|

خانه‌هایی که چراغشان روشن می‌شود

اصفهان را بسیاری با نقش جهان، کاخ چهلستون، منارجنبان و پل‌های تاریخی‌اش می‌شناسند؛ بناهایی معروف و جهانی که حسابی شناخته‌شده هستند. پایتخت صفویه اما پر از خانه‌ها و گذرهای تاریخی است؛ خانه‌هایی که بسیاری از آنها پس از توسعه شهر در کوچه‌و‌پس‌کوچه‌ها پنهان شدند و خیلی از رهگذرها متوجه نمی‌شوند که وقتی از کنار دیوار کاهگلی‌ای می‌گذرند، در حال رد‌شدن از کنار یک خانه تاریخی با رنگ و نقشی متفاوت هستند؛ خانه‌ای که تاریخی را پشت سر گذاشته و شاید ساکنان سرشناسی داشته است. از این خانه‌ها در شهر اصفهان کم نیست. مدیریت شهری اصفهان از سال‌های گذشته خانه‌ها و بناهای مختلفی را در شهر تملک کرده تا با مرمت و احیا، آنها را از فراموشی نجات دهد و به چرخه میراث فرهنگی شهر اصفهان برگرداند.
سال‌هاست که گردشگران وقتی وارد شهر اصفهان می‌شوند، سراغ میدان نقش‌جهان را می‌گیرند و بازدید خودشان را از این میدان زیبا و بناهای اطرافش شروع می‌کنند. بااین‌حال، در محله‌های تاریخی پرتعداد اصفهان بناها و خانه‌هایی دیگر وجود دارد که می‌تواند با پیدا‌کردن کاربری مناسب، به توزیع گردشگر در شهر اصفهان کمک کند. خانه‌ها و بناهایی که می‌توانند هرکدام مقصد یک مسیر گردشگری شوند و گردشگران کنجکاو را به گوشه‌گوشه شهر بکشانند. تعدادی از بناها در حال حاضر از سوی مدیریت شهری اصفهان مرمت شده و در انتظار کاربری هستند. تعدادی از بناها نیز با توجه به پتانسیل‌های خود، تبدیل به مراکزی فرهنگی برای شهر اصفهان شده‌اند. در ادامه سری به تعدادی از این بناها و خانه‌ها زده‌ایم.

حمام شازده‌ها
راسته بازار حکیم، یکی از بازارهای شناخته‌شده در اطراف میدان نقش‌جهان است. این راسته بازار از قدیم به مرکز فروش فرش، به‌ویژه فرش‌های دستبافت معروف بوده است. وقتی از خیابان حکیم وارد این بازار مسقف بشوید، مغازه‌های فرش‌فروش که برخی‌ فرش‌هایشان را در بازار پهن کرده‌‌اند، خودنمایی می‌کند. بازار حکیم پر از سراهایی است که تعداد زیادی مغازه فرش‌فروشی به سبک بازارهای قدیم فرش در آن فعالیت می‌کنند؛ حجره‌هایی که رنگ و نقش ایرانی آن از رهگذران دلربایی می‌کند. در ادامه این بازار و جایی که بازار حکیم به بازار رنگرزها می‌رسد، یک بنای قدیمی با نوعی دیگر از نقش و رنگ تاریخی توجه‌ها را جلب می‌کند؛ دو فرشته بالدار نقاشی‌شده در دو طرف کاشی‌کاری‌ای که روی آن نوشته شده گرمابه شاهزاده‌ها. از همان ورودی بنا و لایه‌لایه گچ‌هایی که نقش و نگار دارند، می‌توان فهمید که حمام شاهزاده‌ها جای مناسبی برای ورق‌زدن تاریخ اصفهان است. حمام شاهزاده‌ها در کنار حمام شاه اصفهان، یکی از بناهای دوره صفوی بوده که در اختیار حاکمان و فرزندانشان قرار داشته است. حمام شاهزاده‌ها همان‌طور که از اسمش پیداست، برخلاف گرمابه‌های دیگر، به صورت عمومی فعالیت نمی‌کرده و در اختیار شاهزاده‌ها قرار داشته است. حمام شاه اصفهان سال‌هاست که رو به فراموش می‌رود؛ با این وجود تزیینات معماری ارزشمندی دارد. بااین‌حال حمام شاهزاده‌ها توسط مدیریت شهری اصفهان مرمت شده و به‌زودی با تعیین و تکلیف کاربری نهایی آن، درهایش رو به عموم مردم باز می‌شود. از پله‌های ورودی حمام به سمت پایین که بروید، خنکی هوا جلب توجه می‌کند. یک راهرو که شاهد‌های مرمت بر دیوارهای آن خودنمایی می‌کند، بازدیدکنندگان حمام را از کف بازار به داخل حمام می‌برد. هوای خنک یکی از ویژگی‌های بخش سربینه در معماری حمام‌هاست؛ جایی که محل ورودی گرمابه‌ها بوده و هوای سرد و خشکی دارد. این بخش از حمام شاهزاده‌ها با کاشی‌کاری‌های زیبا، جایی برای درآوردن لباس، بستن لنگ، پذیرایی و انتظار پیش از ورود به حمام بوده است؛ بخشی که چند حوض و آبنمای کوچک دارد و روی سقفش ردی از نقاشی‌های دوره صفوی و قاجاری روی گچ دیده می‌شود. حمام شاهزاده‌ها بخش‌های مختلفی دارد؛ پس از سربینه می‌توان با یک گردش به گرمخانه حمام که محل اصلی استحمام بوده، وارد شد. در بخش انتهایی گرمخانه حمام شاهزاده‌ها، چهار حوض که شبیه استخر است، خودنمایی می‌کند. در مرمت دیوارهای کل حمام نقاشی‌های مختلفی از دوره قاجار و صفویه در لایه‌های مختلف گچ پیدا شده است. در چهار حوض، دو نقاشی دیواری دیده می‌شود که در یکی دو پهلوان در حال کشتی‌گرفتن هستند و به نظر این نقاشی مربوط به دوره قاجار است. بر دیوار کنار، دو نقاشی دوره قاجار و صفوی در هم‌ تنیده‌ شده‌اند و جزئیات هر‌کدام دیده می‌شود، بخشی از سر یک دیو، یک شیر و چند اسب و چهره در این نقاشی پیداست. گفته می‌شود رسم سکه‌انداختن در آب از چهارحوض‌ها شروع شده است. چهار حوضی که آب زیادی می‌گرفته، دیر به دیر خالی می‌شده و کسانی که از حمام استفاده می‌کردند، برای کارگرانی که چهار حوض را تمیز و لایروبی می‌کردند، برای دستخوش سکه‌ای داخل آب می‌انداختند. در سوی دیگر حمام و بعد از بخش خزینه، روی دیوار انتهایی حمام یک نقاشی صفوی دیگر دیده می‌شود که هرچند رنگ‌‌و‌روی آن بر اثر گذر زمان کم شده، اما داستان جالبی دارد. در این نقاشی میرفندرسکی، حکیم و دانشمند معروف دوره صفوی، در کنار یک شیر دیده می‌شود. در روایت‌ها و داستان‌ها آمده که روزی شیری داخل شهر اصفهان می‌شود و وقتی به میرفندرسکی می‌رسد، آرام می‌گیرد. برخی روایت‌ها گفته‌اند میرفندرسکی این شیر را رام کرده و قلاده بر گردن آن زده است. نقاشی‌ای که در این بخش حمام شاهزاده‌ها قرار دارد، این داستان را روایت می‌کند. یکی از وجوه تمایز حمام شاهزاده‌ها در کنار تکمیل‌بودن معماری گرمابه‌ای آن، نقاشی‌های روی دیوارها و سقف‌هاست که هنوز رد آنها باقی مانده و بازدیدکنندگان کنجکاو را حسابی مشغول خود می‌کند. اما سقف حمام شاهزاده‌ها خود جلوه دیگری دارد. گنبدهای متعدد که نورگیرهای کوچک شیشه‌ای دارد، بخشی از معماری اصیل حمام‌هاست. سقف حمام شاهزاده‌های اصفهان نیز این معماری زیبا را حفظ کرده و از بخش‌های دیدنی حمام است. این مجموعه که در حال حاضر عملیات مرمت آن به پایان رسیده، یکی از مجموعه‌های خاص تاریخی در نزدیکی میدان نقش‌جهان است که باز‌شدن در آن به روی عموم، مسیر سردر قیصریه به بازار حکیم را که به حمام شاهزاده‌ها می‌رسد، مسیر گردشگری خاصی خواهد کرد.

خانه پر‌‌روایت محله بیدآباد
محله بیدآباد یکی از محله‌های قدیمی شهر اصفهان است. در این محله دو بنای مهم تاریخی وجود دارد که نامشان به یک شخصیت تاریخی گره خورده است؛ محمدباقر شفتی. محمدباقر شفتی، روحانی شیعه بود که هم‌زمان با آغاز دوره قاجار به دنیا آمده و سال‌های آخر عمر خود را در اصفهان زندگی کرده است. ساخت مسجد سید، یکی از مساجد تاریخی ویژه شهر اصفهان، به او نسبت داده می‌شود. محمدباقر شفتی که به دلیل زندگی در محله بیدآباد به بیدآبادی نیز معروف بوده، پس از فوت در مسجد سید دفن شده است. در پشت مسجد سید بخش‌هایی از یک خانه قاجاری زیبا باقی مانده که این خانه نیز به خانه شفتی معروف است. بر اساس روایت‌ها، محمدباقر شفتی در ابتدا فقیر بوده، اما با عمل خیری توانسته تبدیل به یکی از مالکان زمان خود شود. خانه شفتی در حال حاضر تحت مالکیت شهرداری اصفهان است و با مرمت به اصالت تاریخی خود برگشته است. این بنا که هنوز کاربری آن مشخص نشده، عملیات مرمت را پشت سر گذاشته و یکی از خانه‌های زیبای قاجاری شهر اصفهان با تزیینات دیدنی است. درختان کهنسال خانه، حیاط باصفای آن را سایه انداخته و تلألو نور در ارسی‌های خانه، جشن رنگ و نور به راه می‌اندازد. در اتاق شاه‌نشین خانه تزیینات زیبای آینه‌کاری و نقاشی پشت‌‌شیشه قرار دارد. بالای یکی از طاقچه‌های اتاق شاه‌نشین و در میان تزیینات آینه‌کاری، نقاشی پشت‌شیشه‌ای از یک روحانی وجود دارد که این نقاشی به تصویر محمدباقر شفتی منتسب است. اتاق شاه‌نشین آینه‌کاری‌های چشم‌نواز و نقاشی‌های متفاوتی روی سقف دارد و تابش نور از ارسی‌ها فضای خاصی به این اتاق داده است. بر اساس شواهد به‌جامانده، این بخشی از خانه منتسب به شفتی است. در حیاط و در عملیات مرمت دو ستون در ضلع جنوبی بنا روی دیوار پیدا شده که به طاق آسمان معروف و ستون‌هایی بوده که آسمان را برای اهالی خانه قاب بسته بوده است. در‌حال‌حاضر تنها ستون‌های این طاق آسمان وجود دارد و در ضلع جنوبی بنا، بنای تازه‌تری در میان طاق ساخته شده است. قرار‌گرفتن این خانه در نزدیکی مسجد تاریخی سید، بازار بیدآباد و چندین مرکز تاریخی و اقامتی، این ظرفیت را به این بنای تاریخی داده است تا با ایجاد کاربری مناسب چرخه گردشگری در این محله شهر اصفهان را تکمیل کند.

پاتوقی برای هنرمندان
خانه منتسب به آیت‌الله محقق در محله دردشت اصفهان روبه‌روی مسجد محقق قرار دارد. این بنای تاریخی یکی از بناهایی است که پس از سال‌ها از سوی شهرداری اصفهان مرمت و با تعیین کاربری به‌عنوان عمارت هنرمند، درهایش به روی شهروندان و هنرمندان شهر اصفهان گشوده شد. خانه‌ای که در انبوهی از گذرها قرار داشته، حالا با آزادسازی اطرافش تبدیل به مرکز فرهنگی برای محله و شهر اصفهان شده است. این خانه با حیاط بزرگ و تزیینات و معماری که دارد، یکی از مراکز فعال فرهنگی در شهر اصفهان است؛ بنایی که مدت‌ها پس از مرمت بدون استفاده بود و مدیریت جدید شهری اصفهان آن را تبدیل به عمارت هنرمندان کرد. فرید صلواتی، مدیر عمارت هنرمند، درباره فعالیت‌های این مرکز می‌گوید: «این مرکز قرار است که پاتوقی برای هنرمندان شهر اصفهان باشد و محلی است که به همه هنرمندان، چه هنرمندان نامدار شهر و چه جوانانی که تازه فعالیت هنری خود را شروع کرده‌اند، تعلق دارد». صلواتی درباره برنامه‌هایی که در عمارت هنرمند برگزار می‌شود، می‌گوید: «برگزاری نمایشگاه‌های هنری، برگزاری شاهنامه‌خوانی، برنامه‌های ویژه برای مخاطبان خاصی مانند معلولان یا کودکان کار در عمارت هنرمند برگزار می‌شود که همه فعالیت‌ها به‌طور رایگان است». عمارت هنرمند برای حضور معلولان مناسب‌سازی شده و حالا با فعالیت‌هایش مورد توجه اهالی محله قرار گرفته و آرام‌آرام اهالی محله، به‌ویژه کودکان و نوجوانان، جذب فعالیت‌های این مرکز هنری و فرهنگی شده‌اند. در‌‌حال‌حاضر بخش‌های نمایشگاهی این عمارت به‌طور رایگان در اختیار همه هنرمندان قرار می‌گیرد و نمایشگاه‌هایی مانند نمایشگاه نقاشی نابینایان، نمایشگاه پرتره و فعالیت‌های دیگر در آن برگزار می‌شود.

سرای امید برای یک میدان
میدان کهنه شهر اصفهان از سال‌ها پیش یکی از محورهایی است که شهرداری در دوره‌های مختلف مدیریتی برای آن برنامه ساخت و احیا داشته؛ برنامه‌هایی که گاهی با انتقاد هم همراه بوده است. با این وجود این طرح در مراحل آخر فعالیت‌های خود است. بعد از ساخت زیرگذر، میدان عتیق یا میدان کهنه برای طرح‌های مختلفی دستخوش تغییرات گسترده‌ای شده است. این میدان از قدیم یکی از میدان‌های معروف شهر اصفهان بوده است. میدان عتیق در کنار مسجد ارزشمند و ثبت جهانی عتیق (مسجد‌جامع اصفهان) قرار دارد. در منابع آمده که روزگاری این میدان، میدان اصلی شهر اصفهان بوده و قدمتی پیش از صفویه داشته است. با ساخته‌شدن میدان نقش‌جهان و کوچ بسیاری از کسبه به اطراف آن میدان، عتیق از رونق قبلی خود می‌افتد و میدان کهنه نام می‌گیرد. میدانی که زمانی مهم‌ترین میدان شهر بوده و قدمت آن به دوره سلجوقیان می‌رسد و گفته شده که کاخ‌های سلطنتی ملکشاه سلجوقی در کنار آن بوده، با رونق نقش‌جهان در دوره صفویه، رونق خود را آرام‌آرام از دست می‌دهد و در دوره قاجار شکل و شمایل متفاوتی به خود می‌گیرد. با رونق تجارت بخش‌هایی زیادی از فضای باز میدان به گذرهای تجاری تبدیل می‌شود، اما هرج‌ومرج شهری میهمان این میدان می‌شود. با آغاز پروژه بازسازی میدان، جداره‌سازی و ساخت محیط‌های تجاری در دو ضلع شمال و جنوبی این میدان آغاز شده که بخش‌های زیادی از آن به پایان رسیده و در ضلع شمالی فعالیت همچنان ادامه دارد. در میان میدان اما دو بنای تاریخی و یک راسته بازار است که میدان را به دو بخش تقسیم کرده است. این دو بنا، یکی سرای خیار و یکی مدرسه کاسه‌گران است که در امتداد بازار تاریخی ریسمان قرار دارند. مدرسه کاسه‌‎گران که قدمتش به دوره صفویه می‌رسد، امروزه به نام مدرسه علمیه حکیمیه فعال است. در همسایگی این بنا، بنای تاریخی سرای خیار قرار دارد. این بنای تاریخی که در سال‌های دور بخشی از آن تخریب شده بود، در دوره‌ای محل تجمع پرنده‌فروش‌ها بوده است. شهرداری اصفهان این بنای تاریخی را در حال حاضر در مالکیت دارد و بخش تخریب‌شده آن را بر اساس الگوهای باقی‌مانده بخش تاریخی مرمت کرده است. سرای خیار در سه ‌طبقه آخرین روزهای مرمت و فضاسازی خود را سپری می‌کند و قرار است تبدیل به موزه‌ای برای میدان امام علی‌(ع) شود؛ موزه‌ای که می‌تواند بخشی از رونق مد‌نظر پروژه بازسازی میدان را ایجاد کند. راه‌اندازی یک مرکز گردشگری و فرهنگی فعال در میانه میدان بازسازی‌شده می‌تواند پاسخ‌گوی بخشی از انتقادها به طرح‌های بازسازی این میدان باشد و تاریخ میدان را دوباره زنده کند. مدیریت فعلی شهرداری اصفهان در حال رایزنی با وزارت میراث فرهنگی است تا این بنا را پس از اتمام مرمت به یک موزه پویا تبدیل کند.

در مسیر احیا
خانه‌ها و بناهای تاریخی فراموش‌شده در شهر اصفهان در مسیر احیا قرار دارند؛ خانه‌هایی گاه معروف و گاه گمنام که به دست مرمت‌کاران سپرده می‌شوند تا رونق خود را بازیابند. تعیین کاربری برنامه‌ریزی‌شده برای این بناها و خانه‌ها می‌تواند به توزیع گردشگر در محله‌های مختلف شهر اصفهان کمک کرده و تمرکز حضور گردشگران را از چند محوطه شناخته‌شده کم کند؛ امری که در ادامه می‌تواند به احیای باقی بناهای محله و رونق اقتصادی اهالی محله کمک کند. از سوی دیگر احیای برخی خانه‌ها برای ایجاد مراکز فرهنگی و هنری و حتی اداری می‌تواند آغاز مسیری برای رونق این بناها در جهت استفاده شهروندان باشد. عمارت هنرمند نمونه موفقی است که در حال حاضر کاربری مناسبی برای شهر و محله پیدا کرده و یک عمارت تاریخی که رها شده بود، به یکی از مراکز فرهنگی پویای شهر تبدیل شده است. مدیریت شهری اصفهان در دوره اخیر بر احیا این بناها و خانه‌ها تأکید داشته و پروژه‌های متعددی به سرانجام رسیده که با تعیین کاربری، درهایشان به روی عموم مردم باز خواهد شد.

اصفهان را بسیاری با نقش جهان، کاخ چهلستون، منارجنبان و پل‌های تاریخی‌اش می‌شناسند؛ بناهایی معروف و جهانی که حسابی شناخته‌شده هستند. پایتخت صفویه اما پر از خانه‌ها و گذرهای تاریخی است؛ خانه‌هایی که بسیاری از آنها پس از توسعه شهر در کوچه‌و‌پس‌کوچه‌ها پنهان شدند و خیلی از رهگذرها متوجه نمی‌شوند که وقتی از کنار دیوار کاهگلی‌ای می‌گذرند، در حال رد‌شدن از کنار یک خانه تاریخی با رنگ و نقشی متفاوت هستند؛ خانه‌ای که تاریخی را پشت سر گذاشته و شاید ساکنان سرشناسی داشته است. از این خانه‌ها در شهر اصفهان کم نیست. مدیریت شهری اصفهان از سال‌های گذشته خانه‌ها و بناهای مختلفی را در شهر تملک کرده تا با مرمت و احیا، آنها را از فراموشی نجات دهد و به چرخه میراث فرهنگی شهر اصفهان برگرداند.
سال‌هاست که گردشگران وقتی وارد شهر اصفهان می‌شوند، سراغ میدان نقش‌جهان را می‌گیرند و بازدید خودشان را از این میدان زیبا و بناهای اطرافش شروع می‌کنند. بااین‌حال، در محله‌های تاریخی پرتعداد اصفهان بناها و خانه‌هایی دیگر وجود دارد که می‌تواند با پیدا‌کردن کاربری مناسب، به توزیع گردشگر در شهر اصفهان کمک کند. خانه‌ها و بناهایی که می‌توانند هرکدام مقصد یک مسیر گردشگری شوند و گردشگران کنجکاو را به گوشه‌گوشه شهر بکشانند. تعدادی از بناها در حال حاضر از سوی مدیریت شهری اصفهان مرمت شده و در انتظار کاربری هستند. تعدادی از بناها نیز با توجه به پتانسیل‌های خود، تبدیل به مراکزی فرهنگی برای شهر اصفهان شده‌اند. در ادامه سری به تعدادی از این بناها و خانه‌ها زده‌ایم.

حمام شازده‌ها
راسته بازار حکیم، یکی از بازارهای شناخته‌شده در اطراف میدان نقش‌جهان است. این راسته بازار از قدیم به مرکز فروش فرش، به‌ویژه فرش‌های دستبافت معروف بوده است. وقتی از خیابان حکیم وارد این بازار مسقف بشوید، مغازه‌های فرش‌فروش که برخی‌ فرش‌هایشان را در بازار پهن کرده‌‌اند، خودنمایی می‌کند. بازار حکیم پر از سراهایی است که تعداد زیادی مغازه فرش‌فروشی به سبک بازارهای قدیم فرش در آن فعالیت می‌کنند؛ حجره‌هایی که رنگ و نقش ایرانی آن از رهگذران دلربایی می‌کند. در ادامه این بازار و جایی که بازار حکیم به بازار رنگرزها می‌رسد، یک بنای قدیمی با نوعی دیگر از نقش و رنگ تاریخی توجه‌ها را جلب می‌کند؛ دو فرشته بالدار نقاشی‌شده در دو طرف کاشی‌کاری‌ای که روی آن نوشته شده گرمابه شاهزاده‌ها. از همان ورودی بنا و لایه‌لایه گچ‌هایی که نقش و نگار دارند، می‌توان فهمید که حمام شاهزاده‌ها جای مناسبی برای ورق‌زدن تاریخ اصفهان است. حمام شاهزاده‌ها در کنار حمام شاه اصفهان، یکی از بناهای دوره صفوی بوده که در اختیار حاکمان و فرزندانشان قرار داشته است. حمام شاهزاده‌ها همان‌طور که از اسمش پیداست، برخلاف گرمابه‌های دیگر، به صورت عمومی فعالیت نمی‌کرده و در اختیار شاهزاده‌ها قرار داشته است. حمام شاه اصفهان سال‌هاست که رو به فراموش می‌رود؛ با این وجود تزیینات معماری ارزشمندی دارد. بااین‌حال حمام شاهزاده‌ها توسط مدیریت شهری اصفهان مرمت شده و به‌زودی با تعیین و تکلیف کاربری نهایی آن، درهایش رو به عموم مردم باز می‌شود. از پله‌های ورودی حمام به سمت پایین که بروید، خنکی هوا جلب توجه می‌کند. یک راهرو که شاهد‌های مرمت بر دیوارهای آن خودنمایی می‌کند، بازدیدکنندگان حمام را از کف بازار به داخل حمام می‌برد. هوای خنک یکی از ویژگی‌های بخش سربینه در معماری حمام‌هاست؛ جایی که محل ورودی گرمابه‌ها بوده و هوای سرد و خشکی دارد. این بخش از حمام شاهزاده‌ها با کاشی‌کاری‌های زیبا، جایی برای درآوردن لباس، بستن لنگ، پذیرایی و انتظار پیش از ورود به حمام بوده است؛ بخشی که چند حوض و آبنمای کوچک دارد و روی سقفش ردی از نقاشی‌های دوره صفوی و قاجاری روی گچ دیده می‌شود. حمام شاهزاده‌ها بخش‌های مختلفی دارد؛ پس از سربینه می‌توان با یک گردش به گرمخانه حمام که محل اصلی استحمام بوده، وارد شد. در بخش انتهایی گرمخانه حمام شاهزاده‌ها، چهار حوض که شبیه استخر است، خودنمایی می‌کند. در مرمت دیوارهای کل حمام نقاشی‌های مختلفی از دوره قاجار و صفویه در لایه‌های مختلف گچ پیدا شده است. در چهار حوض، دو نقاشی دیواری دیده می‌شود که در یکی دو پهلوان در حال کشتی‌گرفتن هستند و به نظر این نقاشی مربوط به دوره قاجار است. بر دیوار کنار، دو نقاشی دوره قاجار و صفوی در هم‌ تنیده‌ شده‌اند و جزئیات هر‌کدام دیده می‌شود، بخشی از سر یک دیو، یک شیر و چند اسب و چهره در این نقاشی پیداست. گفته می‌شود رسم سکه‌انداختن در آب از چهارحوض‌ها شروع شده است. چهار حوضی که آب زیادی می‌گرفته، دیر به دیر خالی می‌شده و کسانی که از حمام استفاده می‌کردند، برای کارگرانی که چهار حوض را تمیز و لایروبی می‌کردند، برای دستخوش سکه‌ای داخل آب می‌انداختند. در سوی دیگر حمام و بعد از بخش خزینه، روی دیوار انتهایی حمام یک نقاشی صفوی دیگر دیده می‌شود که هرچند رنگ‌‌و‌روی آن بر اثر گذر زمان کم شده، اما داستان جالبی دارد. در این نقاشی میرفندرسکی، حکیم و دانشمند معروف دوره صفوی، در کنار یک شیر دیده می‌شود. در روایت‌ها و داستان‌ها آمده که روزی شیری داخل شهر اصفهان می‌شود و وقتی به میرفندرسکی می‌رسد، آرام می‌گیرد. برخی روایت‌ها گفته‌اند میرفندرسکی این شیر را رام کرده و قلاده بر گردن آن زده است. نقاشی‌ای که در این بخش حمام شاهزاده‌ها قرار دارد، این داستان را روایت می‌کند. یکی از وجوه تمایز حمام شاهزاده‌ها در کنار تکمیل‌بودن معماری گرمابه‌ای آن، نقاشی‌های روی دیوارها و سقف‌هاست که هنوز رد آنها باقی مانده و بازدیدکنندگان کنجکاو را حسابی مشغول خود می‌کند. اما سقف حمام شاهزاده‌ها خود جلوه دیگری دارد. گنبدهای متعدد که نورگیرهای کوچک شیشه‌ای دارد، بخشی از معماری اصیل حمام‌هاست. سقف حمام شاهزاده‌های اصفهان نیز این معماری زیبا را حفظ کرده و از بخش‌های دیدنی حمام است. این مجموعه که در حال حاضر عملیات مرمت آن به پایان رسیده، یکی از مجموعه‌های خاص تاریخی در نزدیکی میدان نقش‌جهان است که باز‌شدن در آن به روی عموم، مسیر سردر قیصریه به بازار حکیم را که به حمام شاهزاده‌ها می‌رسد، مسیر گردشگری خاصی خواهد کرد.

خانه پر‌‌روایت محله بیدآباد
محله بیدآباد یکی از محله‌های قدیمی شهر اصفهان است. در این محله دو بنای مهم تاریخی وجود دارد که نامشان به یک شخصیت تاریخی گره خورده است؛ محمدباقر شفتی. محمدباقر شفتی، روحانی شیعه بود که هم‌زمان با آغاز دوره قاجار به دنیا آمده و سال‌های آخر عمر خود را در اصفهان زندگی کرده است. ساخت مسجد سید، یکی از مساجد تاریخی ویژه شهر اصفهان، به او نسبت داده می‌شود. محمدباقر شفتی که به دلیل زندگی در محله بیدآباد به بیدآبادی نیز معروف بوده، پس از فوت در مسجد سید دفن شده است. در پشت مسجد سید بخش‌هایی از یک خانه قاجاری زیبا باقی مانده که این خانه نیز به خانه شفتی معروف است. بر اساس روایت‌ها، محمدباقر شفتی در ابتدا فقیر بوده، اما با عمل خیری توانسته تبدیل به یکی از مالکان زمان خود شود. خانه شفتی در حال حاضر تحت مالکیت شهرداری اصفهان است و با مرمت به اصالت تاریخی خود برگشته است. این بنا که هنوز کاربری آن مشخص نشده، عملیات مرمت را پشت سر گذاشته و یکی از خانه‌های زیبای قاجاری شهر اصفهان با تزیینات دیدنی است. درختان کهنسال خانه، حیاط باصفای آن را سایه انداخته و تلألو نور در ارسی‌های خانه، جشن رنگ و نور به راه می‌اندازد. در اتاق شاه‌نشین خانه تزیینات زیبای آینه‌کاری و نقاشی پشت‌‌شیشه قرار دارد. بالای یکی از طاقچه‌های اتاق شاه‌نشین و در میان تزیینات آینه‌کاری، نقاشی پشت‌شیشه‌ای از یک روحانی وجود دارد که این نقاشی به تصویر محمدباقر شفتی منتسب است. اتاق شاه‌نشین آینه‌کاری‌های چشم‌نواز و نقاشی‌های متفاوتی روی سقف دارد و تابش نور از ارسی‌ها فضای خاصی به این اتاق داده است. بر اساس شواهد به‌جامانده، این بخشی از خانه منتسب به شفتی است. در حیاط و در عملیات مرمت دو ستون در ضلع جنوبی بنا روی دیوار پیدا شده که به طاق آسمان معروف و ستون‌هایی بوده که آسمان را برای اهالی خانه قاب بسته بوده است. در‌حال‌حاضر تنها ستون‌های این طاق آسمان وجود دارد و در ضلع جنوبی بنا، بنای تازه‌تری در میان طاق ساخته شده است. قرار‌گرفتن این خانه در نزدیکی مسجد تاریخی سید، بازار بیدآباد و چندین مرکز تاریخی و اقامتی، این ظرفیت را به این بنای تاریخی داده است تا با ایجاد کاربری مناسب چرخه گردشگری در این محله شهر اصفهان را تکمیل کند.

پاتوقی برای هنرمندان
خانه منتسب به آیت‌الله محقق در محله دردشت اصفهان روبه‌روی مسجد محقق قرار دارد. این بنای تاریخی یکی از بناهایی است که پس از سال‌ها از سوی شهرداری اصفهان مرمت و با تعیین کاربری به‌عنوان عمارت هنرمند، درهایش به روی شهروندان و هنرمندان شهر اصفهان گشوده شد. خانه‌ای که در انبوهی از گذرها قرار داشته، حالا با آزادسازی اطرافش تبدیل به مرکز فرهنگی برای محله و شهر اصفهان شده است. این خانه با حیاط بزرگ و تزیینات و معماری که دارد، یکی از مراکز فعال فرهنگی در شهر اصفهان است؛ بنایی که مدت‌ها پس از مرمت بدون استفاده بود و مدیریت جدید شهری اصفهان آن را تبدیل به عمارت هنرمندان کرد. فرید صلواتی، مدیر عمارت هنرمند، درباره فعالیت‌های این مرکز می‌گوید: «این مرکز قرار است که پاتوقی برای هنرمندان شهر اصفهان باشد و محلی است که به همه هنرمندان، چه هنرمندان نامدار شهر و چه جوانانی که تازه فعالیت هنری خود را شروع کرده‌اند، تعلق دارد». صلواتی درباره برنامه‌هایی که در عمارت هنرمند برگزار می‌شود، می‌گوید: «برگزاری نمایشگاه‌های هنری، برگزاری شاهنامه‌خوانی، برنامه‌های ویژه برای مخاطبان خاصی مانند معلولان یا کودکان کار در عمارت هنرمند برگزار می‌شود که همه فعالیت‌ها به‌طور رایگان است». عمارت هنرمند برای حضور معلولان مناسب‌سازی شده و حالا با فعالیت‌هایش مورد توجه اهالی محله قرار گرفته و آرام‌آرام اهالی محله، به‌ویژه کودکان و نوجوانان، جذب فعالیت‌های این مرکز هنری و فرهنگی شده‌اند. در‌‌حال‌حاضر بخش‌های نمایشگاهی این عمارت به‌طور رایگان در اختیار همه هنرمندان قرار می‌گیرد و نمایشگاه‌هایی مانند نمایشگاه نقاشی نابینایان، نمایشگاه پرتره و فعالیت‌های دیگر در آن برگزار می‌شود.

سرای امید برای یک میدان
میدان کهنه شهر اصفهان از سال‌ها پیش یکی از محورهایی است که شهرداری در دوره‌های مختلف مدیریتی برای آن برنامه ساخت و احیا داشته؛ برنامه‌هایی که گاهی با انتقاد هم همراه بوده است. با این وجود این طرح در مراحل آخر فعالیت‌های خود است. بعد از ساخت زیرگذر، میدان عتیق یا میدان کهنه برای طرح‌های مختلفی دستخوش تغییرات گسترده‌ای شده است. این میدان از قدیم یکی از میدان‌های معروف شهر اصفهان بوده است. میدان عتیق در کنار مسجد ارزشمند و ثبت جهانی عتیق (مسجد‌جامع اصفهان) قرار دارد. در منابع آمده که روزگاری این میدان، میدان اصلی شهر اصفهان بوده و قدمتی پیش از صفویه داشته است. با ساخته‌شدن میدان نقش‌جهان و کوچ بسیاری از کسبه به اطراف آن میدان، عتیق از رونق قبلی خود می‌افتد و میدان کهنه نام می‌گیرد. میدانی که زمانی مهم‌ترین میدان شهر بوده و قدمت آن به دوره سلجوقیان می‌رسد و گفته شده که کاخ‌های سلطنتی ملکشاه سلجوقی در کنار آن بوده، با رونق نقش‌جهان در دوره صفویه، رونق خود را آرام‌آرام از دست می‌دهد و در دوره قاجار شکل و شمایل متفاوتی به خود می‌گیرد. با رونق تجارت بخش‌هایی زیادی از فضای باز میدان به گذرهای تجاری تبدیل می‌شود، اما هرج‌ومرج شهری میهمان این میدان می‌شود. با آغاز پروژه بازسازی میدان، جداره‌سازی و ساخت محیط‌های تجاری در دو ضلع شمال و جنوبی این میدان آغاز شده که بخش‌های زیادی از آن به پایان رسیده و در ضلع شمالی فعالیت همچنان ادامه دارد. در میان میدان اما دو بنای تاریخی و یک راسته بازار است که میدان را به دو بخش تقسیم کرده است. این دو بنا، یکی سرای خیار و یکی مدرسه کاسه‌گران است که در امتداد بازار تاریخی ریسمان قرار دارند. مدرسه کاسه‌‎گران که قدمتش به دوره صفویه می‌رسد، امروزه به نام مدرسه علمیه حکیمیه فعال است. در همسایگی این بنا، بنای تاریخی سرای خیار قرار دارد. این بنای تاریخی که در سال‌های دور بخشی از آن تخریب شده بود، در دوره‌ای محل تجمع پرنده‌فروش‌ها بوده است. شهرداری اصفهان این بنای تاریخی را در حال حاضر در مالکیت دارد و بخش تخریب‌شده آن را بر اساس الگوهای باقی‌مانده بخش تاریخی مرمت کرده است. سرای خیار در سه ‌طبقه آخرین روزهای مرمت و فضاسازی خود را سپری می‌کند و قرار است تبدیل به موزه‌ای برای میدان امام علی‌(ع) شود؛ موزه‌ای که می‌تواند بخشی از رونق مد‌نظر پروژه بازسازی میدان را ایجاد کند. راه‌اندازی یک مرکز گردشگری و فرهنگی فعال در میانه میدان بازسازی‌شده می‌تواند پاسخ‌گوی بخشی از انتقادها به طرح‌های بازسازی این میدان باشد و تاریخ میدان را دوباره زنده کند. مدیریت فعلی شهرداری اصفهان در حال رایزنی با وزارت میراث فرهنگی است تا این بنا را پس از اتمام مرمت به یک موزه پویا تبدیل کند.

در مسیر احیا
خانه‌ها و بناهای تاریخی فراموش‌شده در شهر اصفهان در مسیر احیا قرار دارند؛ خانه‌هایی گاه معروف و گاه گمنام که به دست مرمت‌کاران سپرده می‌شوند تا رونق خود را بازیابند. تعیین کاربری برنامه‌ریزی‌شده برای این بناها و خانه‌ها می‌تواند به توزیع گردشگر در محله‌های مختلف شهر اصفهان کمک کرده و تمرکز حضور گردشگران را از چند محوطه شناخته‌شده کم کند؛ امری که در ادامه می‌تواند به احیای باقی بناهای محله و رونق اقتصادی اهالی محله کمک کند. از سوی دیگر احیای برخی خانه‌ها برای ایجاد مراکز فرهنگی و هنری و حتی اداری می‌تواند آغاز مسیری برای رونق این بناها در جهت استفاده شهروندان باشد. عمارت هنرمند نمونه موفقی است که در حال حاضر کاربری مناسبی برای شهر و محله پیدا کرده و یک عمارت تاریخی که رها شده بود، به یکی از مراکز فرهنگی پویای شهر تبدیل شده است. مدیریت شهری اصفهان در دوره اخیر بر احیا این بناها و خانه‌ها تأکید داشته و پروژه‌های متعددی به سرانجام رسیده که با تعیین کاربری، درهایشان به روی عموم مردم باز خواهد شد.

 

اخبار مرتبط سایر رسانه ها