علیرضا دلخوش. مدیرکل دیپلماسی عمومی وزارت امور خارجه در گفت‌وگو با «شرق» مطرح کرد:
دیپلماسی شهری، مکمل دیپلماسی رسمی است
دیپلماسی عمومی در ذات خود افکار عمومی را نشانه می‌گیرد. بر این اساس که بسیاری از کشورها به‌ویژه کشورهای توسعه‌یافته با تمرکز بر این استراتژی، اهداف خود را برای هموارکردن مسیر دستیابی به منافع ملی از طریق دیپلماسی عمومی به‌عنوان یک ابزار نرم و در عین حال تاثیرگذار استفاده می‌کنند. یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در به‌کارگیری این ابزار به صورت مستقیم، خود دستگاه سیاست خارجی کشورهاست که با کمک دیپلماسی عمومی و کارکردهایش برای پیشبرد اهداف خود در چارچوب دیپلماسی رسمی و سیاسی استفاده می‌کنند. ازاین‌رو هر چه از این ابزار به نحو پویاتر و خلاقانه‌تری استفاده شود، طبعا کشور به اهداف خود در دیپلماسی رسمی نزدیک‌تر می‌شود. درباره همین موضوع با علیرضا دلخوش، مدیرکل دیپلماسی عمومی وزارت امور خارجه که چند سالی است سکان‌دار این بخش در این وزارتخانه است، گفت‌وگویی کرده‌ایم که مشروح آن در ادامه می‌آید.\
آیا دیپلماسی شهری در نگاه وزارت امور خارجه برای پیشبرد منافع و مصالح ملی و گسترش تعاملات در سطوح مختلف به صورت رسمی مورد استفاده قرار می‌گیرد و نسبت به آن توجه شده است؟
بله، دیپلماسی شهری، مکمل دیپلماسی رسمی است و با هدف برقراری صلح بین‌المللی، رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نواحی شهری و بهره‌گیری از تجارب موفق در زمینه رعایت حقوق شهروندی و ارتقای رفاه عمومی، می‌تواند نقش خود را در ارتقای روابط دیپلماتیک رسمی و به‌عنوان مکمل دیپلماسی رسمی حکومت به منصه ظهور برساند. بنابراین دیپلماسی شهری در واقع بخش غیر دولتی دیپلماسی رسمی است که با نشان‌دادن توانایی‌ها و پتانسیل‌های شهری به موازات دیپلماسی عمومی و با به‌کاربردن آن در جهت توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی شهرها، در عرصه گسترش تکنولوژی و تبادل اطلاعات به افزایش وزن سیاست خارجی و کسب منافع ملی می‌انجامد. وزارت امور خارجه با توجه به اهمیت کارکرد دیپلماسی شهری در نزدیک‌کردن جوامع ایرانی و خارجی به یکدیگر، پیوسته از همکاری شهرداری‌ها و شوراهای شهری ایرانی با همتایان خارجی خود در قالب خواهرخواندگی و غیره استقبال می‌کند.
تأثیر تبادل و تعاملات فرهنگی، تاریخی و گردشگری بر تحکیم روابط سیاسی با کشورهای مختلف چیست؟
با توجه به اینکه در تعاملات فرهنگی، تاریخی و گردشگری، نقش مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها) جایگاه ویژه‌ای دارد، هرچه روابط سیاسی متأثر از نقش مردمی و جوامع و ملت‌های دو کشور باشد، این روابط استحکام بیشتری خواهد داشت. روابط سیاسی بنا به اقتضائات و شرایط زمانی، مکانی و بین‌المللی ممکن است دستخوش تحولات و فرازوفرود شود، اما روابط مردم با مردم و جوامع و ملت‌ها با یکدیگر همواره پایدار بوده است.
تا چه حد نگاه و رویکرد به معرفی فرهنگ، تمدن، تاریخ و نیز مواضع سیاسی- اجتماعی و فرهنگی کشور از مسیر همکاری‌های فرهنگی توسط وزارت امور خارجه در سال‌های اخیر مورد توجه و حتی در اولویت قرار گرفته است؟ آیا بازگشایی روندهای سیاسی از مسیر فرهنگی و گسترش تعاملات و رفت‌وآمدهای تاریخی و گردشگری اساسا از نگاه شما میسر است؟
قطعا یکی از مؤلفه‌های مهم قدرت و پیشبرد سیاست خارجی، بهره‌گیری از وجود فرهنگ غنی و تاریخ کهن هر کشور است. غنای فرهنگی و تاریخ کهن ایران، همواره مورد اشاره سایر کشورها قرار داشته است. بنابراین وزارت خارجه در مواضع اعلامی و سیاست‌های اقدامی خود همواره تلاش کرده معرفی فرهنگ و تمدن ایرانی و جاذبه‌های گردشگری و منحصربه‌فرد خود را در راستای دیپلماسی عمومی کشور قرار دهد و به منظور جذب افکار عمومی سایر کشورها از آن بهره‌مند شود. افزایش تبادلات فرهنگی و به‌ویژه تردد و سفرهای گردشگری به ایران مصداق بارز این اولویت است.
ضرورت توجه به خواهرخواندگی‌ها در نقطه نظر ایران و وزارت امور خارجه از چه دوره‌ای مورد تأکید قرار گرفت و روند توسعه شهرهای خواهرخوانده تاکنون از نظر شما رضایت‌بخش و مبتنی بر ظرفیت‌ها بوده است یا خیر؟
پیمان خواهرخواندگی، رابطه دوستانه و هدفمندی است که برای تبادل اطلاعات و تجربیات و توسعه مناسبات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، شهری، فنی و سیاسی میان یک جامعه شهری با جامعه شهری مشابه خارجی برقرار می‌شود. این پیمان می‌تواند در معرفی جوامع و ملت‌ها به یکدیگر بسیار تأثیرگذار باشد؛ بنابراین این ضرورت همواره در سیاست خارجی ایران و دستگاه دیپلماسی کشور مورد تأکید بوده است. از نظر وزارت خارجه، توسعه خواهرخواندگی شهرهای کشورمان با سایر شهرهای خارجی، ظرفیت و فرصت ویژه‌ای است که می‌تواند در راستای دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران به بهترین وجه مورد بهره‌برداری قرار گیرد. اگرچه تاکنون از این ظرفیت در سیاست خارجی استفاده شده، اما همچنان جای تلاش و توسعه در این بخش زیاد است. در حال حاضر بالغ بر صد یادداشت تفاهم خواهرخواندگی بین شهرهای مختلف کشورمان با همتایان خارجی منعقد شده است.
خواهرخواندگی شهرها چقدر روی گسترش صنعت گردشگری تأثیر دارد؟
تفاهم خواهرخواندگی بین شهرهایی امضا می‌شود که نوعی وجه تشابه و همسانی از قبیل ویژگی‌های باستانی، تاریخی، فرهنگی، مذهبی، نمادهای مشترک و غیره با یکدیگر داشته باشند تا از ظرفیت‌های یکدیگر برای پیشبرد اهداف خاص علمی، فنی، گردشگری و اقتصادی استفاده کنند. از آنجا که صنعت گردشگری علاوه بر جنبه فرهنگی، تأثیر بالای اقتصادی و توسعه‌ای نیز دارد، بنابراین خواهرخواندگی یک کاتالیزور قوی اقتصادی برای صنعت گردشگری است که در توسعه و معرفی جاذبه‌های گردشگری و غنای سطح فرهنگی، همچنین در زمینه تحکیم مناسبات اقتصادی بین کشورهای مربوطه نقش بسزایی دارد.
آینده دیپلماسی عمومی در کشور برای پیشبرد سیاست خارجی با همراهی دیپلماسی رسمی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
بخش عمده‌ای از عملکرد سیاست خارجی هر کشوری بر مبنای دیپلماسی عمومی است که از طریق آن، زمینه اعتمادسازی و تفاهم را ایجاد می‌کند، دیپلماسی عمومی در سیاست خارجی کشورها یک راهبرد ارتباطی ویژه و هدفمند برای ساخت یک تصویر مثبت از کشور نزد افکار عمومی خارجی است. مفهوم دیپلماسی عمومی، به‌شدت متوجه افکار عمومی و حتی متمرکز بر آن است؛ بنابراین هرچه وزارت امور خارجه به اهداف خود در دیپلماسی عمومی نزدیک شود، پیشبرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران افزایش می‌یابد.
نیازها و الزامات پیشرفت دیپلماسی عمومی در آینده چیست؟
یکی از الزامات مهم پیشرفت در دیپلماسی عمومی کشور، مقابله با ایران‌هراسی است. آمریکا و کشورهای غربی و متحدان منطقه‌ای آنها، طی سال‌های پس از انقلاب اسلامی، به خاطر تضاد سیاسی و ساختاری، همواره تلاش کرده‌اند از قدرت نرم استفاده کنند و مسئله اسلام‌هراسی و ایران‌هراسی و در برخی از کشورهای همسایه، مسئله شیعه‌هراسی را تشدید کنند. به همین دلیل دستگاه دیپلماسی کشورمان با تدوین استراتژی و هماهنگی با سایر دستگاه‌های دخیل در دیپلماسی عمومی کشور، اقدامات مشخصی برای مبارزه با پروژه‌های ایران‌هراسی و اسلام‌هراسی را در دست طراحی و اقدام دارد.
این تقابل باید با تدبیر و سیاست هوشمندانه، تصویرسازی صحیح و استفاده از ابزارهای مختلفی که دشمنان اسلام و ایران علیه ما به کار می‌برند همراه باشد تا بتوان در این جنگ نرم، حقانیت خود را با منطق به منصه ظهور برسانیم و با اتکا به حمایت الهی، از مبارزه سربلند بیرون بیاییم. امروز به برکت همت والای بسیاری از دانشمندان غیور و مؤمن کشورمان و به خاطر تأثیر معکوس تحریم‌های چندین‌ساله آمریکا و غرب در ایران، کشورمان از لحاظ قدرت نظامی و جنگ سخت می‌تواند به طور کامل از خود دفاع کند، اما آنچه باید توجه بیشتری بدان شود، موضوع مقابله با جنگ نرم دشمن است که همواره مورد تأکید مقام معظم رهبری قرار داشته است. موفقیت در این تقابل نیازمند انسجام داخلی و به‌کارگیری نخبگان، ابزارها و روش‌های جدید است. از الزامات پیشرفت در دیپلماسی عمومی، مقابله با ایران‌هراسی است تا کشورمان را آن‌گونه که هست و بر اساس واقعیات به افکار عمومی جهان نشان دهیم. موفقیت در این راه مستلزم همکاری و همراهی مردم، رسانه‌ها، سمن‌ها و همت و تلاش ویژه سازمان‌ها و دستگاه‌های متولی امور فرهنگی، گردشگری، اقتصادی و سیاسی است.
دیپلماسی عمومی در ذات خود افکار عمومی را نشانه می‌گیرد. بر این اساس که بسیاری از کشورها به‌ویژه کشورهای توسعه‌یافته با تمرکز بر این استراتژی، اهداف خود را برای هموارکردن مسیر دستیابی به منافع ملی از طریق دیپلماسی عمومی به‌عنوان یک ابزار نرم و در عین حال تاثیرگذار استفاده می‌کنند. یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در به‌کارگیری این ابزار به صورت مستقیم، خود دستگاه سیاست خارجی کشورهاست که با کمک دیپلماسی عمومی و کارکردهایش برای پیشبرد اهداف خود در چارچوب دیپلماسی رسمی و سیاسی استفاده می‌کنند. ازاین‌رو هر چه از این ابزار به نحو پویاتر و خلاقانه‌تری استفاده شود، طبعا کشور به اهداف خود در دیپلماسی رسمی نزدیک‌تر می‌شود. درباره همین موضوع با علیرضا دلخوش، مدیرکل دیپلماسی عمومی وزارت امور خارجه که چند سالی است سکان‌دار این بخش در این وزارتخانه است، گفت‌وگویی کرده‌ایم که مشروح آن در ادامه می‌آید.\
آیا دیپلماسی شهری در نگاه وزارت امور خارجه برای پیشبرد منافع و مصالح ملی و گسترش تعاملات در سطوح مختلف به صورت رسمی مورد استفاده قرار می‌گیرد و نسبت به آن توجه شده است؟
بله، دیپلماسی شهری، مکمل دیپلماسی رسمی است و با هدف برقراری صلح بین‌المللی، رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نواحی شهری و بهره‌گیری از تجارب موفق در زمینه رعایت حقوق شهروندی و ارتقای رفاه عمومی، می‌تواند نقش خود را در ارتقای روابط دیپلماتیک رسمی و به‌عنوان مکمل دیپلماسی رسمی حکومت به منصه ظهور برساند. بنابراین دیپلماسی شهری در واقع بخش غیر دولتی دیپلماسی رسمی است که با نشان‌دادن توانایی‌ها و پتانسیل‌های شهری به موازات دیپلماسی عمومی و با به‌کاربردن آن در جهت توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی شهرها، در عرصه گسترش تکنولوژی و تبادل اطلاعات به افزایش وزن سیاست خارجی و کسب منافع ملی می‌انجامد. وزارت امور خارجه با توجه به اهمیت کارکرد دیپلماسی شهری در نزدیک‌کردن جوامع ایرانی و خارجی به یکدیگر، پیوسته از همکاری شهرداری‌ها و شوراهای شهری ایرانی با همتایان خارجی خود در قالب خواهرخواندگی و غیره استقبال می‌کند.
تأثیر تبادل و تعاملات فرهنگی، تاریخی و گردشگری بر تحکیم روابط سیاسی با کشورهای مختلف چیست؟
با توجه به اینکه در تعاملات فرهنگی، تاریخی و گردشگری، نقش مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها) جایگاه ویژه‌ای دارد، هرچه روابط سیاسی متأثر از نقش مردمی و جوامع و ملت‌های دو کشور باشد، این روابط استحکام بیشتری خواهد داشت. روابط سیاسی بنا به اقتضائات و شرایط زمانی، مکانی و بین‌المللی ممکن است دستخوش تحولات و فرازوفرود شود، اما روابط مردم با مردم و جوامع و ملت‌ها با یکدیگر همواره پایدار بوده است.
تا چه حد نگاه و رویکرد به معرفی فرهنگ، تمدن، تاریخ و نیز مواضع سیاسی- اجتماعی و فرهنگی کشور از مسیر همکاری‌های فرهنگی توسط وزارت امور خارجه در سال‌های اخیر مورد توجه و حتی در اولویت قرار گرفته است؟ آیا بازگشایی روندهای سیاسی از مسیر فرهنگی و گسترش تعاملات و رفت‌وآمدهای تاریخی و گردشگری اساسا از نگاه شما میسر است؟
قطعا یکی از مؤلفه‌های مهم قدرت و پیشبرد سیاست خارجی، بهره‌گیری از وجود فرهنگ غنی و تاریخ کهن هر کشور است. غنای فرهنگی و تاریخ کهن ایران، همواره مورد اشاره سایر کشورها قرار داشته است. بنابراین وزارت خارجه در مواضع اعلامی و سیاست‌های اقدامی خود همواره تلاش کرده معرفی فرهنگ و تمدن ایرانی و جاذبه‌های گردشگری و منحصربه‌فرد خود را در راستای دیپلماسی عمومی کشور قرار دهد و به منظور جذب افکار عمومی سایر کشورها از آن بهره‌مند شود. افزایش تبادلات فرهنگی و به‌ویژه تردد و سفرهای گردشگری به ایران مصداق بارز این اولویت است.
ضرورت توجه به خواهرخواندگی‌ها در نقطه نظر ایران و وزارت امور خارجه از چه دوره‌ای مورد تأکید قرار گرفت و روند توسعه شهرهای خواهرخوانده تاکنون از نظر شما رضایت‌بخش و مبتنی بر ظرفیت‌ها بوده است یا خیر؟
پیمان خواهرخواندگی، رابطه دوستانه و هدفمندی است که برای تبادل اطلاعات و تجربیات و توسعه مناسبات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، شهری، فنی و سیاسی میان یک جامعه شهری با جامعه شهری مشابه خارجی برقرار می‌شود. این پیمان می‌تواند در معرفی جوامع و ملت‌ها به یکدیگر بسیار تأثیرگذار باشد؛ بنابراین این ضرورت همواره در سیاست خارجی ایران و دستگاه دیپلماسی کشور مورد تأکید بوده است. از نظر وزارت خارجه، توسعه خواهرخواندگی شهرهای کشورمان با سایر شهرهای خارجی، ظرفیت و فرصت ویژه‌ای است که می‌تواند در راستای دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران به بهترین وجه مورد بهره‌برداری قرار گیرد. اگرچه تاکنون از این ظرفیت در سیاست خارجی استفاده شده، اما همچنان جای تلاش و توسعه در این بخش زیاد است. در حال حاضر بالغ بر صد یادداشت تفاهم خواهرخواندگی بین شهرهای مختلف کشورمان با همتایان خارجی منعقد شده است.
خواهرخواندگی شهرها چقدر روی گسترش صنعت گردشگری تأثیر دارد؟
تفاهم خواهرخواندگی بین شهرهایی امضا می‌شود که نوعی وجه تشابه و همسانی از قبیل ویژگی‌های باستانی، تاریخی، فرهنگی، مذهبی، نمادهای مشترک و غیره با یکدیگر داشته باشند تا از ظرفیت‌های یکدیگر برای پیشبرد اهداف خاص علمی، فنی، گردشگری و اقتصادی استفاده کنند. از آنجا که صنعت گردشگری علاوه بر جنبه فرهنگی، تأثیر بالای اقتصادی و توسعه‌ای نیز دارد، بنابراین خواهرخواندگی یک کاتالیزور قوی اقتصادی برای صنعت گردشگری است که در توسعه و معرفی جاذبه‌های گردشگری و غنای سطح فرهنگی، همچنین در زمینه تحکیم مناسبات اقتصادی بین کشورهای مربوطه نقش بسزایی دارد.
آینده دیپلماسی عمومی در کشور برای پیشبرد سیاست خارجی با همراهی دیپلماسی رسمی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
بخش عمده‌ای از عملکرد سیاست خارجی هر کشوری بر مبنای دیپلماسی عمومی است که از طریق آن، زمینه اعتمادسازی و تفاهم را ایجاد می‌کند، دیپلماسی عمومی در سیاست خارجی کشورها یک راهبرد ارتباطی ویژه و هدفمند برای ساخت یک تصویر مثبت از کشور نزد افکار عمومی خارجی است. مفهوم دیپلماسی عمومی، به‌شدت متوجه افکار عمومی و حتی متمرکز بر آن است؛ بنابراین هرچه وزارت امور خارجه به اهداف خود در دیپلماسی عمومی نزدیک شود، پیشبرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران افزایش می‌یابد.
نیازها و الزامات پیشرفت دیپلماسی عمومی در آینده چیست؟
یکی از الزامات مهم پیشرفت در دیپلماسی عمومی کشور، مقابله با ایران‌هراسی است. آمریکا و کشورهای غربی و متحدان منطقه‌ای آنها، طی سال‌های پس از انقلاب اسلامی، به خاطر تضاد سیاسی و ساختاری، همواره تلاش کرده‌اند از قدرت نرم استفاده کنند و مسئله اسلام‌هراسی و ایران‌هراسی و در برخی از کشورهای همسایه، مسئله شیعه‌هراسی را تشدید کنند. به همین دلیل دستگاه دیپلماسی کشورمان با تدوین استراتژی و هماهنگی با سایر دستگاه‌های دخیل در دیپلماسی عمومی کشور، اقدامات مشخصی برای مبارزه با پروژه‌های ایران‌هراسی و اسلام‌هراسی را در دست طراحی و اقدام دارد.
این تقابل باید با تدبیر و سیاست هوشمندانه، تصویرسازی صحیح و استفاده از ابزارهای مختلفی که دشمنان اسلام و ایران علیه ما به کار می‌برند همراه باشد تا بتوان در این جنگ نرم، حقانیت خود را با منطق به منصه ظهور برسانیم و با اتکا به حمایت الهی، از مبارزه سربلند بیرون بیاییم. امروز به برکت همت والای بسیاری از دانشمندان غیور و مؤمن کشورمان و به خاطر تأثیر معکوس تحریم‌های چندین‌ساله آمریکا و غرب در ایران، کشورمان از لحاظ قدرت نظامی و جنگ سخت می‌تواند به طور کامل از خود دفاع کند، اما آنچه باید توجه بیشتری بدان شود، موضوع مقابله با جنگ نرم دشمن است که همواره مورد تأکید مقام معظم رهبری قرار داشته است. موفقیت در این تقابل نیازمند انسجام داخلی و به‌کارگیری نخبگان، ابزارها و روش‌های جدید است. از الزامات پیشرفت در دیپلماسی عمومی، مقابله با ایران‌هراسی است تا کشورمان را آن‌گونه که هست و بر اساس واقعیات به افکار عمومی جهان نشان دهیم. موفقیت در این راه مستلزم همکاری و همراهی مردم، رسانه‌ها، سمن‌ها و همت و تلاش ویژه سازمان‌ها و دستگاه‌های متولی امور فرهنگی، گردشگری، اقتصادی و سیاسی است.