قصه جیپ شهباز

«جیپ شهباز مدل 55، سالم و بی‌خط و خش، 145 میلیون تومان»؛ این شرح یک آگهی در هفته گذشته، در سایت دیوار است. مدل‌های مختلف جیپ شهباز که بیشتر از دهه 50 باقی‌ مانده، از 90 تا 200 میلیون تومان هنوز هم در بازار خرید و فروش می‌شوند؛ با رنگ‌های مختلف، از نقره‌ای و بژ گرفته تا زرد و آبی. روی گِل‌گیر سمت راست تمام این خودروهای در اصل آمریکایی، به فارسی نوشته شده‌ است: «شهبازِ ایران».

جیپ شهباز، هنوز هم میان ماشین‌بازها اسم و رسم دارد. ماشین آمریکایی که سال 1338 در کیلومتر 14 جاده مخصوص کرج، در کارخانه «شرکت سهامی بازرگانی جیپ» به دست «جعفر اخوان» مونتاژ و تولید شد.
کارآفرین و البته سرمایه‌داری که سال 1289 در تهران به دنیا آمد؛ در دوره‌ای از تاریخ که هفت سال پیش از تولد او، مظفرالدین شاه اولین خودرو را از راه بندرانزلی به ایران وارد کرده بود.
تأسیس کارخانه جیپ
جعفر اخوان، خانواده ثروتمندی داشت و خود در زمان درست در جای درست تاریخ قرار گرفته بود. زمانی که او در اوایل 40 سالگی قرار داشت، طعم درآمدهای نفتی برای اولین‌بار، به دهان ایران مزه کرده بود. در وزارت اقتصاد هم تیم علینقلی عالیخانی و رضا نیازمند سر کار بودند؛ تکنوکرات‌هایی که برای توسعه صنعتی می‌جنگیدند و به هر کسی که می‌توانست شغل خلق کند و محصولی بسازد، میدان می‌دادند.
اخوان در این شرایط در دهه 30 شمسی، کارخانه جیپ را در ایران تأسیس کرد. این کارخانه 11 سال پیش از تأسیس ذوب‌آهن و 59 سال پس از ورود اولین خودرو به ایران، راه افتاده بود.
اخوان ابتدا در در سال 1335، شرکت بازرگانی جیپ را در خیابان اکباتان ایران راه انداخت و از آمریکا، جیپ ویلز و لوازم یدکی وارد می‌کرد. اما پس از سه سال، دنبال تولید رفت و در سال 1338، کارخانه‌ای در کیلومتر 14 جاده مخصوص کرج ساخت.
آمریکایی‌ها نقش مهمی در راه‌اندازی و اداره کارخانه او داشتند. مدیران مالی و فنی شرکت او، کارشناسان آمریکایی بودند. اخوان با روابطش از بانک‌های آمریکایی، وام‌هایی با بهره‌های پایین‌تر از بانک‌های داخلی می‌گرفت. فقط در یک مورد از بانک یونایتد کالیفرنیا، درخواست وام دو میلیون دلاری با ضمانت بانک ملی کرده بود. او حتی برای خود و همسرش، تعدادی سهام شرکت جنرال موتورز آمریکا را خریده بود.
پس از مدتی با فشار علینقی عالیخانی، کارخانه جیپ از مونتاژ صددرصدی به سمت ایجاد ارزش افزوده رفت. فریدون شیرین‌کام در کتاب سرگذشت پنجاه کنشگر اقتصادی ایران می‌نویسد: «وزیر اقتصاد ایران در سال‌های 1341 تا 1348 معتقد بود که مونتاژ اتومبیل فیات و جیپ به‌عنوان واردکنندگان قطعات، سبب پول‌دار شدن عده‌ای در داخل کشور شد؛ بدون آنکه هیچ ارزش افزوده‌ای ایجاد کند... بر اساس مصوبه دولت شریف‌امامی، تنها 10 هزار ماشین لندرور حق مونتاژ داشتند؛ درحالی‌که شرکت جیپ بدون محدودیت مونتاژ می‌کرد. این تبعیض به نفع جیپ بود که از آمریکا وارد می‌شد. به‌تدریج جلوی مونتاژ فیات و جیپ گرفته شد؛ به این شرط که مونتاژ را تغییر دهند و ارزش افزوده ایجاد کنند».
با ایجاد همین تغییرات هم بود که عبارت فارسی «جیپ ایرانی» روی ماشین‌های جیپ آمریکایی در خیابان‌های تهران نقش بست.
شرکت جیپ، جنرال‌موتورزِ ایران می‌شود
همکاری اخوان با آمریکایی‌ها تا جایی پیش رفت که در اسفند سال 1352، جنرال‌موتورز را که آن زمان برترین شرکت خودروسازی در جهان بود، به همکاری مشترک دعوت کرد. اخوان و جنرال‌موتورز هرکدام صاحب 45 درصد سهام شرکت جیپ و بنیاد پهلوی هم صاحب 10 درصد سهام این شرکت بود. پس از این سرمایه‌گذاری مشترک به ارزش 152 میلیون تومان، شرکت جیپ به نام شرکت جنرال‌موتورز ایران تغییر نام داد.
جنرال موتورز ایران، تا سال 1357، 10 محصول مختلف تولید می‌کرد که اولین خودروهای لوکس در ایران بودند. آریا و شاهین و مدل جیپ کروکی و نیز وانت‌ آهو از معروف‌ترین مدل‌های این کارخانه بود. در سال 1355، بیوک اسکای‌لارک به‌عنوان نخستین خودروی هشت سیلندر ایران به بازار آمد و سال بعد از آن هم، کادیلاک سیویل، مونتاز شد. شورولت وانت، آخرین محصول این شرکت پیش از انقلاب بود.
رامبلر آمریکایی، یادگار اخوان
جعفر اخوان سرمایه‌دار بود، با آمریکایی‌ها روابط نزدیکی داشت و خودروهای لوکس می‌ساخت؛ همین ویژگی‌ها کافی بود تا طوفان انقلاب، در چشم به‌هم‌زدنی اخوان را از صحنه اقتصاد ایران محو کند.
اضافه بر اینها کارگران او هم بارها اعتصاب کرده بودند که یکی از طولانی‌ترین آنها اعتصاب 45 روزه در دی و بهمن سال 1357 بود. دقیقا در 22 بهمن 1357، کمیته اجرائی کارگران، مدیریت شرکت را به زور وادار به استعفا کرد و خود مدیریت کارخانه را بر عهده گرفت.
جعفر اخوان، در همان زمان از ایران خارج شد. اما کارخانه او پابرجا ماند و حتی در دوره‌ جنگ، برای جبهه‌ها قالب‌های مخازن سوخت‌رسانی موشک‌ها و قالب پوکه‌های توپ 105 میلی‌متری می‌ساخت و البته 23 کارگر این شرکت هم در جنگ شهید شدند.
کارخانه‌ای که جعفر اخوان برای تولید خودروهای لوکس در ایران ساخته بود، حالا با نام پارس‌خودرو در جاده مخصوص کرج فعالیت می‌کند. چند کیلومتر عقب‌تر از این کارخانه، هنوز یادگاری از جعفر اخوان در ایران مانده است. در این محل، یک زمین کوچک فرعی متعلق به روزهای اوج کارخانه اخوان، حالا به نمایشگاه خودروهای لوکس قدیمی تبدیل شده‌ است. در گوشه‌ای از آن، یک «رامبلر آمریکایی» قرمزرنگ قرار دارد، خودروی لوکس و چشم‌نوازی که نیم‌قرن پیش یکی از سرمایه‌دارترین کارخانه‌دارهای ایران را در خیابان‌های تهران جابه‌جا می‌کرد.

«جیپ شهباز مدل 55، سالم و بی‌خط و خش، 145 میلیون تومان»؛ این شرح یک آگهی در هفته گذشته، در سایت دیوار است. مدل‌های مختلف جیپ شهباز که بیشتر از دهه 50 باقی‌ مانده، از 90 تا 200 میلیون تومان هنوز هم در بازار خرید و فروش می‌شوند؛ با رنگ‌های مختلف، از نقره‌ای و بژ گرفته تا زرد و آبی. روی گِل‌گیر سمت راست تمام این خودروهای در اصل آمریکایی، به فارسی نوشته شده‌ است: «شهبازِ ایران».

جیپ شهباز، هنوز هم میان ماشین‌بازها اسم و رسم دارد. ماشین آمریکایی که سال 1338 در کیلومتر 14 جاده مخصوص کرج، در کارخانه «شرکت سهامی بازرگانی جیپ» به دست «جعفر اخوان» مونتاژ و تولید شد.
کارآفرین و البته سرمایه‌داری که سال 1289 در تهران به دنیا آمد؛ در دوره‌ای از تاریخ که هفت سال پیش از تولد او، مظفرالدین شاه اولین خودرو را از راه بندرانزلی به ایران وارد کرده بود.
تأسیس کارخانه جیپ
جعفر اخوان، خانواده ثروتمندی داشت و خود در زمان درست در جای درست تاریخ قرار گرفته بود. زمانی که او در اوایل 40 سالگی قرار داشت، طعم درآمدهای نفتی برای اولین‌بار، به دهان ایران مزه کرده بود. در وزارت اقتصاد هم تیم علینقلی عالیخانی و رضا نیازمند سر کار بودند؛ تکنوکرات‌هایی که برای توسعه صنعتی می‌جنگیدند و به هر کسی که می‌توانست شغل خلق کند و محصولی بسازد، میدان می‌دادند.
اخوان در این شرایط در دهه 30 شمسی، کارخانه جیپ را در ایران تأسیس کرد. این کارخانه 11 سال پیش از تأسیس ذوب‌آهن و 59 سال پس از ورود اولین خودرو به ایران، راه افتاده بود.
اخوان ابتدا در در سال 1335، شرکت بازرگانی جیپ را در خیابان اکباتان ایران راه انداخت و از آمریکا، جیپ ویلز و لوازم یدکی وارد می‌کرد. اما پس از سه سال، دنبال تولید رفت و در سال 1338، کارخانه‌ای در کیلومتر 14 جاده مخصوص کرج ساخت.
آمریکایی‌ها نقش مهمی در راه‌اندازی و اداره کارخانه او داشتند. مدیران مالی و فنی شرکت او، کارشناسان آمریکایی بودند. اخوان با روابطش از بانک‌های آمریکایی، وام‌هایی با بهره‌های پایین‌تر از بانک‌های داخلی می‌گرفت. فقط در یک مورد از بانک یونایتد کالیفرنیا، درخواست وام دو میلیون دلاری با ضمانت بانک ملی کرده بود. او حتی برای خود و همسرش، تعدادی سهام شرکت جنرال موتورز آمریکا را خریده بود.
پس از مدتی با فشار علینقی عالیخانی، کارخانه جیپ از مونتاژ صددرصدی به سمت ایجاد ارزش افزوده رفت. فریدون شیرین‌کام در کتاب سرگذشت پنجاه کنشگر اقتصادی ایران می‌نویسد: «وزیر اقتصاد ایران در سال‌های 1341 تا 1348 معتقد بود که مونتاژ اتومبیل فیات و جیپ به‌عنوان واردکنندگان قطعات، سبب پول‌دار شدن عده‌ای در داخل کشور شد؛ بدون آنکه هیچ ارزش افزوده‌ای ایجاد کند... بر اساس مصوبه دولت شریف‌امامی، تنها 10 هزار ماشین لندرور حق مونتاژ داشتند؛ درحالی‌که شرکت جیپ بدون محدودیت مونتاژ می‌کرد. این تبعیض به نفع جیپ بود که از آمریکا وارد می‌شد. به‌تدریج جلوی مونتاژ فیات و جیپ گرفته شد؛ به این شرط که مونتاژ را تغییر دهند و ارزش افزوده ایجاد کنند».
با ایجاد همین تغییرات هم بود که عبارت فارسی «جیپ ایرانی» روی ماشین‌های جیپ آمریکایی در خیابان‌های تهران نقش بست.
شرکت جیپ، جنرال‌موتورزِ ایران می‌شود
همکاری اخوان با آمریکایی‌ها تا جایی پیش رفت که در اسفند سال 1352، جنرال‌موتورز را که آن زمان برترین شرکت خودروسازی در جهان بود، به همکاری مشترک دعوت کرد. اخوان و جنرال‌موتورز هرکدام صاحب 45 درصد سهام شرکت جیپ و بنیاد پهلوی هم صاحب 10 درصد سهام این شرکت بود. پس از این سرمایه‌گذاری مشترک به ارزش 152 میلیون تومان، شرکت جیپ به نام شرکت جنرال‌موتورز ایران تغییر نام داد.
جنرال موتورز ایران، تا سال 1357، 10 محصول مختلف تولید می‌کرد که اولین خودروهای لوکس در ایران بودند. آریا و شاهین و مدل جیپ کروکی و نیز وانت‌ آهو از معروف‌ترین مدل‌های این کارخانه بود. در سال 1355، بیوک اسکای‌لارک به‌عنوان نخستین خودروی هشت سیلندر ایران به بازار آمد و سال بعد از آن هم، کادیلاک سیویل، مونتاز شد. شورولت وانت، آخرین محصول این شرکت پیش از انقلاب بود.
رامبلر آمریکایی، یادگار اخوان
جعفر اخوان سرمایه‌دار بود، با آمریکایی‌ها روابط نزدیکی داشت و خودروهای لوکس می‌ساخت؛ همین ویژگی‌ها کافی بود تا طوفان انقلاب، در چشم به‌هم‌زدنی اخوان را از صحنه اقتصاد ایران محو کند.
اضافه بر اینها کارگران او هم بارها اعتصاب کرده بودند که یکی از طولانی‌ترین آنها اعتصاب 45 روزه در دی و بهمن سال 1357 بود. دقیقا در 22 بهمن 1357، کمیته اجرائی کارگران، مدیریت شرکت را به زور وادار به استعفا کرد و خود مدیریت کارخانه را بر عهده گرفت.
جعفر اخوان، در همان زمان از ایران خارج شد. اما کارخانه او پابرجا ماند و حتی در دوره‌ جنگ، برای جبهه‌ها قالب‌های مخازن سوخت‌رسانی موشک‌ها و قالب پوکه‌های توپ 105 میلی‌متری می‌ساخت و البته 23 کارگر این شرکت هم در جنگ شهید شدند.
کارخانه‌ای که جعفر اخوان برای تولید خودروهای لوکس در ایران ساخته بود، حالا با نام پارس‌خودرو در جاده مخصوص کرج فعالیت می‌کند. چند کیلومتر عقب‌تر از این کارخانه، هنوز یادگاری از جعفر اخوان در ایران مانده است. در این محل، یک زمین کوچک فرعی متعلق به روزهای اوج کارخانه اخوان، حالا به نمایشگاه خودروهای لوکس قدیمی تبدیل شده‌ است. در گوشه‌ای از آن، یک «رامبلر آمریکایی» قرمزرنگ قرار دارد، خودروی لوکس و چشم‌نوازی که نیم‌قرن پیش یکی از سرمایه‌دارترین کارخانه‌دارهای ایران را در خیابان‌های تهران جابه‌جا می‌کرد.