نکاتی درباره قرارگاه مدیریت و کنترل کرونا
حمید بهلولی*
با توجه به اینکه ارائه طرح قرارگاه مدیریت و کنترل کرونا در کشور در هشت ماه قبل در اسفندماه ١٣٩٨ و اوایل همهگیری کووید ١٩ در فرایند نظرخواهی از استادان چندرشتهای توسط اینجانب با جزئیات و محورهای عملیاتی آن یعنی محور امنیت، محور لجستیک و پشتیبانی و محور سلامت و اپیدمیولوژی و ارتباطات آنها که بهصورت مدل گرافیک نیز مشخص شده بود ارائه و در روزنامه «شرق» منتشر شده و بنا بر اطلاع از مرکز مطالعات استراتژیک ریاستجمهوری به جناب آقای روحانی، ریاست محترم جمهور نیز ارائه شده است. بر خود لازم میدانم برای اجرائیکردن قرارگاه که میتواند آخرین امید برای کنترل و مدیریت موفق کرونا و کاهش آسیب سلامتی و اقتصادی کشور باشد، بسیار به اختصار به نکاتی اشاره کنم.
١- ارتباط سه محور فرماندهی پیشگفته بسیار مهم است و در صورت پیادهسازی ناقص آن جواب مناسب از این ساختار گرفته نخواهد شد. طبیعی است که تعهد سیاسی عالیترین مراکز سیاستگذاری کشور از اولین ملزومات چنین اقدامی است که شکر خدا ایجاد شده و شایسته است مستدام بماند.
٢- این ساختار نیازمند داشتن تجربیات و دانش و مهارت فرماندهی و کاماندرینک است و با بوروکراسی معمولى نمیتوان انتظار جواب کامل از آن داشت؛ ازاینرو نیازمند استفاده از تجربیات و دانش استادان فرماندهی ستاد مشترک نیروهای مسلح خواهد بود.
٣- برای طراحی سیاستها، قرارگاه نیازمند سازماندهی مجدد مبتنی بر دانش بینرشتهای و چندرشتهای متشکل از علوم سیاسی و سیاستگذاری عمومی و اجتماعی، جامعهشناسی، قومشناسی، رفتارشناسی اجتماعی، علوم ادیان، علوم اقتصادی، علوم سیاستگذاری سلامت و بهداشت عمومی و اپیدمیولوژی و ویروسشناسی و... و استفاده از انجمنهای علمی کشور و مطالعه هدفمند و بهرهگیری آگاهانه و بومیسازی تجربیات جهانی است. طبیعی است که سازماندهی کارگروههای مختلف علمی، در حداقل زمان و با استفاده از بهترینهای کشور و بدون توجه به مواضع جناحی افراد ولی با حفظ موازین صحیح امنیت ملی باید شکل بگیرد و تمامی شواهد لازم با نگاه چندعدسی یا مالتیلنز بررسی شود.
٤- سیاستها باید مبتنی بر شناخت دقیق از رفتار ویروس و میزان ماندگاری آن در میزبان و شرایط فعالیت آن و با محاسبه هزینه/ فایده و پیامد و عواقب آن مبتنی بر تفکر منطقی و سیستمیک طراحی شوند و مدام با توجه به شرایط امکان بازنگری و اصلاح داشته باشند.
٥- به نظر میرسد با توجه به پخش وسیع ویروس در کشور در شرایط فعلی سیاست خودمحافظتی در کنار و حتی بیشتر از دیگرمحافظتی باید محور سیاستها قرار گیرد و امکانات خودمحافظتی برای همه آحاد مردم و نظارت و تشویق آن فراهم شود. در این راستا شناسایی موارد مشکوک و آلوده و ایزولهکردنهای سههفتهای و قرنطینههای نقطهای و محلی با امکان تأمین مایحتاج روزمره معیشتی و امکانات بهداشتی مانند ماسک استاندارد رایگان برای گروههای آسیبپذیر و ارزان برای عموم مردم میتواند انجام شود.
6- شایسته خواهد بود که یکی از کانالهای تلویزیونی و رادیویی به رسانه کنترل کرونا تبدیل شود و مردم از یک منبع واحد مبتنی بر دانش و تأیید مجامع دانشگاهی و حکومتی دارای صلاحیت مرتبط پیامها و اخبار را دریافت کنند.
٧- بدون انجام و ارائه جواب تست تشخیصی قابل اعتماد با حداقل موارد منفی و مثبت کاذب و سریع، حداقل در کمتر از ٤٨ ساعت و با حجم متناسب برای پوشش تمامی موارد مشکوک و تماسهای مشکوک نمیتوان به کنترل پاندمی در کشور امیدوار بود و این امکان باید فراهم شود.
٨- به نظر میرسد هدف تستها و ایزولاسیون بیش از بیماریابی باید مصروف میزبانیابی ویروس شود و مسیر چرخش ویروس در کشور تهیه و با ایزولاسیونهای مطابق نظر متخصصان عفونی و ویروسشناسی که حدودا با حفظ احتیاط سه هفته است و میتواند با توجه به شرایط، متفاوت باشد، زنجیره ارتباط ویروس - میزبان را قطع کرد. از مهمترین شاخصهای راهنما بهجز بروز و شیوع و میزان بستری و مرگ، میزان R0 است که باید بهصورت مداوم رصد شود و تأثیر بستن و بازکردن فعالیتها در میزان R0 محاسبه شود و همیشه در بالانس بین سلامت و اقتصاد آن را زیر یک نگه داشت تا به صفر نزدیک شود و به کنترل و کاهش میزان آلودگی امید داشت.٩- کنترل مسافرتها و ایجاد اعتماد عمومی ازدسترفته به منطق و دانشمداربودن و دوری از تضاد منافع برای همکاری مردم اهمیت ویژهای دارد و کارگروههای علمی میتوانند ارائه طریق کنند.ممکن است با توجه به شرایط موجود مجبور به لاکداون موقت و مجدد فعالیتها شوید و همکاری و مساعدت و مراقبت مردم در این صورت اهمیت مضاعف پیدا خواهد کرد.١٠- ایجاد ارتباطات بینبخشی مؤثر و واقعی و مسئولانه تمامی بخشهای توسعهای کشور در قرارگاه اهمیتی ویژه خواهد
داشت.١١- شایسته است قرارگاه در کنار ایجاد طراحی کنش و پاسخ سریع و منطقی سیاستی به نیازهای مدیریت و کنترل پاندمی کرونا یا رسپانس به موضوع بازتوانی اجتماعی و اقتصادی یعنی ریکاوری نیز در راستای ایجاد تابآوری ملی کشور عنایت ویژه داشته باشد و موضوع را حداقل دوساله ببیند و برنامهریزی کند. اینجانب قویا پیشنهاد میکنم که در چارچوب پدافند غیرعامل کشور موضوع طراحی مدل انتقال سریع وضعیت یا کویکترانسفورمینگ -بحران- عادی در کشور با نظام کدینگ ملی طراحی شود تا ذخیره مناسبی برای چنین شرایط بحرانیای همیشه فراهم باشد.١٢- نشست دو روز گذشته سلامت جهانی ٢٠٢٠ عمدتا معطوف به پاندمی کرونا بود و تجربیات ارائهشده بیش از هر چیز بر سه عنوان ذیل برای موفقیت تکیه میکرد: تعهد سیاسی بالاترین مراجع سیاسی کشور، ارتباطات و همکاریهای بینبخشی و انسجام اجتماعی. امیدواریم که با تشکیل و اقدامات دانشبنیان و صادقانه قرارگاه امکان ظهور این سه امر مهم در عمل حاصل آید. در پایان با آرزوی توفیق به دو رویکرد ردیابی میزبان ویروس بهجای تنها بیماریابی و خودمراقبتی، حتی ارجح بر دیگرمراقبتی و طراحی سیاستها و دستورالعملهای مرتبط است که با
توصیههای بهظاهر سادهای مانند شستن دستها و حفظ صورت و حفظ فاصله، زنجیره انتقال را زودتر و مطمئنتر میشکند، ولی انجام عملی آنها نیازمند فرهنگسازی و ذکر مداوم رسانهای و ایجاد امکانات فاصلهگذاری در مجامع عمومی است که بر آن تأکید ویژه میکنم.
*دبیر علمی کمیته سیاستگذاری انجمن علوم سیاسی ایران و محقق و مدرس سیاستگذاری عمومی دانشگاههای کشور
با توجه به اینکه ارائه طرح قرارگاه مدیریت و کنترل کرونا در کشور در هشت ماه قبل در اسفندماه ١٣٩٨ و اوایل همهگیری کووید ١٩ در فرایند نظرخواهی از استادان چندرشتهای توسط اینجانب با جزئیات و محورهای عملیاتی آن یعنی محور امنیت، محور لجستیک و پشتیبانی و محور سلامت و اپیدمیولوژی و ارتباطات آنها که بهصورت مدل گرافیک نیز مشخص شده بود ارائه و در روزنامه «شرق» منتشر شده و بنا بر اطلاع از مرکز مطالعات استراتژیک ریاستجمهوری به جناب آقای روحانی، ریاست محترم جمهور نیز ارائه شده است. بر خود لازم میدانم برای اجرائیکردن قرارگاه که میتواند آخرین امید برای کنترل و مدیریت موفق کرونا و کاهش آسیب سلامتی و اقتصادی کشور باشد، بسیار به اختصار به نکاتی اشاره کنم.
١- ارتباط سه محور فرماندهی پیشگفته بسیار مهم است و در صورت پیادهسازی ناقص آن جواب مناسب از این ساختار گرفته نخواهد شد. طبیعی است که تعهد سیاسی عالیترین مراکز سیاستگذاری کشور از اولین ملزومات چنین اقدامی است که شکر خدا ایجاد شده و شایسته است مستدام بماند.
٢- این ساختار نیازمند داشتن تجربیات و دانش و مهارت فرماندهی و کاماندرینک است و با بوروکراسی معمولى نمیتوان انتظار جواب کامل از آن داشت؛ ازاینرو نیازمند استفاده از تجربیات و دانش استادان فرماندهی ستاد مشترک نیروهای مسلح خواهد بود.
٣- برای طراحی سیاستها، قرارگاه نیازمند سازماندهی مجدد مبتنی بر دانش بینرشتهای و چندرشتهای متشکل از علوم سیاسی و سیاستگذاری عمومی و اجتماعی، جامعهشناسی، قومشناسی، رفتارشناسی اجتماعی، علوم ادیان، علوم اقتصادی، علوم سیاستگذاری سلامت و بهداشت عمومی و اپیدمیولوژی و ویروسشناسی و... و استفاده از انجمنهای علمی کشور و مطالعه هدفمند و بهرهگیری آگاهانه و بومیسازی تجربیات جهانی است. طبیعی است که سازماندهی کارگروههای مختلف علمی، در حداقل زمان و با استفاده از بهترینهای کشور و بدون توجه به مواضع جناحی افراد ولی با حفظ موازین صحیح امنیت ملی باید شکل بگیرد و تمامی شواهد لازم با نگاه چندعدسی یا مالتیلنز بررسی شود.
٤- سیاستها باید مبتنی بر شناخت دقیق از رفتار ویروس و میزان ماندگاری آن در میزبان و شرایط فعالیت آن و با محاسبه هزینه/ فایده و پیامد و عواقب آن مبتنی بر تفکر منطقی و سیستمیک طراحی شوند و مدام با توجه به شرایط امکان بازنگری و اصلاح داشته باشند.
٥- به نظر میرسد با توجه به پخش وسیع ویروس در کشور در شرایط فعلی سیاست خودمحافظتی در کنار و حتی بیشتر از دیگرمحافظتی باید محور سیاستها قرار گیرد و امکانات خودمحافظتی برای همه آحاد مردم و نظارت و تشویق آن فراهم شود. در این راستا شناسایی موارد مشکوک و آلوده و ایزولهکردنهای سههفتهای و قرنطینههای نقطهای و محلی با امکان تأمین مایحتاج روزمره معیشتی و امکانات بهداشتی مانند ماسک استاندارد رایگان برای گروههای آسیبپذیر و ارزان برای عموم مردم میتواند انجام شود.
6- شایسته خواهد بود که یکی از کانالهای تلویزیونی و رادیویی به رسانه کنترل کرونا تبدیل شود و مردم از یک منبع واحد مبتنی بر دانش و تأیید مجامع دانشگاهی و حکومتی دارای صلاحیت مرتبط پیامها و اخبار را دریافت کنند.
٧- بدون انجام و ارائه جواب تست تشخیصی قابل اعتماد با حداقل موارد منفی و مثبت کاذب و سریع، حداقل در کمتر از ٤٨ ساعت و با حجم متناسب برای پوشش تمامی موارد مشکوک و تماسهای مشکوک نمیتوان به کنترل پاندمی در کشور امیدوار بود و این امکان باید فراهم شود.
٨- به نظر میرسد هدف تستها و ایزولاسیون بیش از بیماریابی باید مصروف میزبانیابی ویروس شود و مسیر چرخش ویروس در کشور تهیه و با ایزولاسیونهای مطابق نظر متخصصان عفونی و ویروسشناسی که حدودا با حفظ احتیاط سه هفته است و میتواند با توجه به شرایط، متفاوت باشد، زنجیره ارتباط ویروس - میزبان را قطع کرد. از مهمترین شاخصهای راهنما بهجز بروز و شیوع و میزان بستری و مرگ، میزان R0 است که باید بهصورت مداوم رصد شود و تأثیر بستن و بازکردن فعالیتها در میزان R0 محاسبه شود و همیشه در بالانس بین سلامت و اقتصاد آن را زیر یک نگه داشت تا به صفر نزدیک شود و به کنترل و کاهش میزان آلودگی امید داشت.٩- کنترل مسافرتها و ایجاد اعتماد عمومی ازدسترفته به منطق و دانشمداربودن و دوری از تضاد منافع برای همکاری مردم اهمیت ویژهای دارد و کارگروههای علمی میتوانند ارائه طریق کنند.ممکن است با توجه به شرایط موجود مجبور به لاکداون موقت و مجدد فعالیتها شوید و همکاری و مساعدت و مراقبت مردم در این صورت اهمیت مضاعف پیدا خواهد کرد.١٠- ایجاد ارتباطات بینبخشی مؤثر و واقعی و مسئولانه تمامی بخشهای توسعهای کشور در قرارگاه اهمیتی ویژه خواهد
داشت.١١- شایسته است قرارگاه در کنار ایجاد طراحی کنش و پاسخ سریع و منطقی سیاستی به نیازهای مدیریت و کنترل پاندمی کرونا یا رسپانس به موضوع بازتوانی اجتماعی و اقتصادی یعنی ریکاوری نیز در راستای ایجاد تابآوری ملی کشور عنایت ویژه داشته باشد و موضوع را حداقل دوساله ببیند و برنامهریزی کند. اینجانب قویا پیشنهاد میکنم که در چارچوب پدافند غیرعامل کشور موضوع طراحی مدل انتقال سریع وضعیت یا کویکترانسفورمینگ -بحران- عادی در کشور با نظام کدینگ ملی طراحی شود تا ذخیره مناسبی برای چنین شرایط بحرانیای همیشه فراهم باشد.١٢- نشست دو روز گذشته سلامت جهانی ٢٠٢٠ عمدتا معطوف به پاندمی کرونا بود و تجربیات ارائهشده بیش از هر چیز بر سه عنوان ذیل برای موفقیت تکیه میکرد: تعهد سیاسی بالاترین مراجع سیاسی کشور، ارتباطات و همکاریهای بینبخشی و انسجام اجتماعی. امیدواریم که با تشکیل و اقدامات دانشبنیان و صادقانه قرارگاه امکان ظهور این سه امر مهم در عمل حاصل آید. در پایان با آرزوی توفیق به دو رویکرد ردیابی میزبان ویروس بهجای تنها بیماریابی و خودمراقبتی، حتی ارجح بر دیگرمراقبتی و طراحی سیاستها و دستورالعملهای مرتبط است که با
توصیههای بهظاهر سادهای مانند شستن دستها و حفظ صورت و حفظ فاصله، زنجیره انتقال را زودتر و مطمئنتر میشکند، ولی انجام عملی آنها نیازمند فرهنگسازی و ذکر مداوم رسانهای و ایجاد امکانات فاصلهگذاری در مجامع عمومی است که بر آن تأکید ویژه میکنم.
*دبیر علمی کمیته سیاستگذاری انجمن علوم سیاسی ایران و محقق و مدرس سیاستگذاری عمومی دانشگاههای کشور