زنان در جامعه و حکومت روسیه
احمد وخشیته. استاد دانشگاه ملی اوراسیا
هشتم مارس ۱۱۳ سال پیش بود که زنان نیویورکی به خیابان‌های این شهر آمدند و حقوق اولیه خود ازجمله حق رأی را مطالبه کردند؛ رخدادی که اندکی بعد به سنگ‌بنای نامیده‌شدن این روز به‌عنوان «روز جهانی زن» نام گرفت تا هر‌سال، تقویم که به این حوالی می‌رسد، موجی از مفاهیم زیبا در وصف حقوق و جایگاه زنان در جوامع مطرح شود. البته گزاف نیست اگر بگوییم که این مفاهیم در جوامع توسعه‌یافته از شانس بالایی برای عینی‌شدن برخوردار هستند و هر‌چه در طیف کشورهای در‌حال توسعه به سمت توسعه‌نیافته پیش برویم، با واژگانی روبه‌رو می‌شویم که نه‌تنها انتزاعی باقی مانده بلکه گاه آن‌قدر غریب هستند که در تضاد با ایدئولوژی‌های یک حکومت قرار گرفته‌اند. آمارها نشان می‌دهد که زنان حدود ۵۳.۶ درصد جمعیت روسیه را تشکیل می‌دهند و ۵۹.۸ درصد زنان بالای ۱۵ سال در روسیه شاغل هستند که بیمارستان‌ها و مدارس از جمله مهم‌ترین مراکز اشتغال آنها‌ست. همچنین اگر نگاهی به جایگاه آنها در سیاست داشته باشیم، درخواهیم یافت که ۷۰ نماینده از ۴۵۰ نماینده مجلس دوما را زنان تشکیل می‌دهند؛ باوجود‌این فعالان حقوق زنان در این کشور معتقدند که این تعداد کافی نیست و امید دارند تا در انتخابات پیش‌روی امسال، سهمیه بیشتری را کسب کنند.
مشقت‌های زنان در دوران کرونا
در روسیه همه‌ساله در ماه نوامبر کنگره زنان برگزار می‌شود که با توجه به جامعه تقریبا مردسالار این کشور، به موضوعاتی مانند خشونت و همین‌طور نابرابری‌های اقتصادی معطوف است؛ اما این‌بار کارشناسان معتقد بودند که اپیدمی کرونا و به دنبال آن کسب‌و‌کارهای آنلاین بیشتر از آنکه به مردان آسیب وارد کند، زنان را تحت فشار قرار داده است. در همین زمینه پژوهش‌های آکادمی علوم روسیه نیز نشان می‌دهد که کارهای خانگی زنان به‌طور متوسط یک‌ونیم تا دو برابر شده است؛ چرا‌که آنها از یکسو باید فرزندان خود را که به‌واسطه قرنطینه به مهدکودک و مدرسه نمی‌روند، مراقبت کنند؛ از سوی دیگر باید به فرایند آموزش آنلاین آنها کمک کنند. طبیعتا فرایند کارهای آنها در خانه مانند نظافت و آشپزی نیز بیشتر می‌شود و از سوی دیگر باید کارهای خویش را نیز به‌صورت آنلاین مطابق ساعت کاری انجام دهند. در این میان زنانی که از خشونت خانگی رنج می‌بردند، در وضعیت دشوارتری قرار می‌گیرند و در‌واقع این ناملایمتی‌هایی است که زیر سایه ویروس کرونا و در سکوت تشدید شده است. به نظر می‌رسد که در یک جامعه زمانی که زنان اجازه پیدا کنند تا مانند مردان، مناصب مدیریتی و حتی کلیدی را
به دست آورند، در این زمان است که می‌توان امید داشت که برابری میان حقوق زنان و مردان در ابعاد گوناگون جاری شود.
زنان پرنفوذ در روسیه
ژانویه امسال، روزنامه ار.ب.کا نتایج یک پژوهش را منتشر کرد که به موجب آن هفت درصد از پاسخ‌دهندگان در روسیه معتقد هستند که زنان نباید پست‌های مدیریتی بیشتری را در اختیار داشته باشند؛ برای ۴۶ درصد آنها تفاوتی ندارد و ۲۳ درصد به‌نوعی موافق هستند و ۱۰ درصد کاملا با افزایش تعداد مدیران زن موافق‌اند. اگر بخواهیم از معروف‌ترین سیاست‌مدار زن در روسیه صحبت کنیم، بدون شک نام والنتینا ماتوینکو، رئیس شورای فدراسیون (سنای روسیه) در ابتدا نظر ما را به خود جلب خواهد کرد. همچنین می‌توان به والنتینا ترشکوا اشاره کرد که نخستین زن فضانورد است و اکنون نماینده مجلس دوما است. ماریا زاخاروا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه نیز از دیگر زنان معروف در این کشور در حوزه سیاست خارجی است. در کابینه نخست‌وزیر هم نام سه زن به چشم می‌خورد؛ دو معاون از 10 معاون نخست‌وزیر (ویکتوریا آبرامچنکو و تاتیانا گولیکووا) و یک وزیر از ۲۱ وزیر (اولگا لیوبیمووا، وزیر فرهنگ) میخائیل میشوستین زن هستند. اما خبرگزاری ریانوستی به‌همراه اینترفاکس و چند مؤسسه دیگر، در سال ۲۰۱۲ لیستی از زنان پرنفوذ در روسیه را منتشر کرد؛ افرادی که یک بار دیگر هفته گذشته نیز نام آنها
آورده شد. علاوه بر ماتینکو از جمله آنها می‌توان به کسنیا سابچاک، مجری معروف تلویزیون که در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۱۸ نماینده اپوزیسیون منتقد پوتین بود، اشاره کرد و همچنین سوتلانا مدودوا، همسر دمیتری مدودوف، رئیس‌جمهور و البته نخست‌وزیر سابق. در‌این‌میان یک اتفاق عجیب وجود دارد؛ نتایج یک نظرسنجی که ودمستی آن را منتشر کرده است، نشان می‌دهد که تعداد روس‌هایی که علاقه‌مند هستند تا زنان را در پست‌های بالای دولتی نبینند، میان سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ رشد نزولی داشته است. به‌موجب این نظرسنجی ۳۲ درصد موافق ریاست‌جمهوری یک زن در روسیه بودند که در سال ۲۰۲۰ به ۲۱ درصد کاهش پیدا کرده است. همچنین ۵۶ درصد در سال ۲۰۱۶، از انتخاب یک زن برای پست نخست‌وزیری استقبال می‌کردند که این میزان در سال ۲۰۲۰ به ۳۱ درصد رسیده است. بنابراین اگرچه آمارها نشان می‌دهد که زنان در مدیریت کسب‌و‌کارهای کوچک در روسیه موفق هستند؛ اما این نظرسنجی نشان می‌دهد که در جامعه نسبتا مردسالار روسیه، هنوز اعتماد و اقبال عمومی برای واگذاری سکان ریاست‌جمهوری یا نخست‌وزیری به زنان وجود ندارد.
هشتم مارس ۱۱۳ سال پیش بود که زنان نیویورکی به خیابان‌های این شهر آمدند و حقوق اولیه خود ازجمله حق رأی را مطالبه کردند؛ رخدادی که اندکی بعد به سنگ‌بنای نامیده‌شدن این روز به‌عنوان «روز جهانی زن» نام گرفت تا هر‌سال، تقویم که به این حوالی می‌رسد، موجی از مفاهیم زیبا در وصف حقوق و جایگاه زنان در جوامع مطرح شود. البته گزاف نیست اگر بگوییم که این مفاهیم در جوامع توسعه‌یافته از شانس بالایی برای عینی‌شدن برخوردار هستند و هر‌چه در طیف کشورهای در‌حال توسعه به سمت توسعه‌نیافته پیش برویم، با واژگانی روبه‌رو می‌شویم که نه‌تنها انتزاعی باقی مانده بلکه گاه آن‌قدر غریب هستند که در تضاد با ایدئولوژی‌های یک حکومت قرار گرفته‌اند. آمارها نشان می‌دهد که زنان حدود ۵۳.۶ درصد جمعیت روسیه را تشکیل می‌دهند و ۵۹.۸ درصد زنان بالای ۱۵ سال در روسیه شاغل هستند که بیمارستان‌ها و مدارس از جمله مهم‌ترین مراکز اشتغال آنها‌ست. همچنین اگر نگاهی به جایگاه آنها در سیاست داشته باشیم، درخواهیم یافت که ۷۰ نماینده از ۴۵۰ نماینده مجلس دوما را زنان تشکیل می‌دهند؛ باوجود‌این فعالان حقوق زنان در این کشور معتقدند که این تعداد کافی نیست و امید دارند تا در انتخابات پیش‌روی امسال، سهمیه بیشتری را کسب کنند.
مشقت‌های زنان در دوران کرونا
در روسیه همه‌ساله در ماه نوامبر کنگره زنان برگزار می‌شود که با توجه به جامعه تقریبا مردسالار این کشور، به موضوعاتی مانند خشونت و همین‌طور نابرابری‌های اقتصادی معطوف است؛ اما این‌بار کارشناسان معتقد بودند که اپیدمی کرونا و به دنبال آن کسب‌و‌کارهای آنلاین بیشتر از آنکه به مردان آسیب وارد کند، زنان را تحت فشار قرار داده است. در همین زمینه پژوهش‌های آکادمی علوم روسیه نیز نشان می‌دهد که کارهای خانگی زنان به‌طور متوسط یک‌ونیم تا دو برابر شده است؛ چرا‌که آنها از یکسو باید فرزندان خود را که به‌واسطه قرنطینه به مهدکودک و مدرسه نمی‌روند، مراقبت کنند؛ از سوی دیگر باید به فرایند آموزش آنلاین آنها کمک کنند. طبیعتا فرایند کارهای آنها در خانه مانند نظافت و آشپزی نیز بیشتر می‌شود و از سوی دیگر باید کارهای خویش را نیز به‌صورت آنلاین مطابق ساعت کاری انجام دهند. در این میان زنانی که از خشونت خانگی رنج می‌بردند، در وضعیت دشوارتری قرار می‌گیرند و در‌واقع این ناملایمتی‌هایی است که زیر سایه ویروس کرونا و در سکوت تشدید شده است. به نظر می‌رسد که در یک جامعه زمانی که زنان اجازه پیدا کنند تا مانند مردان، مناصب مدیریتی و حتی کلیدی را
به دست آورند، در این زمان است که می‌توان امید داشت که برابری میان حقوق زنان و مردان در ابعاد گوناگون جاری شود.
زنان پرنفوذ در روسیه
ژانویه امسال، روزنامه ار.ب.کا نتایج یک پژوهش را منتشر کرد که به موجب آن هفت درصد از پاسخ‌دهندگان در روسیه معتقد هستند که زنان نباید پست‌های مدیریتی بیشتری را در اختیار داشته باشند؛ برای ۴۶ درصد آنها تفاوتی ندارد و ۲۳ درصد به‌نوعی موافق هستند و ۱۰ درصد کاملا با افزایش تعداد مدیران زن موافق‌اند. اگر بخواهیم از معروف‌ترین سیاست‌مدار زن در روسیه صحبت کنیم، بدون شک نام والنتینا ماتوینکو، رئیس شورای فدراسیون (سنای روسیه) در ابتدا نظر ما را به خود جلب خواهد کرد. همچنین می‌توان به والنتینا ترشکوا اشاره کرد که نخستین زن فضانورد است و اکنون نماینده مجلس دوما است. ماریا زاخاروا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه نیز از دیگر زنان معروف در این کشور در حوزه سیاست خارجی است. در کابینه نخست‌وزیر هم نام سه زن به چشم می‌خورد؛ دو معاون از 10 معاون نخست‌وزیر (ویکتوریا آبرامچنکو و تاتیانا گولیکووا) و یک وزیر از ۲۱ وزیر (اولگا لیوبیمووا، وزیر فرهنگ) میخائیل میشوستین زن هستند. اما خبرگزاری ریانوستی به‌همراه اینترفاکس و چند مؤسسه دیگر، در سال ۲۰۱۲ لیستی از زنان پرنفوذ در روسیه را منتشر کرد؛ افرادی که یک بار دیگر هفته گذشته نیز نام آنها
آورده شد. علاوه بر ماتینکو از جمله آنها می‌توان به کسنیا سابچاک، مجری معروف تلویزیون که در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۱۸ نماینده اپوزیسیون منتقد پوتین بود، اشاره کرد و همچنین سوتلانا مدودوا، همسر دمیتری مدودوف، رئیس‌جمهور و البته نخست‌وزیر سابق. در‌این‌میان یک اتفاق عجیب وجود دارد؛ نتایج یک نظرسنجی که ودمستی آن را منتشر کرده است، نشان می‌دهد که تعداد روس‌هایی که علاقه‌مند هستند تا زنان را در پست‌های بالای دولتی نبینند، میان سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ رشد نزولی داشته است. به‌موجب این نظرسنجی ۳۲ درصد موافق ریاست‌جمهوری یک زن در روسیه بودند که در سال ۲۰۲۰ به ۲۱ درصد کاهش پیدا کرده است. همچنین ۵۶ درصد در سال ۲۰۱۶، از انتخاب یک زن برای پست نخست‌وزیری استقبال می‌کردند که این میزان در سال ۲۰۲۰ به ۳۱ درصد رسیده است. بنابراین اگرچه آمارها نشان می‌دهد که زنان در مدیریت کسب‌و‌کارهای کوچک در روسیه موفق هستند؛ اما این نظرسنجی نشان می‌دهد که در جامعه نسبتا مردسالار روسیه، هنوز اعتماد و اقبال عمومی برای واگذاری سکان ریاست‌جمهوری یا نخست‌وزیری به زنان وجود ندارد.