بایدن «نسل‌کشی» ارامنه به دست حکومت عثمانی را به رسمیت شناخت
تمام‌‌قد در برابر سلطان
به‌رسمیت‌شناختن نسل‌کشی ارامنه از سوی دولت آمریکا، رابطه پرتنش واشنگتن و آنکارا را پیچیده‌تر کرد. بیانیه و موضع رسمی جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، در اطلاق عبارت نسل‌کشی به کشتار حدود 1.5 میلیون ارمنی به دست حکومت عثمانی در سال 1915 در زمانی اعلام شد که ترکیه و آمریکا سردترین دوران روابط خود را سپری می‌کنند. ایجاد فاصله میان واشنگتن و آنکارا از زمان ریاست‌جمهوری باراک اوباما آغاز شد و در دولت ترامپ شدت گرفت و با ورود بایدن به کاخ سفید هم هیچ نشانه‌ای از بهبود رابطه این دو متحد سنتی مشاهده نمی‌شود.
بایدن اولین رئیس‌جمهوری آمریکا پس از رونالد ریگان جمهوری‌خواه است که نسل‌کشی ارامنه را به رسمیت شناخت. البته ریگان کمی بعد و با فشارهای دولت ترکیه بیانیه خود را پس گرفت. به این ترتیب تقریبا تمام رؤسای جمهوری ایالات متحده با وجود علم به نسل‌کشی ارامنه از سوی حکومت عثمانی، به دلیل اهمیت حفظ روابط مثبت با ترکیه به‌عنوان متحد سنتی آمریکا در ناتو، از به‌رسمیت‌شناختن این کشتار خودداری می‌کردند اما اکنون دیگر از رابطه مثبت دو طرف اثری نیست.
بیانیه بایدن در حالی صادر شد که هفته گذشته بیش از صد عضو کنگره با امضای نامه دو حزبی از بایدن خواستند تا به وعده خود در مبارزات انتخاباتی پایبند باشد و نسل‌کشی ارامنه را به رسمیت بشناسد. پیش از این و در سال 2019 و در زمان ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، هر دو مجلس نمایندگان و سنا اقداماتی را برای به‌رسمیت‌شناختن نسل‌کشی به‌عنوان موضع رسمی در سیاست خارجی ایالات متحده تصویب کردند. رجب طیب اردوغان هم که وزارت خارجه‌اش سفیر ایالات متحده را فراخوانده، در واکنش به این موضع‌گیری بایدن ادعا کرد که «ترکیه به دفاع از حقیقت در برابر دروغ نسل‌کشی ارامنه و علیه کسانی که با انگیزه‌های سیاسی از این اتهام حمایت می‌کنند، ادامه خواهد داد».
«گونول تول»، مدیر مرکز مطالعات ترکیه در انستیتوی خاورمیانه، درباره این اقدام دولت بایدن در قبال ترکیه که رابطه دو طرف را متشنج‌تر کرد، به المانیتور می‌گوید «رؤسای جمهوری پیشین ایالات متحده، از جمله باراک اوباما، در مبارزات انتخاباتی خود وعده‌های مشابهی درمورد به‌رسمیت‌شناختن نسل‌کشی ارامنه داده بودند؛ اما برای جلوگیری ازآسیب‌رساندن به منافع ایالات متحده در ترکیه از جمله پایگاه نظامی اینجرلیک که مورد استفاده نیروهای آمریکایی قرار داشت و برای شروع عملیات در سوریه نقشی حیاتی ایفا می‌کرد، از وعده‌های خود عقب‌نشینی کردند. بعید می‌دانم که موضع‌گیری اخیر باعث بدترشدن رابطه واشنگتن و آنکارا شود. بایدن برخلاف سلف خود، دونالد ترامپ که صراحتا از رهبران خودکامه تمجید می‌کرد، می‌خواهد برای حقوق بشر و ارزش‌های دموکراتیک ارزش بیشتری قائل باشد. مسائل و موضوعات مختلفی وجود دارد که آمریکا و ترکیه بر سر آنها تداخل منافع دارند؛ از افغانستان تا ایران و دریای سیاه. اما سؤال اساسی این است که اردوغان در واکنش به اقدام بایدن چه کاری می‌تواند انجام دهد؟ اردوغان در وضعیتی قرار دارد که به حمایت غرب نیاز دارد؛ بنابراین واکنش تندی نشان
نخواهد داد. بایدن هم با علم به این وضعیت اردوغان چنین تصمیمی گرفته است».
بازارهای مالی ترکیه در آستانه اعلام موضع رسمی جو بایدن در قبال نسل‌کشی ارامنه وضعیت آشفته‌ای داشتند و ارزش لیر ترکیه در برابر دلار آمریکا حدود دو درصد کاهش یافت. «سنان اولگن»، رئیس مرکز مطالعات اقتصاد و سیاست خارجی مستقر در استانبول می‌گوید: «نوسانات بازار در روزهای منتهی به بیانیه بایدن یک نشانه هشداردهنده اولیه درباره چشم‌انداز تشدید تنش میان آنکارا و واشنگتن است. ترکیه می‌خواهد به این موضع رئیس‌جمهور آمریکا واکنش نشان دهد و این امر هم باعث ایجاد تنش‌های سیاسی و آشفتگی و بی‌ثباتی بیشتر بازارهای مالی ترکیه و کاهش بیشتر ارزش پول این کشور می‌شود».
نیاز اردوغان به غرب
برخی از تحلیلگران احتمال می‌دهند که آنکارا می‌تواند با محدودکردن مأموریت‌های غیرناتو در پایگاه هوایی اینجرلیک در آدانا، به این موضع واشنگتن پاسخ دهد. انجام اقدامات یک‌جانبه در سوریه و نادیده‌گرفتن منافع آمریکا هم از دیگر واکنش‌های اردوغان می‌تواند باشد. بااین‌حال بسیار بعید است که سیاست‌های ترکیه در اوکراین و افغانستان تغییری کند، چراکه منافع آنکارا با ادامه وضع موجود تأمین می‌شود.
«اوزگور اونلوهیساریچیکلی»، مدیر بخش ترکیه در صندوق مارشال آلمان، می‌گوید: «اردوغان مجبور خواهد شد در کوتاه‌مدت واکنش شدیدی نشان دهد، اما عواقب طولانی‌مدت این موضع‌گیری می‌تواند باعث افزایش بی‌اعتمادی به آمریکا در جامعه ترکیه شود و این امر ملی‌گرایی و دشمنی با آمریکا را تقویت خواهد کرد. به‌همین‌دلیل اردوغان کاری نخواهد کرد که رابطه دو طرف در بلندمدت با تنش روبه‌رو شود. این تحولات در درازمدت حتی ممکن است به نتیجه مثبتی در روابط دوجانبه منجر شود، زیرا پس از بحث و جدال درباره نسل‌کشی ارمنستان، آنکارا و واشنگتن می‌توانند این موضوع را یک بار برای همیشه پشت سر بگذارند و سرمایه‌گذاری‌های دیپلماتیک خود را برای حل دیگر چالش‌های موجود میان دو طرف افزایش دهند».
«جان هربست»، مدیر مرکز اوراسیا در شورای آتلانتیک که بیش از سه دهه در وزارت امور خارجه آمریکا خدمت کرده هم معتقد است که این موضع‌گیری در نهایت هیچ ضربه‌ای به همکاری دو طرف در ناتو نخواهد زد. او به هیل می‌گوید: «زمان این موضع‌گیری حاکی از اهمیت حفظ روابط ایالات متحده و ترکیه برای جو بایدن است. من فکر می‌کنم یک نکته جالب درمورد مقام‌های خارجی وجود دارد و آن هم اینکه آنها از یک چیز بیش از شنیدن سخنان رک و صریح از واشنگتن نگران می‌شوند؛ اینکه نادیده گرفته شوند. دولت‌های قبلی واشنگتن به دلیل خطر ایجاد دشمنی با ترکیه تمایلی به به‌رسمیت‌شناختن نسل‌کشی ارامنه نداشتند. دولت‌های مختلف در ترکیه برای دهه‌ها به معنای واقعی کلمه این‌گونه وانمود می‌کردند که پذیرفتن چنین چیزی از سوی آنها امری غیرممکن است؛ اما در نهایت ثابت خواهد شد که این‌گونه نیست. این احتمال وجود دارد که واکنش اولیه آنکارا به این موضع درست دولت بایدن کمی عجولانه و غیرمنطقی باشد و رابطه دو طرف را حداقل برای مدت کوتاهی پیچیده‌تر کند؛ اما در همکاری‌های ایالات متحده و ترکیه در بلندمدت حفظ خواهد شد. اردوغان در وضعیتی قرار ندارد که بخواهد موضع تند خود علیه
واشنگتن را برای مدتی طولانی حفظ کند. تنش‌های اخیر در داخل ترکیه و نیز چالش با یونان، قبرس و اسرائیل بر سر منابع انرژی در دریای مدیترانه اردوغان را در وضعیتی قرار داده که نیاز به همراهی بیشتر با غرب دارد».
به‌رسمیت‌شناختن نسل‌کشی ارامنه از سوی دولت آمریکا، رابطه پرتنش واشنگتن و آنکارا را پیچیده‌تر کرد. بیانیه و موضع رسمی جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، در اطلاق عبارت نسل‌کشی به کشتار حدود 1.5 میلیون ارمنی به دست حکومت عثمانی در سال 1915 در زمانی اعلام شد که ترکیه و آمریکا سردترین دوران روابط خود را سپری می‌کنند. ایجاد فاصله میان واشنگتن و آنکارا از زمان ریاست‌جمهوری باراک اوباما آغاز شد و در دولت ترامپ شدت گرفت و با ورود بایدن به کاخ سفید هم هیچ نشانه‌ای از بهبود رابطه این دو متحد سنتی مشاهده نمی‌شود.
بایدن اولین رئیس‌جمهوری آمریکا پس از رونالد ریگان جمهوری‌خواه است که نسل‌کشی ارامنه را به رسمیت شناخت. البته ریگان کمی بعد و با فشارهای دولت ترکیه بیانیه خود را پس گرفت. به این ترتیب تقریبا تمام رؤسای جمهوری ایالات متحده با وجود علم به نسل‌کشی ارامنه از سوی حکومت عثمانی، به دلیل اهمیت حفظ روابط مثبت با ترکیه به‌عنوان متحد سنتی آمریکا در ناتو، از به‌رسمیت‌شناختن این کشتار خودداری می‌کردند اما اکنون دیگر از رابطه مثبت دو طرف اثری نیست.
بیانیه بایدن در حالی صادر شد که هفته گذشته بیش از صد عضو کنگره با امضای نامه دو حزبی از بایدن خواستند تا به وعده خود در مبارزات انتخاباتی پایبند باشد و نسل‌کشی ارامنه را به رسمیت بشناسد. پیش از این و در سال 2019 و در زمان ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، هر دو مجلس نمایندگان و سنا اقداماتی را برای به‌رسمیت‌شناختن نسل‌کشی به‌عنوان موضع رسمی در سیاست خارجی ایالات متحده تصویب کردند. رجب طیب اردوغان هم که وزارت خارجه‌اش سفیر ایالات متحده را فراخوانده، در واکنش به این موضع‌گیری بایدن ادعا کرد که «ترکیه به دفاع از حقیقت در برابر دروغ نسل‌کشی ارامنه و علیه کسانی که با انگیزه‌های سیاسی از این اتهام حمایت می‌کنند، ادامه خواهد داد».
«گونول تول»، مدیر مرکز مطالعات ترکیه در انستیتوی خاورمیانه، درباره این اقدام دولت بایدن در قبال ترکیه که رابطه دو طرف را متشنج‌تر کرد، به المانیتور می‌گوید «رؤسای جمهوری پیشین ایالات متحده، از جمله باراک اوباما، در مبارزات انتخاباتی خود وعده‌های مشابهی درمورد به‌رسمیت‌شناختن نسل‌کشی ارامنه داده بودند؛ اما برای جلوگیری ازآسیب‌رساندن به منافع ایالات متحده در ترکیه از جمله پایگاه نظامی اینجرلیک که مورد استفاده نیروهای آمریکایی قرار داشت و برای شروع عملیات در سوریه نقشی حیاتی ایفا می‌کرد، از وعده‌های خود عقب‌نشینی کردند. بعید می‌دانم که موضع‌گیری اخیر باعث بدترشدن رابطه واشنگتن و آنکارا شود. بایدن برخلاف سلف خود، دونالد ترامپ که صراحتا از رهبران خودکامه تمجید می‌کرد، می‌خواهد برای حقوق بشر و ارزش‌های دموکراتیک ارزش بیشتری قائل باشد. مسائل و موضوعات مختلفی وجود دارد که آمریکا و ترکیه بر سر آنها تداخل منافع دارند؛ از افغانستان تا ایران و دریای سیاه. اما سؤال اساسی این است که اردوغان در واکنش به اقدام بایدن چه کاری می‌تواند انجام دهد؟ اردوغان در وضعیتی قرار دارد که به حمایت غرب نیاز دارد؛ بنابراین واکنش تندی نشان
نخواهد داد. بایدن هم با علم به این وضعیت اردوغان چنین تصمیمی گرفته است».
بازارهای مالی ترکیه در آستانه اعلام موضع رسمی جو بایدن در قبال نسل‌کشی ارامنه وضعیت آشفته‌ای داشتند و ارزش لیر ترکیه در برابر دلار آمریکا حدود دو درصد کاهش یافت. «سنان اولگن»، رئیس مرکز مطالعات اقتصاد و سیاست خارجی مستقر در استانبول می‌گوید: «نوسانات بازار در روزهای منتهی به بیانیه بایدن یک نشانه هشداردهنده اولیه درباره چشم‌انداز تشدید تنش میان آنکارا و واشنگتن است. ترکیه می‌خواهد به این موضع رئیس‌جمهور آمریکا واکنش نشان دهد و این امر هم باعث ایجاد تنش‌های سیاسی و آشفتگی و بی‌ثباتی بیشتر بازارهای مالی ترکیه و کاهش بیشتر ارزش پول این کشور می‌شود».
نیاز اردوغان به غرب
برخی از تحلیلگران احتمال می‌دهند که آنکارا می‌تواند با محدودکردن مأموریت‌های غیرناتو در پایگاه هوایی اینجرلیک در آدانا، به این موضع واشنگتن پاسخ دهد. انجام اقدامات یک‌جانبه در سوریه و نادیده‌گرفتن منافع آمریکا هم از دیگر واکنش‌های اردوغان می‌تواند باشد. بااین‌حال بسیار بعید است که سیاست‌های ترکیه در اوکراین و افغانستان تغییری کند، چراکه منافع آنکارا با ادامه وضع موجود تأمین می‌شود.
«اوزگور اونلوهیساریچیکلی»، مدیر بخش ترکیه در صندوق مارشال آلمان، می‌گوید: «اردوغان مجبور خواهد شد در کوتاه‌مدت واکنش شدیدی نشان دهد، اما عواقب طولانی‌مدت این موضع‌گیری می‌تواند باعث افزایش بی‌اعتمادی به آمریکا در جامعه ترکیه شود و این امر ملی‌گرایی و دشمنی با آمریکا را تقویت خواهد کرد. به‌همین‌دلیل اردوغان کاری نخواهد کرد که رابطه دو طرف در بلندمدت با تنش روبه‌رو شود. این تحولات در درازمدت حتی ممکن است به نتیجه مثبتی در روابط دوجانبه منجر شود، زیرا پس از بحث و جدال درباره نسل‌کشی ارمنستان، آنکارا و واشنگتن می‌توانند این موضوع را یک بار برای همیشه پشت سر بگذارند و سرمایه‌گذاری‌های دیپلماتیک خود را برای حل دیگر چالش‌های موجود میان دو طرف افزایش دهند».
«جان هربست»، مدیر مرکز اوراسیا در شورای آتلانتیک که بیش از سه دهه در وزارت امور خارجه آمریکا خدمت کرده هم معتقد است که این موضع‌گیری در نهایت هیچ ضربه‌ای به همکاری دو طرف در ناتو نخواهد زد. او به هیل می‌گوید: «زمان این موضع‌گیری حاکی از اهمیت حفظ روابط ایالات متحده و ترکیه برای جو بایدن است. من فکر می‌کنم یک نکته جالب درمورد مقام‌های خارجی وجود دارد و آن هم اینکه آنها از یک چیز بیش از شنیدن سخنان رک و صریح از واشنگتن نگران می‌شوند؛ اینکه نادیده گرفته شوند. دولت‌های قبلی واشنگتن به دلیل خطر ایجاد دشمنی با ترکیه تمایلی به به‌رسمیت‌شناختن نسل‌کشی ارامنه نداشتند. دولت‌های مختلف در ترکیه برای دهه‌ها به معنای واقعی کلمه این‌گونه وانمود می‌کردند که پذیرفتن چنین چیزی از سوی آنها امری غیرممکن است؛ اما در نهایت ثابت خواهد شد که این‌گونه نیست. این احتمال وجود دارد که واکنش اولیه آنکارا به این موضع درست دولت بایدن کمی عجولانه و غیرمنطقی باشد و رابطه دو طرف را حداقل برای مدت کوتاهی پیچیده‌تر کند؛ اما در همکاری‌های ایالات متحده و ترکیه در بلندمدت حفظ خواهد شد. اردوغان در وضعیتی قرار ندارد که بخواهد موضع تند خود علیه
واشنگتن را برای مدتی طولانی حفظ کند. تنش‌های اخیر در داخل ترکیه و نیز چالش با یونان، قبرس و اسرائیل بر سر منابع انرژی در دریای مدیترانه اردوغان را در وضعیتی قرار داده که نیاز به همراهی بیشتر با غرب دارد».