نذر آب در سرزمین تشنگان

چاه‌هایی با آب تلخ

بی‌توجه به ده‌ها مدیر دولتی که چند ده‌کیلومتری دشت‌ بدون جاده را طی کرده تا به این 10 چادر برسند، تک‌و‌تنها داخل چادری نشسته است؛ نامش «ابوبکر» است و به سختی فارسی سخن می‌گوید. ابوبکر ۲۷ساله مدرسه نرفته، درسی نخوانده و سال‌های سپری‌شده از عمرش را در همین دشت بزرگ به چوپانی گذرانده است. او هم نگران بی‌آبی است و دست‌و‌پا‌شکسته جملاتی را به زبان می‌آورد: «تا چند سال پیش آب داشتیم، همین چاه‌ها آب داشتند اما از سه، چهار سال پیش هرچه پایین‌تر رفتیم خبری از آب نبود». او می‌گوید هر سال کمی چاه‌ها را عمیق‌تر کردند و هر بار هم که به آب رسیدند فایده‌ای نداشت. ابوبکر البته از تانکر آبی هم می‌گوید که ماهی یک یا دو بار پر می‌شود و بخشی از مشکلات زندگی‌شان را حل کرده‌ است: «از دو، سه سال پیش این تانکر آب را گذاشتند اینجا و هر دو، سه هفته یک بار پرش می‌کنند و ما هم برای خوردن از آن استفاده می‌کنیم». مشابه این سخنان را پیرمردی که بزرگ این چند خانوار است، مطرح می‌کند. پیرمردی که لباس سفید بلوچی‌اش هم‌رنگ زمین و هوای این منطقه، خاکی شده با دلی پر و حسرتی در نگاه، داستان را به سمت چاه می‌برد: «الان باید ۱7، 18 متر چاه بزنیم تا به آب برسیم. بعضی جاها هم باید 24، 25 متر چاه بزنیم، اما چه آبی پسرم! هفته اول آب چاه‌ها شیرین درمیاد، هفته دوم تلخ می‌شه که حتی گوسفندا هم نمی‌خورن. ما چی‌ کار کنیم؟ چه راهی داریم. حیوان هم به آب ما لب نمی‌زنه». پیرمرد شال بلوچی‌اش را دور کمر می‌بندد و لیوان چای را تا ته سر می‌کشد و می‌گوید: «مگر شما برای ما کاری کنید. خدا به دادتان برسد ولی بپرسید چرا همه ما را فراموش کردند؟ از هر صد نفر این مردم، ۹۰ نفر گرسنه می‌خوابند. آنهایی که همین ٤٥ تومن یارانه را ندارند باید همیشه دست‌شان دراز باشد برای یک لقمه نان. اینجا خیلی‌ها سجل ندارند. سجل هم که نباشه یارانه نیست. از کجا بیارن؟». پزشکانی که پیش از رئیس جمعیت هلال احمر به این روستاها اعزام شده‌اند و یکی‌یکی تمام ساکنان را مجانی معاینه می‌کنند از اثر این بی‌آبی بر سلامت مردم نگران‌اند. یکی از این پزشکان که متخصص داخلی است دراین‌باره می‌گوید: «در این سه روز به هفت، هشت روستا رفتیم و افراد زیادی را معاینه کردیم. مشکلات مردم زیاد است و بخش زیادی از این مشکلات از نبود آب سالم و غذای مناسب است. بعضی از این روستاها مجبورند از آب چاه برای نوشیدن استفاده کنند که مشکلات فراوانی ایجاد می‌کند». در روستای قادرآباد هم که در اطراف شهرستان خاش است، مشکلات به همین شکل پابرجاست و آنها با نوشته‌هایی انتقادی به استقبال رئیس جمعیت هلال احمر، استاندار و دیگر مدیران استانی می‌روند. کودکانی با دست‌نوشته‌هایی مبنی بر نبود اینترنت به صف شدند و از مسئولان می‌خواهند حالا که مدارس به صورت مجازی برگزار می‌شود، فکری به حال اینترنت روستای‌شان شود. گفت‌و‌گو با مردم این روستا نشان می‌دهد که مشکل بی‌آبی در این روستا کمتر شده و آنها از روند خدمت‌رسانی جمعیت هلال احمر راضی به نظر می‌آیند. موضوعی که به نظر می‌آید به فراهم‌بودن زیرساخت و جاده برمی‌گردد؛ چراکه راه‌های ارتباطی این روستا به شهر خاش شرایط بهتری دارد و به نظر می‌آید همین موضوع امکان آب‌رسانی مرتبط را فراهم کرده است. در روستاها و محل اسکان عشایری بدون جاده آسفالت البته شرایط به شیوه‌ای دیگر است و آنها می‌گویند ماهی یک ‌بار مخزن آب‌ پر می‌شود و هر بار مجبورند چند روزی را بدون آب بگذرانند .

۲۰۰ هزار لب‌تشنه

افزایش میزان بارندگی‌ در سال گذشته، به کم‌آب‌ترین استان‌های ایران هم رسیده و آنها هم شرایط بهتری پیدا کرده‌اند. در سیستان‌وبلوچستان اما آن‌طور که مسئولان استانی می‌گویند حدود 200 ‌هزار نفر نیازمند آب آشامیدنی هستند. پیش از این مدیر جمعیت هلال احمر این استان در این باره گفته بود: «مردم مشمول طرح نذر آب نزدیک به ۲۰۰ هزار نفر هستند که در طرح نذر آب ۱۲۶۰ تانکر با ظرفیت‌های دو، سه و پنج هزار لیتری توسط جمعیت تهیه و تاکنون ۱۰۵۳ تانکر تحویل آب و فاضلاب روستایی استان شده که از این تعداد ۱۰۰۲ تانکر به شهرستان‌ها رفته و ۷۸۸ تانکر به بهره‌برداری رسیده است. این ۵۰۲ روستا، ۵۲‌هزارو ۲۱۵ خانوار روستایی دارند و جمعیت آنها ۱۹۹هزارو ۶۶۶ نفر است که از آب شرب بهداشتی در طرح نذر آب بهره‌مند می‌شوند». در اجرای این طرح البته دهیاران و ساکنان روستاها هم نقش فعالی داشتند و براساس گفته‌های مسئولان استانی از زمانی که کار اجرا شد، خود دهیاران، شوراها و مردم همکاری کردند و در بخش‌هایی که قرار بود تانکر نصب شود، خودشان سکو را ساختند یا وسیله انتقال را بعضی‌ها خودشان تأمین کردند. حالا در شهریور ۹۹ اگرچه سوز آفتاب سیستان‌وبلوچستان کمی کمتر شده، اما هنوز تا خنک‌شدن این استان پهناور روزهای زیادی مانده است؛ نذر آب هم با حمایت ایرانیان و خیران در استان‌های مختلف به میانه راه خود رسیده، هرچند هنوز بخشی از هزینه‌های این طرح تأمین نشده است. ساکنان بیش از ۱۲۰۰ روستای سیستان‌وبلوچستان که به صورت سقایی آب‌رسانی می‌شوند، چشم امیدشان به نذر آب و همراهی مردم ایران است، آنها به خوبی می‌دانند که هر کمکی می‌تواند روزهای آینده و تابستان سال‌های بعد را کمی قابل‌‌تحمل‌تر کند. مردمان دیار نخل و آفتاب و فرزندان رستم می‌گویند که هنوز از آسمان دل نکنده‌اند و دست ایرانیان را هم در دستان خود می‌دانند .

کمک ۱۲ استان توانمند به ۵ استان نیازمند

« کریم همتی» رئیس جمعیت هلال احمر ایران که اوایل همین هفته پا به استان سیستان‌وبلوچستان گذاشت تا از نزدیک روند آب‌رسانی را پیگیری کند، در حاشیه سفرش به خاش توضیحاتی را به خبرنگار «شرق» ارائه می‌دهد. او درباره طرح نذر آب ۳ و تفاوتش با سال‌های گذشته می‌گوید: «همه مردم ایران جمعیت را با این لباس‌های رنگین در بحران می‌شناسند اما در ایامی که بحرانی مانند سیل و زلزله نیست این کارهای باارزش انجام می‌شود. ‌آب‌رسانی و کمک‌رسانی به مردم محروم سیستان‌وبلوچستان دست‌کمی از کمک‌رسانی در بحران ندارد و به‌همین‌دلیل هم این طرح امسال با جدیت بیشتری دنبال شده است». او در توضیح روند اجرائی این طرح هم می‌گوید: ‌«امسال ۱۲ استان ما به عنوان استان معین در پنج استان مشغول به کار هستند. سفر به شهرستان خاش و بازدید از روستاهای «سیاه‌پر» و «قادرآباد» به همراه استاندار محترم با همراهی مدیران و دیدار با مردمان رنجدیده آن دیار فرصت خوبی برای مشاهده میدانی، گفت‌وگو و شنیدن درددل‌های آنان بود و عملیات توزیع 55 هزار آب معدنی، ۷۰‌ تانکر آب، هزار بسته لوازم‌التحریر و هزار بسته غذایی که به همت خیرین تهرانی تهیه شده بود، آغاز شد». علاوه‌براین یکی از تفاوت‌های نذر آب امسال نسبت به سال‌های گذشته، همراهی پزشکان و همچنین کمک‌های فرهنگی به ساکنان روستاها بوده است که همتی هم دراین‌باره می‌گوید: «امسال به موازات این طرح، اجرای برنامه‌های فرهنگی و آموزشی برای کودکان و دانش‌آموزان، استقرار کلینیک‌های سیار و ارائه خدمات رایگان درمانی، ویزیت رایگان پزشکان عمومی و متخصص، توزیع داروی رایگان، ارائه خدمات روانی و اجتماعی، ارائه آموزش‌های پیشگیری از کرونا، تب‌سنجی و... هم ارائه شده است». او به تیم‌های بهداشتی هم پیشنهاد می‌دهد که «دفاتری را در استان و شهرستان‌ها داشته باشند که بتوانند سلامت مردم را مدام پایش کنند که اگر فردی نیاز به بستری و کارهای بیشتر داشت، امکان کار دقیق‌تر وجود داشته باشد؛ مانند همان دفاتری که بحث شکاف کام و لب را انجام می‌دهند ».

« اینجا کرونا ندارد؟ »

در روستاهای مشمول طرح نذر آب و همچنین در برخی از شهرهای استان سیستان‌وبلوچستان تعداد افراد دارای ماسک بسیار کم است و در روستاها کمتر فردی با ماسک دیده می‌شود. آنها به هر پرسشی درباره شرایط شیوع ویروس کرونا در روستاهای خود با عبارت «اینجا کرونا ندارد» پاسخ می‌دهند؛ هرچند از تأثیر منفی کرونا بر شرایط کسب‌وکار خود هم می‌گویند. در روستای «سیاه‌پر» مردم می‌گویند که شیوع کرونا باعث دیررسیدن آب به روستای‌شان می‌شود و در شهر خاش هم مردم از کمی درآمد خود و همچنین ازبین‌رفتن برخی کسب‌وکارها به دلیل شیوع این ویروس می‌گویند. پزشکانی که در قالب این طرح روستا به روستا می‌گردند و مردم را معاینه می‌کنند از مشکوک‌بودن برخی افراد و احتمال ابتلای آنها به این ویروس عالم‌گیر می‌گویند و توجه به سلامت آب ارسالی و همچنین دیگر موارد بهداشتی را یک ضرورت مهم می‌دانند. یکی از پزشکان دراین‌باره هشدار می‌دهد که بی‌توجهی می‌تواند فاجعه‌آفرین باشد: «ما به روستاهای زیادی در این چند روز سر زدیم و بررسی کردیم. در این مدت افراد زیادی با تب بالا و همچنین شرایط بالینی مشابه بیماری کووید۱۹ را معاینه کردیم اما نمی‌دانیم دقیق چه کاری باید انجام شود. فاصله مراکز درمانی و بیمارستانی با این روستاها بسیار زیاد است و افراد هم معمولا چندان توجهی به درخواست برای معرفی خود به بیمارستان‌ها نمی‌کنند و همین نگران‌کننده است. نگران‌کننده از این نظر که اگر این ویروس در این مناطق روستایی شیوع پیدا کند منجر به مرگ افراد زیادی می‌شود. چون اینجا هم امکانات بهداشتی ناچیز است و هم میزان ارتباطات و پیشگیری ناچیز است». سه سال اجرای طرح نذر آب از سوی هلال احمر ایران و با کمک مردم و دیگر نهادهای کشور تا اندازه‌ای مشکل دسترسی مردم مناطق بی‌آب در چندین استان کشور از جمله سیستان‌وبلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی و هرمزگان را حل کرده؛ هرچند به نظر می‌آید مقابله جدی با این مشکل نیازمند کارهای اساسی‌تری است و دست‌کم در قالب همین طرح مردم انتظار دارند آب‌رسانی با فاصله‌ای کمتر انجام شود.