غروب دختران نمایش در کوچه خوشبختی

قضیه شکل اول

سیدامیر جاوید، مشاور رئیس حوزه هنری، در گفت‌وگو با «شرق» با ابراز تعجب از انتشار خبری مبنی بر تعطیلی رشته نمایش هنرستان دخترانه سوره گفت: «مبنای این حواشی و واکنش‌ها هنوز مشخص نیست. در جایی بدون منبع و پرسش از ما گفته می‌شود که هنرستان سوره حوزه هنری رشته هنرهای نمایشی را حذف کرده‌ است. آیا ابلاغیه‌ای درباره این حذف منتشر شده است؟ از کجا چنین ادعایی دارید؟ اگر یک لحظه به فلسفه وجودی حوزه هنری و نسبتش با هنرستان سوره فکر کنید، به غیرمنطقی‌بودن این حرف پی می‌برید. چطور ممکن است حوزه هنری که مرکز هنرهای نمایشی دارد و تولید تئاتر می‌کند، باشگاه فیلم سوره دارد که تولید فیلم کوتاه و تله‌فیلم می‌کند، سازمان سینمایی دارد که تولید انواع و اقسام فیلم‌های سینمایی و سریال‌های تلویزیونی دارد، اراده‌اش حذف رشته هنرهای نمایشی باشد؟ همه این بخش‌ها از هنرمندان متعدد بهره می‌برند و طبیعتا از بازیگران متنوع و متعدد. مگر می‌شود مرکز و نهادی که یکی از متولیان امر هنر است و خودش در طول سال دست به تولیدات متنوع و متعدد می‌زند و طبیعتا محل رفت‌وآمد بازیگران است، با بازیگری مشکل داشته باشد؟ کدام عقل سلیم خودش را از فرصت تربیت هنرمند خلاق محروم می‌کند».

او با بیان اینکه جنسیتی‌کردن ماجرا بحث دیگری است، گفت: «الان رئیس مرکز هنرهای نمایشی ما کوروش زارعی است که همسرشان بازیگر است. امیرحسین شفیعی از مدیران مرکز هنرهای نمایشی است و همسرش بازیگر است. مرحوم علی سلیمانی از اهالی حوزه هنری بودند و خانمشان سهیلا جوادی و دخترشان بازیگر هستند. همه اینها اتفاقا کار روی صحنه برده‌اند. آخرین کاری که علی سلیمانی با همسر و دخترش بازی کرد، در یکی از تالارهای حوزه هنری اجرا و اتفاقا زمانی که مرحوم شد، از شبکه چهار پخش شد. مدعیان امروز، دختران این سرزمین را مستمسک اغراض غیر‌هنری خود کرده‌اند. کسی که حدی از شناخت را داشته باشد، کسی که از ابتداییات تدریس و تربیت بازیگر در حوزه‌های نمایشی مطلع باشد، می‌داند که بخش مهمی از این رشته از طریق دروس عملی منتقل می‌شود که در ایام کرونا امکان‌پذیر نیست. چطور می‌شود کلاس 20، 30 نفره را در هنرستان سوره به صورت عملی برگزار کرد؟ ممکن است بگویید الان دانشگاه هم وبیناری درس‌ها را پیش می‌برد، خب سطح کیفیت آموزش و خروجی را هم می‌بینید که چطور است. گاهی اوقات یک دانشگاه می‌گوید ورودی امسال برای فلان رشته صفر است و ورودی نمی‌گیریم. ما هم ورودی امسال را صفر کردیم». او با بیان اینکه هنرستان سوره تنها مختص دختران است، گفت: «نکته جالب اینکه ما انرژی تربیت نوجوانان را منحصر به خانم‌ها کرده‌ایم؛ یعنی حوزه هنری فقط هنرستان دخترانه دارد و اصلا هنرستان پسرانه نداریم. چگونه ادعای پوچ جنسیتی طرح می‌کنند، در‌حالی‌که توجه ویژه ما به آموزش منحصر به دختران بوده است». جاوید با بیان اینکه موقتا رشته‌ای را جایگزین نمایش کرده‌ایم، گفت: «‌برای اینکه دخترانی که به هنرستان سوره می‌آیند فرصت‌های دیگری پیش‌رویشان باشد، مخصوصا آنهایی که میل به هنرهای نمایشی دارند فرصت را از دست ندهند، امسال نزدیک‌ترین رشته را به نمایش گنجاندیم که همان تولید برنامه‌های تلویزیونی است. گفتیم این رشته با اقتضائات موجود و شرایط کرونایی این امکان را دارد که در شرایط فعلی تدریس شود. احتمالا آنهایی هم که جذب هنرهای نمایشی هستند از این رشته استقبال کنند».

او در پاسخ به این سؤال که چرا از ابتدا درباره این ماجرا توضیح ندادید، گفت: «هنرستان سوره یک بخش از مجموعه عظیمی به نام حوزه هنری است که در یک روال خیلی عادی به خاطر شرایط کرونایی به این نتیجه رسید که نمی‌تواند کیفیت آموزشی رشته نمایش را مثل سابق حفظ کند. در دو سال گذشته خروجی‌های هنرستان سوره برای ورود به دانشگاه کمتر از دو درصدشان از آزمون‌های عملی دانشگاه توانستند موفق شوند؛ چون کیفیت آموزش پایین آمده و دروس عملی به صورت وبیناری کار می‌شد. الان که متأسفانه تئاتر کلا تعطیل است. اتفاقا بچه‌ها می‌رفتند و با سرخوردگی برمی‌گشتند. ما در یک روال عادی تصمیم گرفتیم که امسال ورودی رشته نمایش صفر باشد تا ان‌شاءالله کرونا دست از سر تئاتر بردارد. فردا دیدیم چقدر هجمه وارد شده». ‌او با بیان اینکه یکی از استادان تئاتر در نامه‌ای پیشنهاد کرده بود که رشته را با ۱۰ نفر برگزار کنیم تا امکان رعایت پروتکل‌ها مهیا شود، گفت:«این هم نشدنی است. ما ۱۴۰ تا ۱۵۰ متقاضی داشتیم. ۱۵۰ خانواده دوست داشتند دخترشان وارد این رشته شود. من چطور از بینشان ۱۶ نفر را انتخاب می‌کردم؟ بعدا می‌گفتند عدالت رعایت نشده؛ یعنی هر کاری در این مقوله انجام دهیم، باز نمی‌شود همه را راضی کرد. الان تمام تمرکز روی نیت ماست. تمام رفقا در طول سال در انواع و اقسام گفت‌وگوها می‌گویند ما را نیت‌خوانی و قضاوت نکنید. خب شما ما را چطور قضاوت کردید؟ با دو‌دوتا چهارتای ساده معلوم می‌شد هدف چیست».

قضیه شکل دوم

با بالاگرفتن بحث حذف رشته نمایش در هنرستان دخترانه سوره وابسته به حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، رحمت امینی که خودش سال‌ها در حوزه هنری مسئولیت بخش تئاتر را برعهده داشته است، در نامه سرگشاده به محمدمهدی دادمان، رئیس حوزه هنری، درباره حذف رشته نمایش هنرستان دخترانه سوره به این موضوع اعتراض کرده و خواستار تغییر این رویه و تصمیم شد. این استاد هنرهای نمایشی دانشگاه تهران، در نامه به رئیس حوزه هنری تصریح کرده بود: «حذف و تعلیق موقتی و کوتاه‌مدت این رشته، نامش ایجاد تنفس نیست؛ بلکه گرفتن راه نفس بخشی از دختران جوان است که با هزار امید و آرزو در پی دستیابی به اهداف علمی و هنری خود هستند».

رحمت امینی همچنین در گفت‌وگو با خبرنگار «شرق»،‌ با شمردن دلایل نگرانی خود درباره حذف رشته هنرهای نمایش در هنرستان سوره گفت: «متأسفانه این نوع تعطیل‌کردن‌ها مسبوق به سابقه است. اینکه بگوییم تعطیل یا متوقف می‌کنیم که بعد فکر بهتری به حال رشته نمایش کنیم، راه‌حل نیست. به نظرم در این شرایط این کار اصلا اتفاق درستی نیست و منجر به برداشت‌های خوبی هم نخواهد شد. این همان چیزی است که من در نامه‌ام نوشتم؛ یعنی پاک‌کردن صورت‌مسئله. مهم‌ترین جوابی که در این لحظه می‌توانم بدهم، این است که این تعطیلی برایم نگران‌کننده است. شما روند معمولی را که در تمام دنیا با وجود کرونا در حال انجام است، اگر در نظر بگیرید، دلیل این نگرانی را متوجه می‌شوید. در ایران هم این‌همه صحبت درباره کنکورهای عملی رشته نمایش و سایر رشته‌ها شد؛‌ اما با تمام گرفتاری‌ و احتمالات خطر زیاد، ما روی حرف‌مان ماندیم و آن فرایند انجام شده و تعطیل نشد. هنوز هم می‌گویم نباید رشته‌ها به دلیل کرونا و کیفیت قابل بحث تعطیل شود». ‌امینی با بیان اینکه قبول ندارم به دلیل اینکه کیفیت رشته هنرهای نمایشی پایین آمده، رشته را حذف کرده‌اند، گفت: «اگر این‌طور باشد که اغلب کلاس‌های هنری و ازجمله هنرستان سوره در حوزه عملی قرار می‌گیرند. رشته‌های دیگرشان هم همین است. تنها در رشته انیمیشن شاید به دلیل کم‌بودن وجود نقش فردی در تمرین زیاد مورد بحث ما نباشد. در دانشگاه هم این مشکلات وجود دارد؛ ‌اما ما در دانشگاه بالاخره راه پیدا می‌کنیم. درستش هم این است که زحمت بکشید و راه پیدا کنید». این استاد دانشگاه گفت: «با یکی از استادان ایرانی ساکن در فرانسه که صحبت می‌کردم، سال قبل در اوج کرونا تعدادی از دانشگاه‌ها را باز کرده بودند؛ چون بین دانشجویان به قدری افسردگی زیاد شده بود که دست به خودکشی می‌زدند و تصمیم گرفته بودند عوارض کرونا را بپذیرند؛ اما از افسردگی که منجر به خودکشی می‌شود، جلوگیری کنند. شما الان می‌خواهید ظاهرا جلوی ضرر افت کیفیت را بگیرید که به نظرم بهانه است و یک سال رشته را تعطیل می‌کنید؛ اما شما جواب کسانی را که یک سال تلاش کرده‌اند تا وارد تنها رشته نمایش دختران در دبیرستان شوند، چه خواهید داد. می‌دانید این کار شما چقدر عوارض روانی برای آن فرد و خانواده‌اش دارد؟ مهم‌تر اینکه از کجا معلوم این وقفه یک‌ساله باشد. چرا وعده سر خرمن می‌دهید؟ این‌قدر از این وقفه‌هایی که فعلا تعطیل کنیم، داریم که بعدا کلیت ماجرا به فراموشی سپرده شد که دیگر اعتمادی به این وعده‌ها نیست. چند سال قبل هم واحد سینمای سوره به کل تعطیل شد. یا جشنواره سوره که من در دوران مسئولیتم آنجا خون جگر خوردم، تعطیل شده که ربطی به کرونا ندارد. تنها جشنواره مهم حوزه هنری که من دبیرش بودم، آقای عزت‌الله انتظامی داورش بود، در استان‌ها جشنواره معتبری بود و چشم و چراغ بچه‌های استان‌ها بود و به بهانه اینکه خروجی کم است، تعطیل شد. ما در دانشگاه که بودیم استادمان می‌گفت از شما 40 نفر، یک نفرتان هم هنرمند درست و حسابی شود، کلاه‌مان را هوا می‌اندازیم. اصلا این ذات رشته هنری است. شما چه انتظاری دارید که 50، 60 دانش‌آموز رشته نمایش بگیرید و انتظار داشته باشید همه موفق شوند؟ در همان هنرستان امتحان‌های مختلفی هست. مهم این است که یک عده دختر هر سال تلاش می‌کنند که وارد هنرستان شوند. عرضه داشته باشید راجع به کاستی‌هایی که الان به واسطه کرونا و عدم خروجی به وجود آمده، کار کنید، نه اینکه تعطیل کنید. درست است که به این بچه‌ها می‌گویید یک سال رشته تعطیل است؛ اما ذهن‌شان به سمت ناامیدی می‌رود. از کجا معلوم سال بعد کلاس دایر باشد؟‌ از طرفی سال بعد دوباره جمعیت مشتاقان به این افراد اضافه می‌شود. عده‌ای به این افراد اضافه می‌شوند و سنشان بالا می‌رود». امینی در پایان گفت: «من قبل از نوشتن نامه با یکی از مدیران رده‌بالای حوزه هنری تماس گرفتم و گفتم چنین چیزی شنیده‌ام. او از این خبر اظهار بی‌اطلاعی کرد و قرار شد پیگیر شود. گفتم لطف کن‌ به بالاتری‌ها و آقای دادمان زنگ بزن و بگو این کار خوبی نیست، این کار را نکنید و به من خبر دهید. ایشان چند دقیقه بعد گفت با معاون حوزه صحبت کردم و خب صحت دارد، من به دوستان تأکید کردم الان بحث طالبان است و برای حوزه این کار مشابه‌سازی می‌شود. جالب است بعد از حرف‌های من آقای حسینی، روابط عمومی حوزه در اینستاگرام خود نوشته که ما طالبان نیستیم!».

همچنین یک منبع آگاه و مرتبط به حوزه هنری در گفت‌وگو با «شرق»، با بیان اینکه کرونا تنها بهانه‌ای برای حذف زنان از تئاتر است، گفت: «چند سال پیش هم‌ سوره‌2 را بستند و ما هیچ کاری نتوانستیم بکنیم. رشته موسیقی را در هنرستان موسیقی حذف کردند و ما هیچ کاری نتوانستیم بکنیم. سخنگوی حوزه گفته ورودی سوره به دانشگاه کم شده، به نظر می‌رسد حوزه هنری دیواری کوتاه‌تر از معلمان دبیرستان پیدا نکرده‌اند. من دلم می‌خواهد که لیستی حداقل در این 14 سال گذشته از سوره فارغ‌التحصیل شده‌اند، منتشر کنم تا ادعای بی‌اساس همکارانم مشخص شود. از باران کوثری تا دیبا خاتمی و بهاره افشاری تا دیگر هنرجویان موفقی که از سوره بیرون رفتند». ‌او با بیان اینکه زمزمه‌های حذف نمایش و همین‌طور جابه‌جایی هنرستان سوره از ساختمان ارزشمند کوچه خوشبخت به دو سال پیش بازمی‌گردد، گفت: «فضای این ساختمان بزرگ است و طبقه بالای آن در اختیار رشته نمایش بود. از دو سال پیش زمزمه‌هایی مبنی‌بر اینکه هنرستان‌بودن این ساختمان هدررفت سرمایه است، سر زبان‌ها افتاد. خانم فروزان نعمت‌زاده، مدیریت هنرستان سوره با مدیران صحبت کردند و به مجلس هم مراجعه کردند و توانستند جلوی این کار را بگیرند. ظاهرا امسال جابه‌جایی مدرسه قطعی است و دنبال مکان جدیدی برای هنرستان هستند و گفتند که جای مدرسه بهتر است که عوض بشود! پیدا‌کردن یک ساختمان که حداقل کارگاهی برای بچه‌های نمایش داشته باشد هم کار ساده‌ای نیست. به‌هرحال ازسوی مدیریت اعلام شده که امسال حوزه هنری برای ورودی جدید دانش‌آموزان نمایش مجوزی نداده است. ابتدا این مسئله را کسی جدی نگرفت‌ اما به یکباره ماجرا جدی شد و جو ناراحت‌کننده‌ای به وجود آمد. دلیل عنوان‌شده هم موفق‌نبودن بچه‌ها در کنکور بود. آنها به‌جای آسیب‌شناسی دنبال پاک‌کردن صورت‌مسئله رفتند». این منبع آگاه با بیان اینکه دانش‌آموزانی درجه یک هنرجویان سوره هستند، گفت: «‌معلمان سوره برای آنها خون دل می‌خورند و آنها از نظر عملی بی‌نهایت رشد می‌کنند. دانش‌آموزان سوره وقتی در آزمون عملی شرکت می‌کنند، نمره‌ تنها 10 درصد آنها به 60 می‌رسد و بقیه بالای 70 هستند‌ اما چون برای کنکور و تست‌زنی به کلاس‌های دیگر می‌روند، قبولی‌شان به اسم جای دیگر ثبت می‌شود. مگر نمی‌گویند که ‌ساختار مدارس فنی‌و‌حرفه‌ای این است که ما بچه‌ها را برای بازار کار آماده کنیم! حرفه به آنها یاد بدهیم نه کنکور! پس کنکور اصلا نمی‌تواند ملاکی برای هنرستان باشد. نکته آخر اینکه بچه‌های رشته نمایش هیچ‌وقت و در هیچ دوره‌ای زیر 30 نفر نبودند، این هنرستان در رشته انیمیشن پنج یا نهایتا 10 نفر دانش‌آموز دارد و نهایت 15 دانش‌آموز رشته سینما. یاد همکاران ما باشد فلسفه سوره به نمایش بود و سوره همیشه به نمایشش معروف بود؛ حافظه تاریخی آدم‌ها را دست‌کم نگیرید».

‌حقیقت چیست؟

به نظر می‌رسد فعالیت هنرستان سوره به‌هر‌ترتیب در ساختمان خاطره‌انگیز کوچه خوشبخت به پایان رسیده باشد و مطابق گفته مسئولان حوزه هنری، این دبیرستان به‌جای دیگری نقل‌مکان می‌کند. در‌حال‌حاضر دانش‌آموزان کلاس یازدهم و دوازدهم رشته‌های هنرهای نمایشی، مطابق روال در مدرسه سوره درس خواهند خواند اما از ورود دانش‌آموزان جدید جلوگیری خواهد شد. در شرایط فعلی که به نظر می‌رسد روزنه‌های فرهنگی کوچک‌تر و کم‌نورتر شده‌اند، تعطیلی رشته هنرهای نمایشی هنرستان سوره به دلیل اینکه مدرسه شرایط برگزاری کلاس حضوری را ندارد، کج‌سلیقگی است. آن‌هم در شرایطی که اعتمادها در نازک‌ترین لایه خود قرار دارند و با جایگزینی دولت جدید و مشخص‌شدن خط‌مشی فرهنگی آن نگرانی‌ها ادامه خواهد داشت. هرچند خط‌مشی وزیر فرهنگ دولت پیش از قبل مشخص شده‌ اما در‌هر‌حال باید منتظر بود. حذف زنان از نمایش و هنر غیرممکن است و بعید به نظر می‌رسد قصد حوزه هنری حذف زنان باشد‌ اما حتی اگر آنها واقعا به خاطر کیفیت به‌جای حل مسئله صورت‌مسئله را پاک کرده‌اند، در شرایط فعلی و با وجود حواشی اخیر، یک خطر مهم زنان علاقه‌مند به نمایش را تهدید می‌کند. ممکن است کرونا هرگز تمام نشود؟‌ آیا به همین بهانه می‌شود برای همیشه هنرهای نمایشی سوره را تعطیل کرد؟ از طرفی چه ضمانتی وجود دارد که این رشته در میان تمام گرفتاری‌ها به فراموشی سپرده نشود؟‌ در شرایطی که عده‌ای تلاش می‌کنند سهم زنان را از ورود به عرصه‌های اجتماعی کمتر کنند، کرونا بهانه خوبی است. فعلا باید منتظر ماند و دید که چه کسی پیروز می‌شود. آیا حوزه هنری می‌پذیرد که فکر بهتری بکند یا روی پاک‌کردن صورت‌مسئله پافشاری می‌کند، ‌یا صدای معلمان و استادان و دانش‌آموزان حداقل یک‌بار رنگ پیروزی خواهد گرفت.