در نشست انجمن جامعه‌شناسی انجام شد
رونمایی از سند «راهنمای پیشگیری و مقابله با آزار جنسی در محیط‌های علمی»
انجمن جامعه‌شناسی ایران پیرو مسئولیت اجتماعی خود دست به اقدامی جدید زد. این انجمن تصمیم گرفت متن راهنمایی درخصوص پیشگیری و مقابله با آزار جنسی در فضاهای علمی تدوین کند.
یک سال پس از شکل‌گیری جنبش «من هم» در ایران و آغاز روایتگری زنان از تجربه‌های خود درباره آزار جنسی، گفت‌و‌گو حول این محور به جریان افتاده است. رسانه‌ها، فعالان اجتماعی، زنان و سازمان‌های مردم‌نهاد، در این مدت بارها و بارها به این موضوع پرداخته‌اند. در چنین شرایطی، انجمن جامعه‌شناسی ایران پیرو مسئولیت اجتماعی خود دست به اقدامی جدید زد. این انجمن تصمیم گرفت متن راهنمایی درخصوص پیشگیری و مقابله با آزار جنسی در فضاهای علمی تدوین کند. روز گذشته، چهارشنبه هفتم مهرماه، نشستی مطبوعاتی با حضور سیدحسین سراج‌زاده رئیس این انجمن، شیرین احمدنیا عضو هیئت‌مدیره انجمن جامعه‌شناسی ایران و تعدادی از اهالی رسانه برگزار و در این نشست از این متن رونمایی شد. سراج‌زاده نشست را این‌طور آغاز کرد: طرح یکی، دو مورد اتهام آزار جنسی زنان دانشجو در کانال‌های تلگرامی و بازتاب آن در برخی از فضاهای مجازی علوم اجتماعی، موضوع آزار جنسی دانشجویان زن از سوی برخی از استادان مرد در فضای مجازی علوم اجتماعی را سر زبان‌ها انداخت. این پدیده و نحوه بازتاب آن در فضای مجازی و حساسیت‌هایی که ایجاد کرده است، ایجاب می‌کند تا با دقت و حساسیت به آن پرداخت. موضوع امنیت جنسی زنان در فضای عمومی و محیط کار و تحصیل و مزاحمت‌ها و آزارهای جنسی تهدیدکننده آن یکی از مسائل اجتماعی حساس و بسیار بااهمیت در همه جوامع از‌جمله جامعه ایران است. در ایران، اطلاعات میدانی برآمده از تجربه زیسته زنان و معدود پژوهش‌های روش‌مند و معتبری که در این زمینه انجام شده، نشان می‌دهد که احساس ناامنی جنسی و تجربه واقعی انواع آزارها به‌خصوص صورت‌های خفیف‌تر آن، در بین زنان و دختران جوان در حد بالایی است و عملا بخشی از تجربه روزانه بخش درخور توجهی از آنان در فضاهای عمومی است. او در ادامه به برخی روایت‌های آزار جنسی اشاره کرد و گفت: در این بین، آزار جنسی دانشجوی زن توسط استاد مرد که موضوع گفت‌وگوهای اخیر بوده، غیرقابل قبول‌ترین و حساسیت‌برانگیزترین نوع آزار جنسی زنان است؛ زیرا انتظار می‌رود نقش استادی همراه با نوعی فرهیختگی و اخلاق‌مداری باشد و استاد از اقتدار آموزشی و اداری‌اش سوءاستفاده‌های شخصی نکند و به‌خصوص در یک رابطه ظالمانه برای بهره‌مندی جنسی و در نتیجه آزار جنسی دیگران وارد نشود.
در ادامه، احمدنیا صحبت‌هایش را این‌طور آغاز کرد: پدیده نابهنجار تعرض یا سوء‌رفتار جنسی در اشکال متنوع خفیف‌تر یا شدیدتر، عمدتا در نتیجه سوءاستفاده از روابط قدرت نابرابر در محیط‌های کاری شکل می‌گیرد. این پدیده که علاوه بر محیط‌های کاری در چارچوب خانه و خانواده هم بروز می‌کند، برای دانشگاهیان نیز ناآشنا نبوده و نیست. پدیده‌ای که مشابه آن را در سایر عرصه‌های فعالیت اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی نیز شاهد بوده و هستیم، در عرصه‌های علمی هم در مواردی، مجال ظهور یا زمینه بروز یافته است. بنا بر پژوهش‌های صورت‌گرفته و تجربیات عینی در جوامع مختلف و همچنین در ایران، عامل ناآگاهی و عدم آشنایی با اصول و معیارهای شکل‌گیری درست روابط اخلاقی حرفه‌ای میان افراد و عدم بهره‌مندی آنان از آموزش‌های پیشگیرانه و بهنگام، زمینه‌ساز بروز یا تشدید مواردی از این قبیل در محیط‌های کاری و ارتباطات حرفه‌ای می‌شود. باید به این مشکلات، ترس زنان از گزارش این موارد را هم اضافه کرد.
او با اشاره به تصمیم انجمن برای تدوین این متن عنوان کرد: در سراسر جهان سوابق اقداماتی در برابر این پدیده وجود داشته که نتایج مثبتی هم ایجاد کرده است. اینکه باید صدای این افراد شنیده شود و البته مورد پاسخ‌گویی قرار گیرد. این شیوه‌نامه قصد دارد با هدف جلب حمایت از دستگاه‌های قانون‌گذار و قضائی، جلب توجه مجامع عمومی، ترویج رویکردی که سبب ایجاد فضای امن برای کنشگران حوزه علمی شود، تدارک سازوکارهایی در مواجهه با آزار به این پدیده شوم بپردازد. هیئت‌های رسیدگی که در انجمن خود ما وجود دارد و از نظر جنسیت متنوع است و همچنین دانشجوها هم در این جمع قرار دارند. اقداماتی حمایتی که می‌تواند قانونی باشد و هم درمان و رسیدگی به آسیب‌های جسمانی و هم روانی- عاطفی را در دستور کار خود قرار داده است.
سپس اهالی رسانه پرسش‌های خود را دراین‌باره مطرح کردند. عضو هیئت‌مدیره انجمن جامعه‌شناسی ایران در پاسخ به اینکه چه سازوکاری برای برخورد با افراد دارای قدرت وجود دارد، گفت: ما اتفاقا دقیقا با چنین مشکلاتی مواجه هستیم؛ چون اساسا آزار جنسی مبتنی بر روابط نابرابر است. مهم رسیدگی به این بحران است.
سراج‌زاده هم در پاسخ به این پرسش گفت: ما به‌عنوان انجمن جامعه‌شناسی و کمیته بررسی‌کننده، مسئول بررسی پرونده نداریم بلکه خود موضوع را رسیدگی می‌کنیم؛ آن‌هم در چارچوب انجمن و فضاهای دانشگاهی. مثلا اگر در بخش‌های اداری، سیاسی و اقتصادی، ورزش و یا هنر اتفاقی رخ دهد، نقشی نداریم بلکه وظیفه ما نظارت بر رفتارهایی است که با سوءاستفاده از قدرت انجام می‌شود و به محیط‌های علمی و اجتماعی مرتبط است. در این مسیر هم جایگاه افراد در سلسله‌مراتب قدرت در روند کار و بررسی ما اثری نخواهد داشت. اگر شکایتی با حضور مدعیان مشخص و هویت حقیقی مطرح شود، حتما به پرونده رسیدگی خواهیم کرد. امیدواریم که چنین مواردی نباشد اما اگر وجود داشت حتما رسیدگی خواهد شد، بدون توجه به جایگاه افراد.
در ادامه پرسشی درباره نحوه راستی‌آزمایی روایت‌ها مطرح شد که احمدنیا گفت: عدم آگاهی و آموزش یکی از جدی‌ترین مشکلات ما در این حوزه است. فقدان آموزش وجود دارد و ما باید با آن مقابله کنیم. این فضا سبب می‌شود سوءرفتارها تشدید شود. آزار جنسی تعریف مشخصی دارد؛ هر نوع پیشروی در رابطه یا درخواست برای هر شکل رابطه از طریق نوشتار، رفتار یا کلام که تحمیلی پشت آن باشد؛ در واقع عدم رضایت در آن وجود داشته باشد. در نتیجه ما درباره آزار جنسی فرض را بر این می‌گذاریم که شکایتی اتفاق افتاده و مسئولیت باقی راه با نهادهای مربوطه است. اما در این میان جنبه پیشگیرانه یکی از مهم‌ترین اهداف است. اینکه مصادیق آزار شناخته شود، نحوه مواجهه با آن را بدانند و به نوعی شناخت و آگاهی افزایش یابد.
او همچنین تصریح کرد: این سند و اهدافش حول ظرفیت‌های محدود یک انجمن علمی است نه یک مرجع قضائی. در واقع فرد آزاردیده از حمایت‌های انجمن بهره‌مند می‌شود و سپس سراغ پیگیری‌های قضائی می‌رود. این اولین قدم اجتماعات علمی است که خواسته با امکانات محدودش در حیطه عمل پیشگام باشد.
احمدنیا در پاسخ به روزنامه «شرق» پیرو رویکرد این سند نسبت به آزارگر و اینکه آیا رفتاری بر مبنای عدالت ترمیمی مدنظر آنهاست یا مجازات، توضیح داد: این مسئله در علوم اجتماعی موضوع شناخته‌شده‌ای است که آزارگرها هم به نوعی قربانی نظام اجتماعی، آموزشی و نقصان سیستم‌ها هستند. مسلما چنین نگاهی مورد توجه ما هم بوده است. به همین دلیل هم مسائل محرمانگی و سایر موضوعات مرتبط با حقوق آنها هم رعایت می‌شود. در عین حال وقتی ما روی آموزش‌ها و کسب مهارت‌ها تأکید می‌کنیم به این معنی نیست که دایره این آموزش‌ها فقط قرار است به دانشجوها یا زنان داده شود، بلکه ما مخاطبان وسیع‌تری داریم که آزارگرها را هم شامل می‌شود؛ چراکه ممکن است آنها هم قربانی شرایط خاصی شده باشند. به هر حال به نظر من چه در نقش آزارگر و چه آزاردیده مهم این است که با آموزش جلوی تکرار اشتباهات گرفته شود و با دادن آگاهی حساسیت‌ها را نسبت به این مسئله بالاتر ببریم.
او درباره اینکه آیا در این مسیر با گروه‌های فعال زنان داخلی که در حیطه آزار جنسی باتجربه‌اند، مشورتی انجام داده‌اند یا نه خاطرنشان کرد: جریان‌های اثربخش و موج‌سازی پیش از این در ایران وجود داشتند که در این زمینه فعالیت کردند. مسلما ما از اقدامات این گروه‌ها ایده گرفتیم و از تجربیات مثبت بهره بردیم. در اسنادی هم که منتشر کردیم، فهرستی از افرادی که با ما برای نوشتن این شیوه‌نامه همکاری کردند، موجود است که می‌توانید ببینید؛ طیف گسترده‌ای از کنشگران این حوزه را در بر می‌گیرد. به هر حال تنوعی از اشخاص حقیقی و تنوعی از انجمن‌هایی که می‌توانستند در این زمینه به ما کمک کنند و دغدغه مشترک داشتیم، در تدوین این سند با ما همکار بودند و ما از آنها دعوت و از تجربه‌های آنها استفاده کردیم. تمام تلاش‌مان را در حد امکانات‌مان برای بهره‌گرفتن از این موضوعات به کار بردیم. البته این سند توان ارتقا هم دارد و می‌توانیم از نقطه‌نظرها و نقدهای دیگران برای بهبود آن استفاده کنیم. هر ایده‌ای که بتواند به ما کند تا به هدف مشترک‌مان برسیم، کاملا از سوی ما پذیرفتنی است و از آن استقبال می‌کنیم.