کشف ۱۴ لاشه فوک خزری در سواحل دریای خزر
لاشه ۱۴ قلاده از فوک خزری که در راس هرم غذایی آبزیان خزر قرار دارد و مهم‌ترین عامل برای حفظ اکوسیستم آبی خزر است طی ۱۰ روز گذشته به سواحل گیلان و مازندران رسیده است.
لاشه ۱۴ قلاده از فوک خزری که در راس هرم غذایی آبزیان خزر قرار دارد و مهم‌ترین عامل برای حفظ اکوسیستم آبی خزر است طی ۱۰ روز گذشته به سواحل گیلان و مازندران رسیده است. مرکز حفاظت از فوک خزری در ایران مهم‌ترین گمانه در قلع و قمع بی‌صدای فوک‌های خزری را در مانور مشترک نظامی اخیر ۳ کشور آذربایجان، ترکیه و پاکستان در دریاچه خزر می‌داند. اما حسینعلی ابراهیمی کارنامی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مازندران به همشهری گفته است که در مورد مرگ فوک‌های خزری که تعداد آنها تا عصر دیروز به ۱۴قلاده رسید، به نتیجه مشخص نرسیده‌ایم.
فوک خزری کوچک‌ترین گونه فوک است که تنها در دریاچه خزر زیست می‌کند و ۵ کشور حاشیه خزر ملزم به حفاظت از این گونه کمیاب هستند. پروژه حفاظت از فوک خزری با راه‌اندازی مرکز حفاظت و درمان فوک خزری در ایران آغاز شد و سال ۲۰۱۹ دومین مرکز درمانی و تحقیقاتی فوک خزری با تلاش ایران در کشور قزاقستان راه‌اندازی شد. تلاش برای حفاظت از مهم‌ترین گونه آبزیان خزر اما تا جایی ادامه یافت که روسیه یکی از کشورهایی که تا پیش از آغاز تلاش‌ها برای حفاظت از فوک خزری مجوز شکار ۵ تا ۱۰ هزار فوک را در فصل زمستان صادر می‌کرد، از موضع خود عقب‌نشینی کند و سرانجام در سال ۲۰۲۰ شکار فوک خزری را با اعتراض‌های مردمی ممنوع و نام این گونه را در کتاب سرخ خود وارد کند. نام فوک خزری پیش‌تر در سال ۲۰۰۸ در فهرست سرخ سازمان جهانی حفاظت از طبیعت آمده بود و روسیه ۱۲ سال بعد نام این مهم‌ترین آبزی خزر را در کتاب سرخ خود گنجاند.
پیش از آن سازمان شیلات روسیه درست در فصل زمستان که فوک‌های خزری برای به دنیاآوردن نوزادان خود راهی سرزمین سرد شمالی می‌شدند تا با استفاده از شرایط یخ‌زدگی سطح رودخانه‌ها در روسیه اقدام به زادوولد کنند، تلفات سنگینی با صدور مجوز شکار ۱۰ هزار قلاده فوک خزری به این گونه کمیاب و حفاظت‌شده خزر وارد می‌کرد. اما پس از قرار گرفتن این گونه در فهرست حفاظت روسیه شکار فوک ممنوع شد و تنها در داغستان روسیه و مناطق شمالی آن کشور است که صیادان بومی همچنان به‌صورت غیرقانونی در حال شکار این گونه هستند.
تهدید فوک‌های خزر
براساس اعلام رئیس مرکز حفاظت و درمان فوک خزری در ایران، جمعیت فوک خزری طی یک قرن گذشته از یک میلیون و ۲۰۰ هزار قلاده به ۷۰ هزار قلاده رسیده است و جمعیت اینگونه با کاهش ۹۵ درصدی مواجه شده است.
امیر صیاد شیرازی، رئیس مرکز حفاظت از فوک خزری در ایران این آمار را بسیار نگران‌کننده می‌خواند و می‌گوید: آلودگی‌های منتقل‌شده به خزر توسط کشورهای حاشیه خزر، علاوه بر فوک خزری، گونه‌های مختلف و حتی جمعیت انسانی را در معرض آسیب جدی قرار داده است. تغییرات اقلیمی به‌خصوص در بخش شمالی خزر که محل زمستان‌گذرانی و زادوولد فوک خزری به‌دلیل یخ‌زدگی سطح آب است نیز موجب کوچک‌ترشدن زیستگاه فوک خزری شده است. همچنین کاهش موادغذایی مورد نیاز فوک‌ها در خزر که گونه‌های کیلکا با دارا بودن چربی بالا هستند موجب شده است که فوک‌ها غذای مناسب پیدا نکنند آنها که روزانه به ۲.۵ کیلوگرم کیلکا نیاز دارند، به‌دلیل کم‌شدن جمعیت کیلکا و تغییر رژیم غذایی، ماهیان دیگر در حجم بالا را انتخاب‌می‌کنند که خود منجر به آسیب‌دیدن چرخه زیستی خزر می‌شود. همچنین به‌دلیل تخریب زیستگاه قلمرو ساحلی فوک خزری به‌ویژه در ایران از دست رفته است و این گونه جرأت حضور در سواحل ایران را ندارد. چون در مقایسه با ترکمنستان و قزاقستان سواحل ایران مملو از ساخت‌وسازشهر و روستا شده است.
فرضیه انفجارهای داخل آب و مرگ فوک‌ها
مدیر مرکز حفاظت از فوک خزری در ایران اما در مورد لاشه‌های کشف‌شده در سواحل ایران طی ۱۰ روز اخیر به همشهری گفته است که مانور نظامی مشترک بین آذربایجان، ترکیه و پاکستان در خزر مهم‌ترین احتمال در مرگ فوک‌های خزری است که لاشه ۱۴ قلاده از این گونه، طی ۱۰ روز اخیر به سواحل ایران در گیلان و مازندران ازجمله ساحل فریدونکنار، بابلسر، نور و روز پنجشنبه گذشته به جویبار رسیده است.
امیر صیاد شیرازی با اعلام اینکه لاشه‌های رسیده به سواحل ایران هیچ نشانی از ضربه دیدن یا رد تورهای ماهیگیری بر بدن ندارند، تأکید کرد: پیش‌تر لاشه فوک‌های خزری که به‌دلیل بیماری تلف شده بودند به سواحل ایران رسیده است اما این بار ماجرا متفاوت است چون لاشه‌هایی که این‌بار به سواحل ایران رسیده‌اند، همگی وضعیت جسمی مناسب داشتند و بیمار نبودند چون اگر به‌دلیل بیماری تلف شده بودند باید نحیف و لاغر می‌شدند. بررسی اولیه لاشه‌ها نشان می‌دهد که آنها حدود ۱۰ روز قبل در دریا از بین رفته و با امواج به ساحل ایران رسیده‌اند.
به‌گفته مدیر مرکز حفاظت فوک خزری در ایران، احتمال اصلی آن است که فوک‌های تلف‌شده به‌دلیل امواج ناشی از انفجارهای اخیر در مانور نظامی مشترک آذربایجان و پاکستان و ترکیه در آب، جان خود را از دست داده‌اند، چون همه آنها به‌صورت ناگهانی تلف شده‌اند و نشانی از ضعف جسمانی ناشی از بیماری یا ضرب‌دیدگی و رد تورهای صیادی نداشتند.
به‌گفته او، دیروز قرار بود گشت دریایی در منطقه‌ای که به گزارش یکی از صیادان محلی لاشه فوک‌های خزری در آن نقطه مشاهده شده بود برقرار شود اما به‌دلیل توفانی‌بودن هوا تا روز یکشنبه امکان برقراری این گشت دریایی فراهم نیست.
صیاد شیرازی اعلام کرد: چند وقت پیش رزمایش بزرگ نظامی با حضور ترکیه و آذربایجان و پاکستان در خزر برگزار شد که احتمال می‌دهیم موج انفجارهای صورت گرفته در محیط آبی که قدرت آنها چند برابر انفجار در خشکی است عامل تلف‌شدن فوک‌های خزر باشد.
فعالیت نظامی، مهم‌ترین تهدید
مدیر مرکز حفاظت از فوک خزری تأکید کرد: هم‌اکنون نمی‌توان با قطعیت از تأثیر مانور نظامی اخیر در خزر در مرگ فوک‌های خزری سخن گفت چون موضوع بیماری نیز درنظر است و چون لاشه‌های رسیده به سواحل ایران امکان بررسی میکروبی ندارند در انتظار لاشه‌های تازه‌تر هستیم تا مشخص شود آیا فوک‌ها به‌دلیل بیماری‌هایی همچون شیوع آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان تلف شده‌اند یا این احتمال منتفی است و مانور نظامی عامل مرگ آنها بوده است؟ با این حال چون فصل کوچ پرندگان مهاجر هنوز به‌صورت جدی آغاز نشده است شاید احتمال ابتلا به بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان در آنها منتفی باشد، چون هیچ نشانی از نحیف‌شدن فوک‌های تلف‌شده به‌دلیل بیماری نیز در لاشه آنها مشاهده نشده است. با این حال تا زمان بررسی دقیق نمی‌توان با صراحت در مورد دلیل اصلی مرگ فوک‌های خزر سخن گفت.
صیاد شیرازی در پاسخ به این سؤال که پیش‌تر نیز مانورهای نظامی در خزر انجام شده است و آیا آن زمان نیز شاهد تلف‌شدن فوک‌ها در مانورهای نظامی خزر بوده‌ایم؟ گفت: امسال و سال گذشته در داغستان روسیه واقع در شمال غربی دریای خزر دوبار گزارش تلفات سنگین فوک‌ها را داشتیم. امسال ۱۷۰ لاشه و سال گذشته ۳۰۰ لاشه که بیشتر در سواحل روسیه کشف شدند، گزارش شد. محققین هم نظرشان بر این بود که مانورهای نظامی روسیه در خزر موجب مرگ فوک‌ها شده است اما روسیه زیر بار نرفت و گزارش داد که تورهای صید ترال عامل مرگ فوک‌های خزری بود.
ولی محققین قانع نشدند چون آثار تور و خفگی ناشی از گرفتارشدن در تور صیادها در فوک‌های تلف‌شده مشاهده نشد. بعدتر روسیه گزارش داد که آلودگی گاز متان ناشی از فعالیت‌های نفتی کشور آذربایجان به روسیه رسیده و این موضوع باعث تلف‌شدن فوک‌های خزر شده است. این هم یک ادعا است چون نتایج سم‌شناسی نیز چیزی مشخص نکرد.
بنابراین چون در ۲ سال اخیر تلفات سنگین فوک‌های خزری افزایش یافته است به‌نظر می‌رسد فعالیت نظامی باعث قلع و قمع فوک‌های خزری شده است.
ایران و قزاقستان در تلاش برای یافتن دلیل مرگ فوک‌ها
مرکز حفاظت از فوک خزری در کشور قزاقستان نیز هم‌اکنون در جریان کشف لاشه‌های فوک‌های خزری در سواحل ایران قرار دارد و مرکز ایران و قزاقستان برای حفظ فوک خزری در انتظار رسیدن گزارش‌های مرتبط با تلف‌شدن فوک‌های خزری در سواحل روسیه و دیگر کشورهای حاشیه خزر به‌ویژه در سواحل آذربایجان است تا مشخص شود آیا مانور نظامی اخیر در خزر عامل قتل‌عام فوک‌های خزری است یا بیماری باعث مرگ مهم‌ترین گونه آبزی خزر شده است؟
امیر صیاد شیرازی، مدیر مرکز حفاظت از فوک خزری در ایران می‌گوید: تلفات فوک‌های خزری تنها در ایران گزارش شده است و آذربایجان هیچ گزارشی از تلفات این گونه در روزهای اخیر نداشته است. کشور آذربایجان اصولا نقش کمرنگی در پروژه حفاظت از فوک‌های خزری دارد و به همین دلیل نیز سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران در تلاش برای یافتن علت مرگ فوک‌های خزر است.
حسینعلی ابراهیمی کارنامی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مازندران نیز در پاسخ به این سؤال همشهری که اگر مشخص شود فوک‌های خزری به‌دلیل مانور اخیر نظامی در خزر تلف شده‌اند، امکان اعتراض به نهادهای بین‌المللی وجود دارد؟ گفت: پیش از هر اظهارنظری باید دلیل تلف‌شدن این گونه مشخص شود. پس از آن است که سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌تواند در چارچوب پروتکل‌ها و آیین‌نامه‌های بین‌المللی درخواست ورود سازمان‌های جهانی به موضوع تلف‌شدن فوک‌های خزری را ارائه کند. ما نیز از سازمان حفاظت محیط‌زیست خواسته‌ایم میزان تلفات اخیر فوک‌های خزری در استان‌های دیگر و همچنین کشورهای حاشیه خزر را بررسی کند تا مشخص شود اینگونه کمیاب خزر به چه دلیل اینگونه تلف شده است؟