یادداشت محمد فاضلی در گزارش سالانه دیجی‌کالا
ادامه روند مهاجرت کشور را از وجود متخصصان تهی می‌کند
مهاجرت نیروهای متخصص نکته‌ای است که در گزارش سالانه دیجی‌کالا مورد توجه قرار گرفته است.
در گزارش سال ۱۴۰۲ دیجی‌کالا، تعداد نیروهایی که سال گذشته به قصد مهاجرت به همکاری‌شان با این شرکت پایان دادند اعلام شده و محمد فاضلی جامعه‌شناس مطرح، درباره این موضوع برای دیجی‌کالا یادداشت نوشته است.
فاضلی که مطالعات زیادی درباره مهاجرت انجام داده در این یادداشت با اشاره به مهاجرت ۷۵ نیروی متخصص دیجی‌کالا، درباره تهی شدن کشور از متخصصان هشدار داده است:
«سال گذشته با طراحی و ارائه پرسشنامه‌ای درباره مهاجرت، پژوهشی درباره علل و انگیزه‌های مهاجرت انجام دادم. ۱۱۱۵۷ پاسخ‌گو از داخل و خارج ایران به این پرسشنامه در فاصله ۹ تا ۲۰ تیر ۱۴۰۲ پاسخ دادند. تحلیل داده‌های این پرسشنامه نتایج جالب توجهی داشت. اما قبل از این که به داده‌های آن پرسشنامه بپردازم، داده‌ای را همین چند روز قبل از طریق یکی از مدیران شرکت دیجی‌کالا دریافت کردم که بسیار هشداردهنده است. در سال گذشته ۷۵ نفر از نیروهای متخصص این شرکت مهاجرت کرده‌اند که ۳۲ نفر آن‌ها نیروهای متخصص حوزه فناوری اطلاعات بوده‌اند.
مایلم اهمیت این داده را در دو بخش نشان دهم و بر اساس تصویری که از این تحلیل به دست می‌آید به ضرورت‌های پرداختن به مساله مهاجرت و آینده ایران و بالاخص شرکت‌های نیازمند نیروی انسانی متخصص در سایه این داده‌ها و تحلیل‌ها فکر کنیم.
اول از زاویه چند نکته زیر به مهاجرت نیروی انسانی متخصص در ایران فکر کنیم.
1. مهاجرت – بالاخص وقتی گسترده شود – سبب کاهش ظرفیت نیروی انسانی متخصص در کشور می‌شود. سایر کشورها متقاضی برترین نیروهای فکری و متخصص جامعه ایران هستند و عرضه چنین نیروهایی محدودیت‌های جدی دارد. هر قدر مهاجرت گسترده‌تر شود، کمبود نیروی انسانی لازم برای بقا و ارتقای جامعه ایران در مسیر توسعه، بیشتر احساس خواهد شد.
2. مهاجرت اگر چه پدیده‌ای جهانی است اما در خصوص کشورهایی نظیر ایران، مساله از آن جهت حساس‌تر می‌شود که مهاجرت به بیرون، با همان میزان مهاجرت به درون از نیروهای باکیفیت و متخصص، جبران نمی‌شود. کشورهای اروپایی، آمریکا، ژاپن یا استرالیا کشورهایی هستند که توامان مبدا و مقصد نیروی مهاجر باکیفیت و متخصص هستند، اما این نکته در خصوص ایران صدق نمی‌کند.
3. مهاجرت مثل یک نیروی دارای تاثیر شبکه‌ای عمل می‌کند. هر فردی که مهاجرت می‌کند، دارای شبکه‌ای از دوستان، آشنایان و همکاران است که با رفتن خود، ایشان را نیز تحت فشار یا انگیزه مهاجرت قرار می‌دهد. این شبکه در بین نیروی انسانی متخصص که ارتباطات بیشتری دارد، دسترسی‌های افزون‌تری به شبکه‌های اجتماعی دارد و فرصت‌های بیشتری برای فعالیت در خارج از کشور دارد، با قدرت و قوت بیشتری عمل می‌کند.
4. تشدید مهاجرت نشان‌دهنده بروز مسائلی در جامعه ایران است که اگرچه برخی از آن‌ها به شدت آشکار شده‌اند، اما عواقب آن‌ها را می‌توان با تحلیل مهاجرت به خوبی شناسایی کرد. متاسفانه ظاهراً هنوز عواقب سیل گسترده مهاجرتی که فقط یک شرکت را در حد ۷۵ نفر از مدیران متخصص تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، آشکار نشده یا به اندازه اهمیت آن به موضوع پرداخته نمی‌شود.
5. مهاجرت به مسأله ذهنی بسیاری از مردم بدل شده و با نپرداختن جدی به این مسأله و مشخص نشدن ابعاد این پدیده، و حتی نبود روایت‌هایی دقیق از سرنوشت مهاجران، فضا برای فراگیرتر شدن این مسأله مساعدتر می‌شود.
دوم، اگرچه دلایل فوق برای اهمیت داشتن موضوع و پرداختن به آن کفایت می‌کند، اما می‌خواهم داده ۷۵ نیروی متخصص مهاجرت کرده دیجی‌کالا را با داده‌ای که از پژوهش سال گذشته به دست آمده است تکمیل کنم تا وجه مهم‌تری از مسأله آشکار شود. داده‌های آن پژوهش نشان می‌داد سرجمع، ۶۴/۷ درصد آن‌ها که کارهای مهاجرت‌شان قطعی شده و در آستانه ترک ایران بودند، به ترتیب در چهار حوزه فعالیت می‌کردند: خدمات فنی و مهندسی، بهداشت و سلامت، آموزش و پژوهش، و فناوری اطلاعات.
دقت کنیم که متخصصان حوزه فناوری اطلاعات در رده چهارم کسانی قرار داشته‌اند که مهاجرت‌شان قطعی بوده و ایران را ترک می‌کرده‌اند. اگر فقط از یک شرکت بزرگ دیجی‌کالا ۷۵ نیروی متخصص در طول یک سال مهاجرت کرده‌اند، و ۳۲ نفر در حوزه فناوری اطلاعات تخصص داشته‌اند، و مهاجرت متخصصان فناوری اطلاعات بر اساس داده‌های پژوهش مذکور در رده چهارم از نظر فراوانی بوده است؛ می‌توان دریافت که مهاجرت متخصصان رشته‌های فنی و مهندسی، بهداشت و سلامت، و آموزش و پژوهش در چه وضعیتی قرار دارد.
ادامه این روند، کشور را از وجود متخصصان تهی خواهد کرد. ایران که برای جبران عقب‌ماندگی‌های ناشی از دهه از دست‌رفته اقتصاد ایران به متخصصان نیاز دارد، نمی‌تواند نسبت به تداوم این وضعیت بی‌توجه باشد. هر چه زودتر باید فکری کرد به حال علل ریشه‌ای وضعیتی که در آن قرار گرفته‌ایم. یادمان باشد، هر متخصص مهاجری که از کشور خارج می‌شود، هم‌چون پلی است که متخصصان دیگری را به سوی بیرون راهنمایی می‌کند.»
