خصوصی‌سازی واکسیناسیون با جامعه کارگری چه خواهد کرد؟

ماجرای واکسن کرونا همچنان در ایران خبرساز است و پس از انتشار قراردادهای تازه خرید واکسن، بحث‌ها جدی‌تر هم شده‌ است. در تازه‌ترین اخبار دولت می‌گوید که در کنار واکسیناسیون عمومی و مجانی جامعه، برخی بخش‌ها هم باید در این مسیر گام بردارند. به عبارت دیگر، دولت ایران می‌گوید واکسن کارگران با پراخت هزینه خواهد بود و هزینه آن برای هر واکسن هم بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار تومان خواهد بود؛ اما این هزینه را نه کارگر بلکه کارفرما باید پرداخت کند. همین جمله آخر البته برای جامعه کارگری، فعالان حوزه کارگری و همچنین فعالان اجتماعی به محل پرسش تبدیل شده که چه سازوکاری برای نظارت بر این فراینده ایجاد خواهد شد و آیا می‌توان مطمئن بود که کارفرما به شیوه دیگر این هزینه را از کارگر کم نکند؟ علاوه‌براین فعالان اجتماعی نگران‌ هستند که این بحث، سرآغار ماجرایی طولانی‌تر و مهم‌تر یعنی فروش واکسن به دیگر اقشار جامعه هم شود. فروش واکسن به کارفرمایان برای تزریق به کارگران از کجا آب می‌خورد؟ چه جزئیاتی دارد و نگاه فعالان حوزه کارگری به این موضوع چیست؟ ماجرا دقیقا چیست؟ اواسط همین هفته خبر رسید که تغییر و تحولاتی در ماجرای واردات واکسن به ایران رخ داده ‌است؛ از یک طرف مذاکرات وین برای بازگشت آمریکا به برجام به واکسن کرونا هم کشیده شده و زمینه‌ساز خرید محموله‌های تازه‌ شده‌ است و از طرف دیگر هم در ایران سه شرکت خصوصی مجوز واردات واکسن گرفته‌اند و قرار است واکسن هم وارد کنند و علاوه‌براین موارد، بانک مرکزی نیز هزینه واردات چندین میلیون دوز واکسن را فراهم کرده است. این جدی‌شدن ورود چندده ‌میلیونی واکسن به ایران، بحث درآمدزایی از این فرایند را هم مطرح کرد و نخست خبر رسید که هرکسی می‌خواهد خارج از نوبت واکسینه شود، می‌تواند هزینه آن را متقبل شود. این خبر همان روز تکذیب شد و بلافاصله نوبت به موضوع دیگری رسید: فروش واکسن به کارفرمایان برای تزریق به کارگران. دراین‌باره در دو روز گذشته خبرهای مختلفی منتشر شد و همین دیروز رئیس‌جمهوری ایران هم در جلسه هیئت دولت توضیحاتی دراین‌باره مطرح کرد. «حسن روحانی» دراین‌باره گفت: «در موضوع هسته‌ای، واکسن، مقابله با کرونا، معیشت مردم و تولید هیچ نظری به انتخابات نداریم که نتیجه انتخابات چگونه است. حتی اگر مثلا انتخابات به جای ۱۴۰۰ در سال ۱۴۰۱ بود، ما باز هم این اقدامات را با قدرت انجام می‌دادیم؛ چرا‌که اگر مردم خوشحال باشند و احساس بهتری در شرایط زندگی خود داشته باشند، با نشاط بیشتری در انتخابات شرکت می‌کنند». او پس از این مقدمه در توضیح واکسیناسیون گفت: «بحث واکسن تقریبا از پاییز پارسال مطرح بود. اول بنا بود واکسن‌هایی را خریداری کنیم که برای وزارت بهداشت مورد اطمینان نبود؛ چون سازمان بهداشت جهانی آنها را تأیید نمی‌کرد و دوره‌های قانونی خود را طی نکرده بودند. افرادی هم بودند که واکسن‌هایی را پیشنهاد می‌دادند که سازمان بهداشت جهانی تأیید نمی‌کرد و وزارت بهداشت درباره آنها تردید داشت». او در ادامه به انتقاد از گروهی کوچک در جامعه هم پرداخت: «از طرفی اقلیتی در کشور جوی درست کردند که تا می‌خواهی چیزی از شرق بیاوری، می‌گویند چرا از فلان جا می‌آوری و چرا غربی نیست. در قراردادها هم همین جو را راه انداختند؛ مثلا اگر با اروپا قرارداد صد‌ساله هم بسته شود، حرفی نمی‌زنند؛ اما قرارداد ۲۵‌ساله با شرق را می‌گویند این چه بود و از این حرف‌ها. به هر حال ذهنیتی در بخشی از مردم ایجاد شده که جنس شرقی به کیفیت جنس غربی نیست. وزارت بهداشت هم مطرح کرد که در واکسن به دنبال سبدی است که بخشی از آن از غرب و بخشی از شرق تهیه شود. وزارت بهداشت سفارش‌هایی هم داده بود که بعدا شرایطی پیش آمد که از برخی از کشورها اصلا واکسن نخریم و ما سراغ برخی کشورهایی که هنوز سازمان بهداشت جهانی تأیید نکرده بود، رفتیم؛ چرا‌که دیگر به اضطرار رسیدیم و دیدیم کشورهای دیگر هم از همین‌ها استفاده کردند. البته برخی کشورها قبول کرده بودند که مرحله سوم آزمایش روی مردم آنها انجام شود که این موضوع در ستاد ملی مقابله با کرونا مورد قبول ما واقع نشد. به هر حال بهترین جایی که در پارسال به آن رسیدیم که سفارش بدهیم کواکس بود. ما هم زیر نظر سازمان بهداشت جهانی ۱۶‌میلیون‌و ۸۰۰ هزار دوز خریداری کردیم؛ اما وقتی خواستیم پول آن را پرداخت کنیم، به خاطر تحریم‌ها نشد و هی امروز و فردا و از این حساب به آن حساب صورت گرفت». روحانی درباره این فرایند خرید و واردات واکسن با اشاره به بدقولی طرف‌های غربی و همچنین مشکلاتی که تحریم در این مسیر ایجاد کرد، توضیح داد: «ما برای پرداخت ۵۳ میلیون دلار پول واکسن سراغ هر کشور و حساب و سفیری رفتیم، نشد؛ اما به هر حال پرداخت کردیم. حالا کواکس قاضی عادل شده و به این دلیل که دیرتر پول را پرداخت کردیم، نوبت ما را عقب انداخته است. من اینها را گفتم تا مردم بدانند ما در برخی مشکلات دچار محذور تحریم شده‌ایم. حالا به هر حال واکسن وارد شده و تا به حال کادر درمان را پوشش داده و از این به بعد سراغ کسانی که سن‌شان بالاست یا بیماری‌های زمینه‌ای دارند و حدود شش تا هفت میلیون نفر هستند، می‌رویم. وقتی این دور تمام شود، یک امنیت روحی، روانی و جانی ویژه در کشور ایجاد می‌شود؛ چون ۷۰ درصد فوتی‌ها از ۶۰ سال به بالا یا با بیماری‌های زمینه‌ای هستند»؛ اما مهم‌ترین بخش سخنان رئیس‌جمهوری ایران درباره فرایند توزیع واکسن به ماجرای مجانی یا پولی‌بودن واکسیناسیون برمی‌گردد که او دراین‌باره گفت: «ما در ستاد هم تصویب کرده‌ایم که بانک مرکزی علاوه بر آن خرید، صد میلیون دلار دیگر هم ویژه واکسن روی میز بگذارد تا هر کسی که می‌تواند واکسن وارد کند که باید بخش خصوصی در این زمینه با وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو هماهنگ باشد. حتی می‌تواند با ارز چهار‌هزارو 200 تومانی بخرد و این واکسن را برای واکسیناسیون عمومی در اختیار وزارت بهداشت قرار دهد که این کار شروع هم شده است. الان یک بخش خصوصی وارد شده و قرارداد شش میلیون دوز واکسن را هم بسته که ان‌شاءالله وارد می‌شود. پس برای اینها و هر بخش خصوصی که می‌تواند برود و از هر کجا البته زیر نظر وزارت بهداشت واکسن بیاورد، ارز چهار‌هزارو 200 تومانی حاضر است و پولش را ما تأمین می‌کنیم». در ادامه این بحث روحانی اشاره سربسته‌ای به فروش واکسن هم داشت که به طور خلاصه می‌گوید دولت واکسیناسیون عمومی و مجانی را انجام می‌دهد؛ اما اگر کسی بخواهد می‌تواند زودتر و با هزینه خود واکسن از بخش خصوصی بخرد: «یک بحث هم داریم که غیر از ارز چهار‌هزارو 200 تومانی و واکسنی است که ما داریم خریداری می‌کنیم و آن هم این است که اگر یک بخش خصوصی خواست واکسن با ارز نیمایی وارد کند که آن هم زیر نظر وزارت بهداشت خواهد بود که کدام واکسن چگونه و طبق مقررات بهداشتی باشد، آن هم آزاد است که بیاورند و برای هر کسی خواست استفاده کنند. مثل بیمارستان دولتی که ما برای همه داریم و در کنار آن یک بیمارستان خصوصی هم هست که هر کسی خواست استفاده کند، می‌تواند برود استفاده کند. ما واکسیناسیون عمومی را انجام می‌دهیم و به آن متعهد هستیم و طبق چارچوب سند ملی‌مان پیش می‌رویم؛ اما اگر دیگران هم در این زمینه خواستند فعال شوند، هم بخش خصوصی با ارز چهار‌هزارو 200 تومانی می‌تواند برای دولت فعالیت کند، هم می‌تواند عمومی خودش با ارز نیمایی فعالیت کند». این سخنان رئیس‌جمهوری البته در کنار سخنان دیگر مقامات در این دو روز، فرایند فروش واکسن را روشن‌تر می‌کند؛ مثلا دو روز پیش «ناصر ریاحی»، رئیس کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق بازرگانی، دراین‌باره گفت که «هزینه هر واکسنی که به کمک بخش خصوصی وارد می‌شود، بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار تومان است». علاوه‌براین و اگرچه تاکنون بحث فروش واکسن به مردم بلافاصله پس از انتشار با تکذیب روبه‌رو شده؛ اما درباره فروش واکسن به کارفرمایان برای تزریق به کارگران تکذیبی مطرح نشده و به نظر می‌آید دست‌کم این موضوع قطعی است. عملکرد تندتر از سرمایه‌داری با شعارهای سوسیالیستی؟ اعلام رسمی مسئولیت کارفرمایان در خرید واکسن کارگران در همین دو روز گذشته با رویکردهای مختلفی روبه‌رو بوده؛ اما از سوی فعالان کارگری نقدهای مختلفی را به همراه داشته است. «علی خدایی»، نماینده کارگران در شورای عالی کار، دراین‌باره به «شرق» می‌گوید: «این طرح مشروط به اینکه نافی وظیفه دولت درباره همه کارگران نباشد، برای یک‌سری کارگران صنعتی و بزرگ می‌تواند مفید باشد؛ چون در شرکت‌های بزرگ همین الان کارفرماها هزینه بالاتری متقبل می‌شوند و مثلا همین الان هزینه یک تست پی‌سی‌آر و دیگر مراقبت‌ها بسیار بالاتر از واکسن است». این فعال کارگری معتقد است که این طرح می‌تواند برای کارگران در کارگاه‌های کوچک مشکلاتی ایجاد کند و در نهایت هزینه واکسیناسیون از حقوق و مزایای این کارگران کم شود: «نکته مهم این است که کارگران ما زیر ۳۰ درصد در کارگاه‌های بزرگ کار می‌کنند؛ یعنی در محلی کار می‌کنند که کارفرما می‌تواند این کار را انجام دهد؛ اما دیگر کارگران و کسانی که در بخش اصناف کار می‌کنند، ممکن است دچار آسیب شوند». او دراین‌باره ادامه می‌دهد: «به اعتقاد من دولت در این زمینه یعنی واکسینه‌کردن اقشار پرخطر شکست خورده است و اگر بازار سیاه شکل نگیرد و دولت بتواند کار خود را انجام دهد، مشکلی در این زمینه یعنی واکسینه‌کردن کارگران بخش صنعتی ایجاد نخواهد شد». خدایی درباره نگرانی کارگران کارگاه‌های کوچک هم می‌گوید: «در کارگاه‌های کوچک این اتفاق یعنی سوءاستفاده حتما رخ خواهد داد. در کارگاه‌های بالای ۵۰ نفر شرایط بهتر است؛ اما در کارگاه‌های کوچک حتما این اتفاق‌ها رخ خواهد داد. من اعتقاد دارم که حتما باید دولت یارانه‌ای به این کارگاه‌ها پرداخت کند که این مشکل رخ ندهد. به اعتقاد من با توجه به اینکه واکسن باید رایگان باشد و هزینه را باید دولت پرداخت کند؛ اما این طرح ایدئال نیست؛ ولی برای جلوگیری از آسیب‌های بیشتر بهتر است این اتفاق در کارگاه‌های بزرگ رخ دهد. در کارگاه‌ها کوچک باید دولت یارانه دهد و هم اینکه دولت نظارت کامل داشته باشد». این فعال کارگری ادامه می‌دهد: «من متأسفم که باید بگویم که همین دو روز پیش شش کارگر در کارگاهی زنده‌زنده در آتش سوختند و از بین رفتند و کارشناس صداوسیما می‌گوید این کارگران پشت در ماندند، بی‌آنکه توجه کند که در این کارگاه در خروج اضطراری تعبیه نشده ‌بود و چهار مرد و دو زن در آتش سوختند. رسانه‌های ما به این اخبار توجهی نشان نمی‌دهند و انگار نه انگار که شش انسان به این راحتی نابود شدند. بحثم این است که نگرانی جامعه و مسئولان و رسانه‌ها درباره کارگران پایین است و از کنار برخی موارد مثل همین واکسیناسیون به راحتی گذر می‌کنند؛ درحالی‌که کارگران بخش خدماتی در این دوران کرونا خدمت ایثارگرانه‌ای به جامعه داشته‌اند». او ادامه می‌دهد: «برای ما این پرسش نه امروز و نه به واسطه واکسن بلکه از سال‌ها پیش‌ مطرح است. با سوسیالیستی‌ترین شعارها سرمایه‌دارانه‌ترین برخوردها را با مردم و کارگران دارند. در کشورهای دیگر و سرمایه‌دار حداقل طیف سرمایه‌دار برای حفظ منافع خود، سلامت نیروی کار برایش مهم است و می‌داند نیروی کار باید سلامت جسم و روان داشته باشد که بتواند بهره‌وری داشته باشد؛ ولی در ایران متأسفانه شرایط بدتر از این کشورهاست و ما این را در همه حوزه‌ها می‌بینیم».