«فساد» اسم رمز پاک‌سازی‌های بن‌سلمان

فرمانده ارشد نظامی عربستان‌سعودی در جنگ یمن تازه‌ترین قربانی اقدامات گروه تحقیق درباره فساد مقام‌های حکومت عربستان شد. براساس بیانیه‌ای که تلویزیون رسمی عربستان منتشر کرد، ژنرال «فهد بن‌ترکی بن‌عبدالعزیز» یکی از شاهزادگان بلندپایه این کشور که در دو سال اخیر فرماندهی ائتلاف به رهبری عربستان در جنگ علیه حوثی‌ها در یمن را بر عهده داشت، «به‌دلیل ردگیری معامله‌های مشکوک در وزارت دفاع عربستان» از سمت خود برکنار شده است.

علاوه بر این ژنرال بلندپایه، پسرش شاهزاده عبدالعزیز بن‌فهد بن‌ترکی نیز از سمت خود به‌عنوان معاون حاکم منطقه الجوف در شمال غرب عربستان و نیز چهار مقام نظامی دیگر نیز از سمت‌های خود برکنار شدند. بیانیه‌ای که در اختیار تلویزیون رسمی عربستان قرار گرفته از‌سوی «ملک سلمان» پادشاه 84‌ساله عربستان صادر شده اما تردیدی نیست که برکناری و بازداشت این مقام‌ها به دستور «محمد بن‌سلمان» پسر پادشاه و ولیعهد پرنفوذ عربستان انجام شده است. محمد بن‌سلمان، ولیعهد 35‌ساله و ماجراجوی عربستان، از زمان روی‌کار‌آمدن در چند نوبت دستور بازداشت‌های گسترده شاهزادگان و مقام‌های ارشد نزدیک به خاندان عبدالعزیز، پادشاه پیشین این کشور را صادر کرده است. با اینکه محمد بن‌سلمان تأکید کرده است که «مقابله با فساد» به یکی از کلیدی‌ترین سیاست‌های حکومت عربستان تبدیل شده و در این مسیر هیچ‌گونه چشم‌پوشی و اغماضی صورت نمی‌گیرد، اما منتقدان ولیعهد نظر دیگری دارند و انگیزه او از این بازداشت‌ها به بهانه «مبارزه با فساد» را قلع‌و‌قمع رقبا و منتقدان خود در خاندان پادشاهی و هموارکردن مسیر خود به‌سوی تخت پادشاهی عربستان می‌دانند.

سرکوب به بهانه مبارزه با فساد

محمد بن‌سلمان در کنار تشکیل «کمیته مبارزه با فساد» زیر نظر خود که اختیارات فراوانی هم به آن داده، تسلط خود بر نهادهای امنیتی و اطلاعاتی عربستان را هم افزایش داده تا هرگونه مخالفی را سرکوب کند. جنجالی‌ترین تسویه‌حساب محمد بن‌سلمان در اواخر سال 2017 رقم خورد. آن زمان ولیعهد جوان دستور بازداشت بسیاری از شاهزادگان و تاجران سرشناس عربستان را صادر کرد و تمام این شاهزادگان را در هتل لوکس «ریتس کارلتون» ریاض حبس کرد. این افراد در‌نهایت با گذشت حداکثر 15 ماه از حبس در این هتل، در توافق با محمد بن‌سلمان با برگرداندن بخشی از دارایی خود آزاد شدند. سرکوب این مخالفان از‌سوی ولیعهد جوان، حتی بازداشت شاهزاده «احمد بن عبدالعزیز آل‌سعود»، یکی از برادران ملک سلمان پادشاه عربستان و نیز شاهزاده «محمد بن‌نایف» پسر عموی محمد بن‌سلمان را در‌پی داشت. در ماه مارس هم مقام‌های حکومت عربستان اعلام کردند که حدود 300 مقام نظامی و امنیتی به اتهام فساد مالی و دریافت رشوه بازداشت شده‌اند. این بازداشت‌های گسترده که در چند نوبت به دستور محمد بن‌سلمان صورت گرفته نگرانی دیده‌بان حقوق‌بشر را در‌پی داشته و این نهاد هشدار داده که «در سیستم قضائی عربستان، پروسه غیرعادلانه برای محاکمه متهمان هر‌گونه امیدی را برای مشخص‌شدن حقیقت در این پرونده‌ها از بین می‌برد».

براساس بیانیه‌ای که روز دوشنبه از تلویزیون عربستان قرائت شد، «مقام‌هایی که درباره فساد تحقیق می‌کنند، روندهای مشخصی را در ارتباط با اتهام‌های مطرح‌شده علیه مقام‌های نظامی و سیاسی اجرا و پس از آن اقدامات لازم را انجام داده و نتیجه را اعلام می‌کنند».

ژنرال فهد در سال 2018 و پس از سال‌ها بن‌بست در جنگ یمن، به فرماندهی ائتلاف منصوب شد، بااین‌حال عربستان هنوز هم نتوانسته در جنگ پنج‌ساله یمن موفقیت خاصی به دست آورد. صنعا، پایتخت یمن، همچنان در کنترل حوثی‌ها قرار دارد.

فهد قبل از سال 2018 هم فرمانده نیروهای ویژه عربستان بود و همچنین مدتی هم مسئولیت نظارت بر نیروی زمینی عربستان را بر عهده داشت. پدر فهد هم سال‌ها قبل معاون وزیر دفاع عربستان بود. در‌پی برکناری ژنرال فهد، پادشاه عربستان در حکمی ژنرال «مطلق بن‌سلیم بن‌مطلق العظیما» را جانشین او و فرمانده ائتلاف عربستان در جنگ یمن کرد.

چند هفته قبل از برکناری‌هایی که روز دوشنبه به خواست محمد بن‌سلمان و با موافقت ملک سلمان صورت گرفت، خانواده «سعد الجبری»، یکی از مقام‌های ارشد امنیتی سابق عربستان، با افشاگری علیه محمد بن‌سلمان اعلام کردند که ولیعهد عربستان تقریبا هم‌زمان با برنامه‌ریزی برای قتل «جمال خاشقجی»، روزنامه‌نگار منتقد عربستانی، در کنسولگری این کشور در استانبول، قصد داشت گروهی را هم برای قتل سعد الجبری به کانادا اعزام کند. سعد الجبری یکی از مشاوران نزدیک به محمد بن‌نایف بود که پس از برکناری و دستگیری نایف، او هم از سمت‌های خود برکنار شد و بلافاصله به کانادا رفت و مدت‌هاست که به‌دلیل تهدیدهای امنیتی‌ای که علیه او مطرح شده، در مکانی امن سکونت دارد و اخیرا تصمیم به شکایت از بن‌سلمان گرفته است.

بن‌بست در یمن

تغییرات در فرماندهی ائتلاف عربستان در جنگ یمن به اتهام «فساد مالی» فرمانده برکنار شده این ائتلاف، در حالی صورت می‌گیرد که مدت‌هاست هیچ‌کدام از طرفین جنگ یمن دستاورد قابل‌توجهی نداشتند. این جنگ از سپتامبر 2014 با حمله حوثی‌ها به صنعا و تصرف پایتخت یمن و فرار رئیس‌جمهور وقت این کشور آغاز شد و در مارس 2015، عربستان در حمایت از «عبد ربه منصور هادی» رئیس‌جمهور مستعفی یمن، به فرماندهی محمد بن‌سلمان به‌عنوان وزیر دفاع، با همراهی امارات متحده عربی و بحرین عملیات نظامی علیه حوثی‌ها را کلید زد که حاصل آن تاکنون بیش از صدهزار کشته و میلیون‌ها آواره بوده است و یمن را که قبل از این جنگ هم فقیرترین کشور جهان عرب بود، به کشوری با بحرانی‌ترین وضعیت انسانی در جهان تبدیل کرد.

سال گذشته و با خروج امارات متحده عربی از ائتلاف عربستان و حمایت ابوظبی از شورشیان جدایی‌طلب در یمن، وضعیت در این کشور پیچیده‌تر شد. این جدایی‌طلبان با پشتیبانی امارات علیه حکومت یمن که از‌سوی عربستان و جامعه بین‌الملل به رسمیت شناخته می‌شوند، در حال مبارزه هستند و این درگیری در روزهای اخیر دوباره شدت گرفته و مذاکرات سیاسی برای حل بحران یمن هم هنوز به نتیجه نرسیده است.

مستحکم‌کردن جایگاه ولیعهدی

اما بدون شك بن‌بست در جنگ یمن یا حتی فساد مالی نمی‌‌تواند عامل اصلی این پاكسازی‌ها باشد؛ تحلیلگران سیاسی علت اصلی این عزل‌ها را مستحکم‌کردن جایگاه ولیعهدی محمد بن‌سلمان می‌دانند و بر این باورند كه تمام تهدیدهای موجود در حال از‌بین‌رفتن هستند. روزنامه واشنگتن‌پست به نقل از منابع نزدیک به خاندان آل‌سعود در گزارشی از اقدامات سلسله‌وار بن‌سلمان علیه شاهزاده‌های سعودی خبر داد و نوشت: کمیته ضد‌فساد عربستان اتهامات جدیدی علیه شاهزاده‌های سعودی وارد کرده و بدون شك تمام كسانی كه برای ولیعهد جوان خطرساز خواهند بود، به‌زودی از دایره قدرت حذف می‌شوند تا بن‌سلمان بتواند بدون مانع مهمی استراتژی‌ها خود را در كشورش و در جهان به پیش ببرد.