تردید پکن امید مسکو

به گزارش روزنامه شرق، نمایش اتحاد رهبران روسیه و چین در اوج تنش‌های دو کشور با غرب؛ ولادیمیر پوتین و شی جینپینگ که به دلیل سیاست‌های جنجالی و توسعه‌طلبانه خود علیه اوکراین و تایوان بیش از هر زمان دیگر با غرب دچار تنش شده‌اند، هم‌زمان با افتتاح رسمی باز‌ی‌های المپیک زمستانی پکن، در پایتخت چین دیدار کردند و از غرب خواستند تا آنچه را «سیاست‌های دوران جنگ سرد» خوانده‌اند، کنار بگذارد. دیدار با پوتین اولین دیدار حضوری شی جینپینگ پس از حدود دو سال به‌شمار می‌آید؛ شی از زمان همه‌گیری کرونا در ابتدای سال 2020 تاکنون هیچ دیدار حضوری با مقام‌های ارشد کشورهای دیگر نداشته است. پوتین نیز در شرایطی برای حضور در مراسم افتتاحیه المپیک زمستانی راهی پکن شده که بسیاری از کشورهای غربی، این مسابقات را به دلیل نقض گسترده حقوق بشر در چین، مورد تحریم سیاسی و دیپلماتیک قرار داده‌اند. پوتین در دیدار روز گذشته خود با رئیس‌جمهوری چین از پیوند نزدیک با پکن در زمانی که تنش‌های فزاینده با غرب بر سر اوکراین به اوج رسیده است، تمجید کرد و در بیانیه‌ای مشترک با شی، غرب را مورد انتقاد قرار داد. رهبران روسیه و چین در این بیانیه از ناتو خواستند روند توسعه خود در شرق اروپا را متوقف کند. پوتین و شی همچنین تشکیل بلوک‌های امنیتی در منطقه آسیا و اقیانوسیه از‌جمله پیمان امنیتی سه‌جانبه آکوس (Aukus) بین ایالات متحده، بریتانیا و استرالیا را تهدیدی برای کشورهای منطقه دانستند. دو کشور همچنین متعهد شدند برای خنثی‌کردن «انقلاب‌های رنگی» و مداخله خارجی، همکاری خود را افزایش دهند. دیدار رهبران روسیه و چین تنها به ادعایشان علیه غرب محدود نشد و پوتین در این دیدار از برنامه‌ها و راه‌حل‌های شرکت‌های روسی برای عرضه هیدروکربن به چین در صنعت گاز رونمایی کرد. بر این اساس، قرار است در صورت توافق نهایی، مسکو 10 میلیارد متر‌مکعب گاز به چین صادر کند. رسیدن به گردش تجاری دوجانبه ۲۰۰ میلیارد دلاری نیز دیگر چشم‌اندازی بود که دو طرف بر تحقق آن تأکید کردند.

واکنش واشنگتن
هم‌زمان با دیدار پوتین و شی، واشنگتن چین را تهدید کرد از روسیه در مقابل تحریم‌های احتمالی مرتبط با موضوع اوکراین حمایت نکند. ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، هشدار داد واشنگتن و متحدانش گستره‌ای از ابزارها را علیه شرکت‌های خارجی از‌جمله شرکت‌های چینی که اقدامات تنبیهی احتمالی علیه روسیه را دور بزنند، در اختیار دارد. برخی سناتورهای کنگره هم خبر دادند که مجلس سنای آمریکا به دستیابی به توافقی برای تصویب قانون تحریم روسیه به دلیل تهاجم احتمالی علیه اوکراین، بسیار نزدیک شده است؛ این قانون دربرگیرنده مجازات‌هایی خواهد بود که ممکن است به‌زودی به اجرا گذاشته شود. به‌ گفته این سناتورها، برخی از تحریم‌ها حتی ممکن است پیش از تهاجم روسیه و به علت عملکردهای پیشین مسکو ازجمله حملات سایبری به اوکراین و اقدامات برای تضعیف دولت اوکراین از داخل این کشور، اجرائی شوند.

دوراهی غرب و روسیه

فراتر از تمام توافق‌های اقتصادی و سیاسی میان رهبران روسیه و چین، آنچه اهمیت این دیدار را دو‌چندان می‌کند، زمان انجام آن است. زمان برگزاری این نشست در بحبوحه تنش روسیه و غرب بر سر اوکراین و تلاش آمریکا برای روشن‌کردن عواقب سنگین روسیه به اوکراین، نگرانی‌هایی را در غرب ایجاد کرده است که شاید شی بتواند دریچه‌ای برای تنفس برای پوتین ایجاد کند. توافق بر سر خرید گاز و سایر حمایت‌های مالی می‌تواند ضربات هر تحریمی را کاهش دهد. آمریکا در روزهای گذشته هشدار داده بود در صورت حمله روسیه به اوکراین، مسکو با شدیدترین تحریم‌های قابل تصور روبه‌رو خواهد شد و روز گذشته رهبران روسیه چین از مذاکره برای صاردات گاز به چین خبر دادند. تردیدی وجود ندارد که روابط بین روسیه و چین در سال‌های اخیر نزدیک‌تر شده و الحاق کریمه به روسیه در سال 2014 و اعمال تحریم‌های غرب علیه مسکو، این نزدیکی را بیشتر کرده است. با‌این‌حال، رابطه مسکو و پکن، به دلیل تضاد منافع در برخی حوزه‌ها و شرکای منطقه‌ای متفاوت دو طرف، پیچیدگی‌هایی دارد. هر دو کشور در آسیای مرکزی نفوذ دارند؛ در‌حالی‌که روسیه با هند که رقیب و حتی دشمن منطقه‌ای چین محسوب می‌شود، شراکت پایداری دارد. «کادری لییک» کارشناس ارشد شورای روابط خارجی اروپا، در گزارشی جامع درباره رویکرد روسیه در قبال چین، رابطه مسکو و پکن را مورد بررسی قرار داده و تأکید می‌کند «دو کشور مسیری شبیه به مسیر رابطه روسیه و ترکیه را آغاز کرده‌اند که در آن انعطاف‌پذیری دوجانبه مهم‌تر از هر برنامه دیگری به‌شمار می‌آید. طرفین اختلاف‌نظر یا تضاد منافع را تحمل می‌کنند؛ زیرا آنها این اختلاف‌ها را ناشی از منافع ژئوپلیتیکی عملی می‌دانند نه در ایدئولوژی و به‌خصوص نه در ایدئولوژی‌هایی که سیستم‌های حکومتی آنها را تهدید می‌کند». اما آیا این رابطه به اندازه کافی قوی است که پوتین انتظار داشته باشد شی با وجود رابطه تجاری گسترده با غرب، در کنار او بایستد و تهدیدات تحریمی و اثرات آن علیه حکومت روسیه را تا حدی خنثی کند؟

«بانی گلاسر»، مدیر برنامه آسیا در صندوق مارشال، به فارن‌پالیسی می‌گوید: «با توجه به اینکه ضربه مهلک تحریم‌ها پس از حمله روسیه به اوکراین به حکومت پوتین وارد می‌شود، شی ترجیح می‌دهد در دوراهی چنین انتخابی قرار نگیرد. تردید‌ها و ملاحظات شی ناشی از دو واقعیت است: اولویت‌های سیاست خود چین درباره حاکمیت دولتی و مسائل تجاری. هر جمله‌ای می‌تواند سرمایه‌گذاری‌های چین در اوکراین را به خطر اندازد. در چنین شرایطی نتیجه‌ای که به نفع چین است، نتیجه‌ای است که در آن ناتو و روسیه توافق کنند که گسترش این بلوک را محدود کنند تا تهدیدی علیه روسیه یا مرزهای چین شکل نگیرد. بااین‌حال حمله روسیه به اوکراین هم پایان راه نیست و به همکاری روسیه و چین پایان نمی‌دهد. در سال 2014 هم چین اقداماتی بدون جنجال و سروصدا انجام داد. پکن از یک طرف می‌خواست از روسیه حمایت کند اما نمی‌خواست تا بقیه جهان واکنش منفی نشان دهند. فکر می‌کنم که آنها امروز مایل هستند تا این کار را به شکلی آشکارتر انجام دهند». گلاسر درباره ادعای چین نسبت به تایوان و نگرانی‌ها درباره اینکه چین در صورت انفعال یا عدم واکنش جدی غرب نسبت به حمله احتمالی روسیه به اوکراین قصد دارد اقدام مشابهی علیه تایوان انجام دهد نیز می‌گوید: «دلایل کمی برای این نگرانی وجود دارد. خودداری ایالات متحده از نشان‌دادن واکنش جدی به مسکو، الزاما به معنای دست‌های باز ارتش چین برای اشغال جزیره تایوان نیست. فکر می‌کنم بسیاری از روایت‌های این روزها درباره تایوان اشتباه هستند. اواخر امسال شاهد رویدادی بسیار مهم‌تر از بازی‌های المپیک زمستانی پکن در چین هستیم؛ بیستمین کنگره حزب کمونیست چین که انتظار می‌رود شی برای سومین دوره پنج‌ساله به رهبری حزب انتخاب شود و جایگاهی در تراز مائو و حتی فراتر از او برای خود ایجاد کند. بعید می‌دانم که او در چنین شرایطی ریسک کند و موقعیت خود را در آستانه چنین نشست مهمی به خطر بیندازد».