جای خالی خدمات روان‌پزشکی در دوران سربازی

اواخر سال ۱۳۹۹ مقاله‌ای در مجله «طب نظامی» وابسته به دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله‌(عج) منتشر شد که نتایج بررسی وضعیت سلامت روانی سربازها را منتشر کرده بود. این مقاله در بخش نتیجه‌گیری‌اش آورده: «هرچند برخی سربازان ایرانی به لحاظ میزان سلامت روان دچار مشکلاتی هستند اما در مقایسه وضعیت سلامت روان سربازان ایرانی با سایر اقشار جامعه طبق آمار، شیوع اختلالات روان آنها نسبت به سایر اقشار جامعه کمتر است». در این مقاله همچنین اشاره شده که در این دوران فرد با شرایط جدیدی روبه‌رو می‌شود که احتمالا هرگز در تمام زندگی خود آن را تجربه نکرده است. محدودیت‌های خاص، تغییر در ساعت خواب، کاهش استقلال،‌ تغییر شکل ظاهر و لباس‌پوشیدن، غیرقابل پیش‌بینی بودن شرایط و جدایی از خانواده و دوستان برای مدت طولانی، از ویژگی‌های اصلی دوره سربازی هستند که هر یک می‌توانند سلامت روان فرد را تحت تأثیر قرار دهند. پژوهشگران در مطالعات قبلی تخمین زده‌اند که بین ۲۴ تا ۴۳ درصد از جمعیت بالای ۱۵ سال در ایران دچار افسردگی و اضطراب هستند. موضوع پاسداری از کشور و مرزهای آن، مستلزم وجود نیرویی شاداب، سالم و متعهد است. به همین دلیل باید به بعد روانی نیروهای نظامی توجه شود و سلامت روان نیروهای نظامی و سربازان حفظ و ارتقا داده شود. پژوهش‌های قبلی حاکی از آن است که وضعیت نامطلوب روانی بین سربازان تصادفی نیست و در نتیجه جریانی از اندیشه‌ها، رفتارها، موقعیت‌ها و روابط بین فردی است که اغلب ریشه در قبل از شروع سربازی دارند. برخی از نیروهای نظامی از احساس شدید تنهایی صدمه می‌بینند و فرصتی برای دریافت کمک پیدا نمی‌کنند و دچار آشفتگی‌های هیجانی می‌شوند که اغلب به واکنش‌هایی مثل مصرف مواد و اقدام به خودکشی می‌انجامد. در این مطالعه مروری، مقالات منتشرشده در بازه زمانی ۱۵ساله بین سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۸ مورد بررسی قرار گرفت و کلیدواژه‌های «سلامت سربازان»، «سلامت روانی نظامیان»، «اختلالات روانی سربازان»، «ارتش»، «سرباز» و «کارکنان وظیفه» در پایگاه‌های اطلاعاتی داخلی و خارجی جست‌وجو شد. در نهایت ۱۸ مقاله که با معیارهای این مطالعه همخوانی داشتند، انتخاب شدند. نتایج این مطالعه نشان داد که برخی سربازان ایرانی دچار اختلالات روانی مثل افسردگی، اضطراب، اختلالات خواب، اعتیاد به مواد مخدر، مشکلات شخصیتی همچون پارانوئید، مانیا، اسکیزوفرنی، هیستری و خودشیفته هستند. در این مطالعات عوامل متعدد فردی، خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، مدیریتی و سازمانی در وضعیت سلامت روان سربازان ایرانی مؤثر هستند. همچنین بررسی‌های این مطالعه درخصوص مقایسه وضعیت سلامت روان سربازان ایرانی با سایر اقشار جامعه نشان داد که طبق آمار شیوع اختلالات روان در سربازان نسبت به سایر اقشار جامعه کمتر است. پژوهشگران این مطالعه می‌گویند: «با توجه به مطالعات بررسی‌شده در این پژوهش، شاهد افزایش روزافزون اختلالات روانی در قشر جوان و به‌خصوص سربازان وظیفه هستیم. وضعیت سلامت روانی سربازان ایرانی به دو دسته عوامل کلی برون‌سازمانی (محیط خانوادگی، عوامل اقتصادی، فرهنگی و روانی) و درون‌سازمانی (امکانات موجود، برخورد فرماندهان، نوع وظیفه محول‌شده و نحوه آموزش) وابسته است». این پژوهشگران تأکید می‌کنند: «با داده‌های حاصل از مطالعات انجام‌گرفته، میزان آگاهی از وضعیت کنونی روان سربازان و عوامل مؤثر بر آنها افزایش‌ یافته و نگرانی مسئولان بیش از پیش آشکار می‌شود و آنها می‌توانند درصدد راه‌حل‌های لازم برای حل مشکلات باشند. همچنین واحدهای مشاوره در یگان‌های نظامی می‌توانند از دیگر آسیب‌های اجتماعی احتمالی پیشگیری کنند و سلامت روانی افراد را ارتقا دهند. در این زمینه سنجش ویژگی‌های شخصیتی سربازان در بدو ورود به مراکز نظامی و برگزاری کارگاه‌های مقابله‌ای می‌تواند حتی‌الامکان از بروز آسیب‌های احتمالی پیشگیری کند». ازجمله مهم‌ترین توصیه‌هایی که در این پژوهش به مراکز نظامی برای جلوگیری از بروز اختلال‌های روانی شده بود، یکی این مسئله بود که باید با وجود مراکز خدمات روانی «‌اختلالات روان سربازان» به سرعت تشخیص داده شده و درمان شوند. این پژوهش توسط «محمد نعمت‌شاهی»، «زهرا پارسایی‌مهر» و دیگر همکارانشان انجام شده بود.