شیوه تولد و کمبود شیر خشک
این روزها خانواده‌های دارای کودک شیرخوار به‌ویژه والدین کودکان مبتلا به عوارض گوارشی یا دچار حساسیت‌های جلدی، از سختی تهیه شیر خشک و به‌خصوص شیر خشک‌های ویژه این کودکان گلایه دارند
ناهید خداکرمی-رئیس انجمن علمی مامایی ایران: این روزها خانواده‌های دارای کودک شیرخوار به‌ویژه والدین کودکان مبتلا به عوارض گوارشی یا دچار حساسیت‌های جلدی، از سختی تهیه شیر خشک و به‌خصوص شیر خشک‌های ویژه این کودکان گلایه دارند. متولیان سازمان غذا و دارو در وزارت بهداشت نیز از کمبود تخصیص ارز مورد نیاز برای واردات این نوع شیر خشک اعلام نگرانی می‌کنند؛ اما به‌جز برخی از متخصصان بیماری‌های کودکان و ماماها که از نزدیک درگیر مشکلات خانواده‌های دارای کودک شیرخوار هستند، کمتر کسی در جست‌وجوی یافتن علت افزایش تعداد شیرخواران مبتلا به انواع حساسیت‌ها و آلرژی‌های غذایی و نیاز روز‌افزون کشور به واردات شیر خشک‌های ویژه نوزادان دارای مشکلات گوارشی و حساسیت‌های غذایی است. شاید سازمان غذا و دارو نیز آن‌چنان درگیر مشکلات حوزه تولید و واردات دارو و شیر خشک شده که فرصت رصد چرایی صعود فزاینده مصرف شیر خشک‌های ویژه کودکان دچار حساسیت را نداشته است. البته این یکی از بیماری‌های مزمن نظام سلامت کشور است که معمولا خیلی دیرتر از کارشناسان آن سوی دیوار اتاق‌های سیاست‌گذاری، به فکر علل و عوامل گسترش یک پدیده بیماری‌زا یا کنکاش در منشأ بروز عوارض می‌افتد.
در اینکه رفع کمبود‌های مرتبط با تغذیه کودکان و نوزادان یک وظیفه خطیر حاکمیتی است شکی نیست؛ ولی نباید فراموش کرد که بررسی علت این وسعت از بروز حساسیت و بیماری‌های غیر‌واگیر در کودکان و نوجوانان نیز یک وظیفه حاکمیتی است که وزارت بهداشت را موظف می‌کند تا ضمن سرعت‌بخشیدن به تأمین شیر خشک‌های رگولار و همچنین «شیر خشک‌های ویژه»، به کمک مراکز تحقیقاتی و فرهنگستان علوم پزشکی کشور به این سه سؤال اساسی نیز پاسخ دهد: 1- چرا میزان تغذیه انحصاری با شیر مادر کاهش یافته است؟ 2-چرا تعداد شیرخوارانی که از شیر خشک و به‌خصوص شیر خشک‌های ویژه تغذیه می‌کنند، رو به افزایش است؟ و 3- چرا میزان بروز آسم و آلرژی و انواع حساسیت‌های غذایی و پوستی در کودکان افزایش نشان می‌دهد؟
امیدوارم همه تقصیر‌ها بر گردن آلودگی هوا و گرد‌و‌غبار نیفتد؛ چرا‌که پاسخ همه این سؤالات را می‌توان در وضعیت حاکم بر مراقبت‌های دوران بارداری، زایمان و پس از زایمان جست‌‌وجو کرد که با تولد 56 درصد نوزادان کشور به روش سزارین خود را نشان می‌دهد. تولد بیش از نیمی از کودکان این کشور در اتاق عمل، روندی خلاف اصول اخلاقی و علمی است که سبب شده تا هر روز بر تعداد نوزادان نیازمند مراقبت‌های ویژه افزوده شده و خانواده‌های بیشتری درگیر بروز حساسیت و عوارض گوارشی کودکان خود باشند.
مستندات علمی نشان می‌دهد مادرانی که نوزاد خود را به روش سزارین به دنیا می‌آورند، موفقیت کمتری در تغذیه نوزاد با شیر مادر دارند و کودکانی که به روش سزارین به‌خصوص سزارین انتخابی به دنیا می‌آیند، به طرز چشمگیری بیشتر از نوزادان متولد‌شده به روش طبیعی تغذیه مصنوعی دارند و در معرض بیماری‌هایی نظیر آسم، آلرژی، عوارض گوارشی و انواع حساسیت‌های جلدی قرار می‌گیرند؛ ضمن اینکه سزارین انتخابی و تولد‌های قبل از موعد با کم‌وزنی و بروز بیماری‌های غیر‌واگیر دیگری نظیر دیابت، اتیسم، بیش‌فعالی و اختلالات عاطفی-روانی نیز مرتبط گزارش شده است. به عبارتی تخصص محوری حاکم بر نظام سلامت و حل‌نشدن مشکلات موجود در مسیر اجرای برنامه ترویج زایمان طبیعی و بی‌توجهی به شیوه معیوب ارائه خدمات باروری، دوران بارداری و زایمان، کشور را در مسیر تولید بیماری‌های غیر‌واگیر و عدم موفقیت در بهبود نرخ باروری سوق می‌دهد.
شیر مادر یک ماده حیات‌بخش و ایمنی‌زا است که بر مبنای پدیده خلقت برای تغذیه اولیه کودکان نسل بشر طراحی شده و علم نیز تأکید دارد که هنوز شیر خشک یا فرمول تغذیه‌ای که بتواند جایگزین شیر مادر باشد، در دسترس نیست و هرگز نیز نخواهد بود.
آمار‌ها نشان می‌دهد با بالا‌رفتن آگاهی مادران جهان، میزان تغذیه انحصاری با شیر مادر در کشور‌های پیشرفته رشد فزاینده داشته است؛ به‌طوری‌که در انگلستان افزایش 24درصدی را نسبت به سال 2005 نشان می‌دهد و در فرانسه از 55 درصد در سال 1970 به حدود 83 درصد در سال 2021 رسیده است؛ اما در ایران بر اساس مطالعه‌ای که بیش از 19 هزار کودک شیرخوار ایرانی را در بر گرفته، تغذیه انحصاری با شیر مادر در سه ماه اول تولد 49 درصد گزارش شده است و شیوه تولد به روش سزارین تأثیر مستقیمی بر کاهش تغذیه نوزاد با شیر مادر را نشان می‌دهد.
با وجود سایه سنگین تعارض منافع عمدتا مالی که سبب بروز موانع متعدد بر سر اجرای برنامه ترویج زایمان طبیعی و در نتیجه افزایش تولد به روش سزارین و بروز عوارض ناگوار آشکار و پنهان برای مادران و نوزادان شده است، پیش‌بینی می‌شود که شیب نزولی تغذیه با شیر مادر و سیر صعودی نیاز به تغذیه با بطری و شیر خشک در کشور ادامه خواهد یافت.
گرچه بسیاری از بیمارستان‌های سطح 3 با تبلیغات وسیع و هزینه‌های سرسام‌آور دارای بانک شیر مادر شده‌اند، اما روش آسان، ارزان و جذاب توانمند‌سازی مادران جوان در دوران بارداری و شیردهی هر روز بیشتر از گذشته رنگ می‌بازد؛ به‌خصوص که با تولد به روش جراحی، مادر و نوزاد از یکی از مهم‌ترین اتفاقات زندگی خود، یعنی «زایمان طبیعی» که زمانی است برای تطابق مادر با زندگی مادرانه و کسب مهارت شیردهی و مقطعی حیاتی است برای تطابق نوزاد با زندگی خارج از رحمی و تغذیه از شیر مادر، محروم می‌شوند.
بدیهی است تولد سالانه بیش از 600 هزار نوزاد در اتاق عمل یعنی اینکه به موازات افزایش نیاز به شیر خشک، بار بیماری‌های گوارشی، آسم و آلرژی و حساسیت‌های آسیب‌زا در کودکان نیز صعودی خواهد بود.
برای تبیین بهتر وضعیت موجود، سازمان غذا و دارو می‌تواند نمودار رشد تولید و واردات انواع شیر خشک را با تعداد موالید زنده در دو دهه اخیر مورد بررسی و مقایسه قرار دهد و با انتشار شفاف این اطلاعات، جامعه را از آنچه بر سر کودکان دیروز، امروز و فردا می‌آید، آگاه کند.
معاونان درمان و بهداشت وزارت بهداشت نیز هرچه سریع‌تر به جای رصد سامانه سیب و ایمان و گوش‌سپردن به گزارش‌ها و ارزیابی‌های درونی، با بازدید‌های میدانی سر‌زده از پایگاه‌ها، مراکز جامع سلامت و زایشگاه‌ها و گوش‌سپردن به ارائه‌دهندگان اصلی خدمات بارداری و زایمان، نسبت به رفع موانع ترویج زایمان طبیعی اقدام کنند و به اجرای دقیق ماده‌های ترویجی «قانون جوانی جمعیت» به‌خصوص ماده 44، 45 و تبصره ح ماده 50 توجه ویژه‌ای داشته باشند تا شاید بتوان از سونامی سزارین و بروز توفان آسم، آلرژی، حساسیت‌های غذایی و پوستی، دیابت، اتیسم، گسترش تغذیه نوزاد با شیر خشک و سایر بیماری‌های غیر‌واگیر در کودکان کشور جلوگیری کرد.
ترک رسم بی‌توجهی به نظر کارشناسان بیرون‌سازمانی و بازنگری در ساختار شبکه بهداشت برای احیای واحد‌های تعطیل‌شده پره ناتال، بهداشت مادر و کودک و سلامت باروری، حضور مامای خانواده در تیم پزشک خانواده و تسهیل در دسترسی بدون واسطه و آسان خانواده‌ها به‌ویژه زنان به خدمات سلامت باروری، راهی مطمئن برای توانمند‌سازی زنان در ایفای نقش مادری و موفقیت در تغذیه نوزاد با شیر مادر است.
همچنین برای حمایت مؤثر و احترام به حقوق مادر و نوزاد و بهبود شرایط مادران در حین زایمان، باید موانع برنامه ترویج زایمان طبیعی رفع شده و شرایط برخورداری همه مادران از خدمات با‌ارزش مامای همراه یا مامای عامل زایمان در اتاق‌های زایمان بخش دولتی و خصوصی فراهم شود و با برقراری عدالت در پرداخت‌ها و تقسیم عادلانه تعرفه زایمانی، انگیزه پرسنل شاغل در اتاق‌های زایمان تقویت شود.
حمایت از ماماها به‌عنوان عامل اصلی بهبود شرایط فرزندآوری، خدمات دوران بارداری، زایمان طبیعی و ترویج عملی تغذیه با شیر مادر، راهی است آسان برای تأمین نیروی انسانی قابل اتکا و ضامن اجرای قانون جوانی جمعیت، افزایش نرخ باروری، کاهش عوارض دوره شیرخواری، کاهش هزینه‌های بهداشت و درمان؛ راهی که کشور‌های توسعه‌یافته رفته‌اند و شاخص‌های مرگ‌و‌میر و و عوارض مادر و نوزاد را به طرز چشمگیری کاهش داده‌اند.
