سفر به کابین خلبان هواپیما؛ در کابین خلبان چه خبر است؟

 کابین خلبان هواپیما

شاید شما هم مثل بسیاری دیگر در کودکی آرزو داشتید خلبان بشوید و یک هواپیما را هدایت کنید. همین آرزوهای کودکی دلیل جذابیت کابین هواپیما برای بسیاری از افرادند. احتمالا هر بار پس از رزرو بلیط یا خرید اینترنتی بلیط پرواز به این فکر می‌کنید که کاش می‌شد سری هم به کابین خلبان زد! این‌روزها به‌راحتی می‌توانیم با جست‌وجو در منابع مختلف، تصاویر کابین انواع هواپیماها را ببینیم. حتی بازی‌های رایانه‌ای شبیه‌ساز پرواز نیز تجربه مجازی نشستن روی صندلی خلبان را به ما می‌دهند. با همه اینها، چقدر با کابین خلبان هواپیما آشنایی دارید؟ آیا از تاریخچه تکاملش خبر دارید؟ آیا می‌دانید چیدمان کابین به چه صورت است و چه الزاماتی دارد؟ در این مقاله تلاش کرده‌ایم به زبان ساده و با پرهیز از پیچیدگی‌های فنی، شما را با کابین خلبان آشنا کنیم. برای آشنایی با کابین خلبان همراه ما باشید.     

کابین خلبان (کاکپیت) چیست؟ 

کابین خلبان هواپیما که در زبان انگلیسی کاکپیت (cockpit) نامیده می‌شود، بخشی از هواپیماست که همیشه در جلوی هواپیما قرار گرفته و محل نشستن خلبان یا خبانان است. اکثر ابزارهای ارتباطی، ناوبری و هرآنچه خلبان برای هدایت هواپیما نیاز دارد در این بخش گنجانده شده‌اند. 

در جلوی کابین، شیشه‌هایی وجود دارند که دید مناسب به جلو و طرفین را برای هدایت هواپیما به خلبان می‌دهند. این شیشه‌ها ۶ سانتی‌متر ضخامت دارند و با مواد شیمیایی مخصوص تقویت شده‌اند. در نتیجه می‌توانند دمای منفی ۶۰ تا مثبت ۴۰ درجه سانتی‌گراد را تحمل کنند. 

تاریخچه کابین خلبان 

برای آشنایی با کابین خلبان باید درباره تاریخچه آن بدانید. همان‌طور که می‌دانید، برادران رایت اولین انسان‌هایی بودند که با یک ماشین موفق به پرواز شدند. اما هواپیمای آنها چیزی به‌نام کابین و حتی صندلی نداشت. خلبان به بدنه هواپیما بسته شده بود و صرفا با تعدادی اهرم بال‌ها را کنترل می‌کرد. 

۳۰ سال پس از آن پرواز تاریخی، ابزارهای هدایت هواپیماهای اولیه همچنان ساده و اندک بودند. در دهه‌های اول تاریخ پرواز، کابین خلبان اغلب روباز بود و به خلبان اجازه می‌داد تا شخصا با نگاه‌انداختن به دور و اطراف وضعیت هواپیما، محیط اطراف و شرایط کلی پرواز را بررسی کند. چنین پروازی محدودیت زیادی داشت، چراکه به‌شدت به شرایط آب‌وهوایی وابسته بود. امکان پرواز در شب نیز وجود نداشت. 

با آغاز دهه ۱۹۳۰ میلادی (حدود ۱۳۱۰ خورشیدی) ابزارها و پنل‌های کنترلی بیشتر و پیچیده‌تری به کابین هواپیما اضافه شدند که امکان پرواز در شب و دید محدود را به خلبان می‌دادند. پیشرفت این ابزارها در دهه ۱۹۵۰ میلادی نیز ادامه یافت تا به خلبانان امکان فرود در آب‌وهوای نامساعد را بدهد. شوق دیرینه بشر به پرواز در کنار کاربردهای گسترده هوانوردی، ضامن پیشرفت پرشتاب این صنعت نوپا بود. 

الزامات طراحی کابین خلبان 

 کابین هواپیمای ایرانی

کابین خلبان، صرف نظر از اینکه کابین هواپیمای ایرانی باشد یا هواپیمای خارجی، باید طوری طراحی شود که آنی و راحت داده‌های موردنیاز خلبان برای هدایت هواپیما را فراهم کند. این به‌معنای طراحی کابین هواپیما به بهترین شکل ممکن است تا خلبان و کمک خلبان هردو بتوانند با تعامل مناسب با ابزارهای گوناگون هواپیما را هدایت کنند. 

بنابراین کابین خلبان همواره جایی برای پیشرفت و بهبود طراحی رابط انسان‌ماشین بوده است. انجمن مهندسان ماشین‌ها (SAE) به سازندگان هواپیما توصیه می‌کند برای طراحی و ساخت کابین هواپیما مواردی را رعایت کنند تا: 

• به خلبانان دسترسی راحت به تمام ابزارهای هدایت‌کننده را بدهند. یعنی خلبانان برای دسترسی به آنها به زحمت نیفتند. 

• تمام ابزارها در دید خلبانان باشند و بتوانند به‌آسانی این ابزارها و پنل‌ها را ببینند. 

• از بیرون حداقل دید به کابین وجود داشته باشد. 

• تعامل کلامی در کابین به‌راحتی امکان‌پذیر باشد. 

چیدمان کابین خلبان 

گرچه تفاوت‌های زیادی بین چیدمان اجزای کابین هواپیمای گوناگون وجود دارد، می‌توان یک تصویر مشترک و استاندارد از چیدمان بخش‌های مختلف کابین داشت: 

• پنل ابزارها رایج‌ترین بخش کابین است که ابزارهای اولیه و اساسی هدایت و ناوبری هواپیما را در خود جای داده است و جلوی خلبان، زیر شیشه جلو قرار دارد. 

• پنل‌های کناری در طرفین صندلی خلبان و زیر گوشه شیشه جلویی جای گرفته‌اند. این پنل‌ها در طول زمان و به‌خاطر پیچیده‌ترشدن هواپیماها به کابین خلبان اضافه شدند. 

• نوار پنل که بالای پنل‌ ابزارها و جلوی شیشه جلویی بین دو خلبان قرار دارد. این نوار اغلب شامل دکمه‌ها و نشان‌های هشدار مختلف است. در هواپیماهای تجاری به آن کنسول می‌گویند که جلو و بین دو خلبان قرار می‌گیرد. 

• پنل مرکزی ابزارها که زیر کنسول قرار دارد. 

• پنل بالای سر که بالای شیشه جلویی و بالای سر خلبان قرار گرفته است. 

• صندلی‌های خلبانان. 

• جوی استیک یا همان دسته خلبان که با دو دست آن را می‌گیرند. در هواپیماهای امروزی یک دسته جانبی نیز اضافه شده است. 

• پدال‌های دوگانه که زیر پاهای دو خلبان قرار می‌گیرند و نمایشگر سرآپ (HUD) که در هواپیماهای نظامی و برخی نمونه‌های اخیر تجاری کاربرد مهمی دارند. 

تحول از دنیای آنالوگ به دیجیتال 

تا دهه ۷۰ میلادی کابین خلبان هواپیما پر از دکمه‌ها، ابزارها و انواع شمارنده‌ها بود. اغلب، در هواپیماهای بزرگ یک خلبان، یک کمک خلبان و یک مهندس پرواز در کابین هواپیما می‌نشستند. آنها با بیش از ۱۰۰ دکمه سروکار داشتند. این وضعیت هدایت هواپیما را پیچیده و دشوار می‌کرد. 

مهندسان و محققان در تلاش برای ساده‌ترکردن کار خلبانان و حذف مهندس پرواز از کابین هواپیمای تجاری بودند. ناسا در این میان پیشگام بود و با بررسی‌های گسترده موفق به ساخت نمایشگرهای چندمنظوره شد تا داده‌های به‌دست‌آمده از انواع سامانه‌های هواپیما را در یک صفحه‌نمایش در اختیار خلبان قرار دهد. 

این پیشرفت‌ها بدون تحول در حوزه الکترونیک که از دهه ۷۰ میلادی آغاز شده بود، مسیر نبود. به‌لطف این پیشرفت‌ها کاکپیت از دهه ۷۰ میلادی به‌بعد ساده‌تر شد و امروزه تمامی داده‌های پروازی با کمک رایانه‌ها به اطلاعات دیجیتال تبدیل و روی چند نمایشگر جامع به تصویر کشیده می‌شوند. از سوی دیگر پیشرفت هوش مصنوعی و خودکارسازی فرایندها نیز بار کاری خلبانان را کاسته است و ذهن آنها را برای رسیدگی به مهم‌ترین بخش پرواز مانند نشست و برخاست و مدیریت شرایط اضطراری آزاد می‌گذارد. 

انقلاب کابین خلبان شیشه‌ای 

پیشرفت‌های الکترونیک از دهه ۷۰ به‌بعد، به‌خصوص در ۲ حوزه بردهای الکترونیکی و نمایشگرها، منجر به تغییر ظاهری اساسی در کابین خلبان شد. این تغییر در هوانوردی به ظهور کابین شیشه‌ای معروف شده است. به این معنا که تجهیزات مکانیکی و تعداد زیاد دکمه جای خود را به مانیتورها و دکمه‌های کمتر دادند. 

کابین شیشه‌ای نخستین بار در هواپیماهای ایرباس آ۳۱۰ و بوئینگ ۷۵۷ و ۷۶۷ تعبیه شد. در کابین این هواپیماها، سامانه مدیریت پرواز (FMS) در کنار سامانه الکترونیکی ابزارهای پرواز (EFIS)، همه آنچه برای پرواز راحت‌تر و ساده‌تر نیاز بود را به خلبانان عرضه کرد.

آینده هوانوردی و کابین خلبان 

از زمان ارائه این سامانه‌ها و ورود رایانه‌ها به کابین خلبان، پیشرفت‌های چشمگیری در ساده‌سازی، راحتی و بهبود تجربه پرواز رخ داده است. با دیجیتالی‌شدن بیشتر ابزارهای زندگی ما، جای تعجبی ندارد که برخی از کاربردی‌ترین آنها راه خود را به درون کابین خلبان هواپیما نیز باز کنند. مثلا امروزه صفحه‌نمایش‌های لمسی که در تلفن‌های همراه همه‌گیر شده‌اند، در کابین خلبان نیز به کار گرفته می‌شوند که شکل جدیدی از تعامل را برای خلبانان فراهم می‌کند و دیگر نیازی نیست دست خود را برای فشردن دکمه‌های فراوان این سو و آن سو ببرند.