تغییرات آب و هوایی چه بر سر آثار تاریخی می‌آورند؟
فرقی نمی‌کند که ساکن آمستردام باشید، یا شیراز و اصفهان یا در شیلی زندگی کنید. تغییرات اقلیمی تهدیدی جدی برای جوامع بشری است و در این میان آثار باستانی و تاریخی هم در خطر جدی تخریب قرار دارد.
مهسا مژدهی- تغییرات اقلیمی با سرعت در حال وقوع‌اند و آثار باستانی و تاریخی در ایران و سراسر جهان در خطر تخریب و حتی ناپدید شدن قرار دارند. در ایران خشکسالی بیش از هر نوع دیگر از تغییرات اقلیمی کشور را تهدید می‌کند. بر اساس تازه‌ترین پژوهش‌ها ایران آسیب‌پذیرترین کشور خاورمیانه در برابر گرمایش زمین به حساب می‌آید.
شبیخون تغییرات اقلیمی بر آثار باستانی
فرقی نمی‌کند که ساکن آمستردام باشید، یا شیراز و اصفهان یا در شیلی زندگی کنید. تغییرات اقلیمی تهدیدی جدی برای جوامع بشری است و در این میان آثار باستانی و تاریخی هم در خطر جدی تخریب قرار دارد. بسیاری از آثار تاریخی از قرن‌ها جنگ و جدال، زلزله و غارت جان سالم به‌در برده است. اما حالا بحران جدید می‌تواند آسیب جبران‌پذیری به آنها وارد کند.
یکی از علل افزایش میانگین دمای هوا در قرن گذشته که حالا تبدیل به خطری برای آثار تاریخی و باستانی شده است، انباشت دی اکسید کربن، متان و سایر گازهای گلخانه‌ای در جو زمین است که ناشی از فعالیت نیروگاههای حرارتی، خودروها و سایر وسایلی است که سوخت سنگواره‌ای مصرف می‌کنند. تداوم گرمای زمین باعث تغییر مناطق آب و هوایی، بالا رفتن سطح دریا و شدت پیدا کردن سردی و گرمی دما می‌شود.
ایران چطور برای مقابله آماده شود؟
آرون گارونT رئیس کمیته بین المللی آنالیز و مرمت سازه های میراث معماری که چهار سال پیش به ایران سفر کرده بود در مورد وضعیت آثار باستانی و تاریخی ایران، می گوید قبل از هر گونه اقدام مرمتی باید آزمایش دقیق خاک در بناهای تاریخی ایران انجام شود و در گام بعد باید رویکرد اجتماعی و آموزشی برای مراقبت از بناها در نظر گرفته شود.
رویکردهای اجتماعی و آموزشی برای آمادگی روبه‌رو شدن با بحران ضروری است. خشکسالی و کاهش آب‌های زیرزمینی مناطق وسیعی از ایران را تهدید می‌کنند و در صورت عدم آموزش و ناآگاهی عمومی در مورد خطرهای پیش‌رو و برداشت مداوم از آب‌های زیرزمینی می‌تواند اوضاع را به‌سرعت وخیم کند.
وقتی راهی برای مقابله باقی نمی‌ماند
مرمت و بازسازی آثار تاریخی که به‌سبب تغییرات اقلیمی دچار آسیب شده‌اند یا در آینده در چنین خطری قرار دارند، یکی از راه‌های حفظ آثار است. بسیاری از کشورها در سال‌های اخیر، پس از آنکه نتوانستند برای مراقبت از آثار باستانی خود کاری انجام دهند، موضوع مرمت را جدی گرفته‌اند. در برخی از آنها حتی جابه‌جایی یک اثر باستانی تبدیل به راهی برای حفظ آن شده است.در حال حاضر هزار و ۹۲ محوطه ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارند که برخی از آنها در معرض خطرات گوناگون قرار دارند و تعدادی از آنها در ایران قرار گرفته‌اند.
سمنان و فارس در معرض خطرند
تخت جمشید در استان فارس، یکی از آثار ثبت شده در یونسکو است که فرونشست‌ها آن را در معرض خطر قرار داده است. افت سطح آب های زیرزمینی در استان سمنان به دلیل برداشت های بیش از حد مجاز و بیش از توان سفره های آب زیرزمینی است نگران‌کننده است. این استان بیش از هزار بنای تاریخی، فرهنگی، معنوی و طبیعی شناسایی شده و حدود 700 اثر ثبت شده ملی دارد که در خطر قرار گرفته‌اند.
خشکسالی بلای جان آثار تاریخی ایران
در ایران مهم‌ترین خطر برای آثار تاریخی خشکسالی و خشک‌شدن آب‌های زیرزمینی است. اما در بسیاری از مناطق خطرهای ترکیبی مانند موج گرما، آتش‌سوزی، سیل و آلودگی هوا این آثار را تهدید می‌کنند. اما گاهی این تغییرات منجر به پدیدار شدن آثار باستانی تازه‌ای شده. مثلا باستان‌شناسان پس از خرد شدن و فروریختن صخره‌های تاریخی در روستای انگلیسیِ هپیزبورگ قدیمی‌ترین رد پای انسان را پیدا کردند که ۸۵۰ هزار سال قدمت داشته است.
بسیاری از کارشناسان معتقدند وضعیت آثار باستانی هیچ‌گاه ثابت نبوده است و طبیعی است که تغییرات اقلیمی هم ردپای خود را بر روی آنها ثبت کند. به اعتقاد آنها در طول هزاران سال دست‌سازه‌های بشری شامل تحولات شده‌اند و نمی‌توان از چنین اتفاقاتی به‌طور کامل جلوگیری به عمل آورد.
