معماری جدید سیاست خارجی دولت ترامپ برای خاورمیانه

به گزارش شرق، ساعات اولیه صبح امروز یکشنبه مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ایالت متحده برای نخستین بار از زمان تصدی این سمت، وارد اسرائیل شد. رئیس دستگاه سیاست خارجی دولت دوم ترامپ در سفر منطقه‌ای خود به غرب آسیا، علاوه بر اسرائیل، دیدارهایی هم در عربستان سعودی و امارات متحده عربی خواهد داشت. این سفر دوره ای مارکو روبیو که از ۱۳ تا ۱۸ فوریه (۲۵ تا ۲۹ بهمن ماه) به طول می انجامد.

گفتنی است که روبیو که پس از شرکت در کنفرانس امنیتی مونیخ رهسپار خاورمیانه شده اسست. پیش از این و در هفته گذشته، پیت هگست در اولین سفر بین‌المللی خود به عنوان وزیر دفاع به آلمان رفت تا از مقر فرماندهی اروپایی ایالات متحده در اشتوتگارت بازدید کند. هگست در جریان سفر یک هفته‌ای خود به اروپا علاوه بر بازدید از این مقر فرماندهی، راهی بروکسل شد تا در نشست وزیران دفاع ناتو و «گروه تماس دفاعی اوکراین» که روزهای چهارشنبه و پنجشنبه هفته قبل (۱۲ و ۱۳ فوریه/۲۴ و ۲۵ بهمن) به ریاست و میزبانی انگلیس در بروکسل برگزار شد، شرکت کند.

اهداف و برنامه های سفر روبیو به خاور میانه

مارکو روبیو در سال‌های اخیر در یک چرخش سیاسی سریع، از مخالف ترامپ به هم‌پیمان او تبدیل شد و حالا او نقش کلیدی به عنوان یک مقام بلندپایه در دولت جدید ترامپ ایفا خواهد کرد. آنطور که اکو ایران نوشته، روبیو ۵۳ ساله که یکی از اعضای کمیته روابط خارجی و به طور همزمان عضو ارشد کمیته اطلاعات سنای ایالات متحده بوده است، سیاستمداری در عرصه سیاست خارجی است که به دلیل رویکرد تهاجمی خود نسبت به چین شهرت دارد.

روبیو به دلیل رویکرد سرسختانه‌ در عرصه سیاست خارجی مشهور است و از مواضع سرسختانه در قبال ایران دفاع می‌کند و از مخالفان توافق هسته‌ای با ایران (برجام) و رفع تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران بوده است. این سناتور تندروی آمریکایی، با تکرار ادعاهای ضدایرانی واشنگتن مدعی شده است که ایران به دلیل «حمایت از تروریسم» و «کارنامه حقوق بشری» هرگز نباید اجازه پیدا کند تا به سلاح هسته‌ای دست یابد. این در حالی است که سازمان های اطلاعاتی آمریکا نیز اعلام کرده اند که تهران سوی ساخت سلاح هسته ای حرکت نمی کند.

با چنین سابقه و دیدگاهی، ایرنا به نقل از منابع خبری اعلام کرده که مسائل مربوط به ایران و آزادی اسرا  از جمله محورهای گفت‌وگوهای روبیو با مقامات اسرائیل خواهد بود. در همین زمینه، تامی بروس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، پنجشنبه گذشته در تشریح بیشتر اهداف سفر روبیو اعلام کرد که وزیر امور خارجه آمریکا به اسرائیل، عربستان سعودی و امارات متحده عربی سفر خواهد کرد تا با مقامات ارشد این کشورها دیدار و درباره همکاری‌ها، ثبات و صلح منطقه‌ای گفت‌وگو کند.

او همچنین افزود که هدف اصلی این سفرها، آزادی اتباع آمریکایی و دیگر اسرا، پیشبرد مرحله دوم توافق آتش‌بس در غزه و مقابله با آنچه که «فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران» و گروه‌های تحت حمایت آن نامید، خواهد بود. سفر روبیو به خاورمیانه در شرایطی انجام می‌شود که پیشنهاد دونالد ترامپ برای تصرف نوار غزه و تبدیل آن به «ریویرای خاورمیانه» با مخالفت شدید فلسطینی‌ها و جهان عرب و مسلمانان روبرو شده است. این پیشنهاد پس از اجرایی شدن یک توافق آتش‌بس شکننده در فلسطین صورت گرفت.

روبیو و پایان ضرب‌الاجل ترامپ به حماس

مارکو روبیو در حالی روز یکشنبه به اسرائیل سفر کرد که با پایان ضرب‌الاجل دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا به حماس برای آزادی تمامی گروگان‌ها در روز شنبه، بنیامین نتانیاهو، شامگاه شنبه نشست امنیتی برگزار کرد. به گزارش وب‌سایت وای‌نت، در این نشست، یسرائیل کاتز، وزیر دفاع، رون درمر، وزیر امور استراتژیک، و نمایندگانی از تیم مذاکرات حضور داشتند و در نهایت شبکه ۱۴ تلویزیون اسرائیل اعلام کرد که نتانیاهو بعد از آنکه ادعا کرده بود که خواهان آزادی تمامی اسرا در روز شنبه است، از خواسته خود عقب نشینی کرده و صرفا بیان داشت که موضع قاطع ترامپ باعث شد تا شاهد آزادی ۳ اسیر اسرائیلی در روز شنبه باشیم.

واللا نیوز هم در گزارشی در این رابطه اعلام کرد در پایان اولتیماتوم اعلام شده نتانیاهو پیام تشکری را برای ترامپ ارسال، اما در عین حال هیچ اشاره‌ای به از سرگیری جنگ و نقض آتش بس نکرد. نتانیاهو در عین حال اعلام داشت که در سریع‌‌ترین زمان ممکن جلسات آتی کابینه امنیتی سیاسی را تشکیل و گام‌های بعدی اسرائیل را در این رابطه مشخص می کند. جالب توجه اینجاست که واللا نیوز این اظهارات نتانیاهو را صرفا «سخنانی توضیحی می داند  که مضمونش حکایت از آن دارد که اسرائیل در این مرحله قصدی برای شکستن توافق آتش بس نداشته و نمی‌خواهد روند مبادله اسرا تخریب شود».

حضور روبیو برای مدیریت پروسه تبادل اسرا

با توجه به نکات یاد شده، علی لقمانی طی گفت وگویی با «شرق» به همزمانی حضور روبیو در تل آویو و پایان ضرب الاجل برای آزادی گروگان ها اشاره دارد و به گفته او، «چنین به نظر می رسد که سفر روبیو به اراضی اشغالی در این بازه زمانی، ذیل چارچوب مدیریت فرآیند تبادل اسرا میان اسرائیل و حماس، اهمیت خاصی پیدا می‌کند.» چرا که از منظر این کارشناس حوزه بین الملل، «سفر وزیر امور خارجه دولت ترامپ به ویژه در زمانی که مذاکرات پیچیده‌ای بین اسرائیل و حماس برای آزادی اسرای در جریان است، می‌تواند به‌عنوان بخشی از استراتژی دولت او (ترامپ) برای تأثیرگذاری بر روند دیپلماتیک و امنیتی پیرامون این موضوع (تبادل اسرا) در نظر گرفته شود.»

این تحلیلگر در ادامه ارزیابی خود، تصریح می کند که «اگرچه دولت اسرائیل در اینگونه موارد به‌طور معمول از روش‌های خاص خود برای انجام مذاکرات و تبادل استفاده می‌کند، اما سفر روبیو می‌تواند در تقویت و حمایت از تصمیمات اسرائیل در زمینه‌های امنیتی و دیپلماتیک مؤثر باشد». زیرا از دید لقمانی، «روبیو به‌طور خاص می‌تواند در میان مقامات اسرائیلی و آمریکایی بر لزوم جلوگیری از هرگونه امتیازدهی غیرضروری به حماس تأکید کند و از روند مذاکرات به‌گونه‌ای حمایت کند که از تهدیدات امنیتی اسرائیل کاسته شود، ولی در عین حال، پروسه تبادل اسرا هم تحت الشعاع قرار نگرفته و تداوم یابد.»

در پیوست آنچه که گفته شد، روزنامه یدیعوت آحارانوت هم طی خبری اعلام کرد، تمامی مدیران نهادهای امنیتی اسرائیل اعلام کردند که خواهان ادامه اجرای مرحله اول از توافق با حماس برای تبادل اسرا هستند. به نوشته این رسانه، یسرائیل کاتس، وزیر دفاع اسرائیل هم از جمله حامیان ادامه این روند است و خواهان آن است که بیشتر تعداد ممکن از اسرا را باید زنده از غزه خارج کرد. این مسئولین ابراز امیدواری کردند که طی هفته آینده شاهد ۶ اسیر اسرائیلی که نام شان جزو افراد زنده ذکر شده باشند.

دونالد ترامپ پیشتر تهدید حماس به تعلیق روند آزادسازی گروگان‌ها را «وحشتناک» خوانده و گفته بود «اگر تمامی گروگان‌های اسرائیلی تا ظهر روز شنبه آزاد نشوند، جهنم به پا خواهد شد.» به رغم این تهدید، حماس و جهاد اسلامی، صبح روز شنبه ۲۷ بهمن تنها ۳ اسیر اسرائیلی را در شهر خان یونس در جنوب نوار غزه آزاد کردند و تحویل مقامات صلیب سرخ دادند.

 این تبادل، ششمین تبادل گروگان و زندانیان میان اسرائیل و حماس براساس توافق آتش‌بس بود. اسرائیل تخمین می‌زند که حماس هنوز حدود ۶۰ اسیر دیگر را نزد خود نگه داشته باشد. ساعاتی پس از آزادی سه اسیر اسرائیلی، دونالد ترامپ مدعی شد که «ایالات متحده از هر تصمیم اسرائیل در رابطه با ضرب‌الاجل تعیین‌شده برای آزادی تمامی گروگان‌ها حمایت می‌کند».

روبیو و معادلات جدید در غزه

سفر مارکو روبیو به اسرائیل همچنین در حالی انجام می‌شود که رئیس جمهور ایالات متحده طرحی مبنی بر انتقال ساکنان غزه به کشورهای اطراف و واگذاری کنترل این باریکه به آمریکا برای بازسازی و رونق بخشیدن به آن پیشنهاد کرده است. در حال حاضر مصر و اردن دو کشور کلیدی هستند که در برابر انتقال فلسطینیان از غزه مقاومت می کنند. کما اینکه ایمن الصفدی، وزیر امور خارجه اردن با اشاره به دیدار اخیر عبد الله دوم، پادشاه این کشور (اردن) با ترامپ به صراحت تصریح کرد که «اردن اجازه نخواهد داد فلسطینی‌ها به اردن تبعید شوند.»

الصفدی افزود که «عبد الله دوم تاکید داشت که برنامه ای برای بازسازی غزه بدون آواره کردن مردم آن وجود دارد. او ایده‌های عملی برای بازسازی غزه بدون جابجایی ارائه داد و ترامپ به آن واکنش مثبت نشان داد.» به گفته این دیپلکات ارزشد اردنی، «یک برنامه عربی مصری فلسطینی برای بازسازی غزه بدون کوچاندن ساکنان آن وجود دارد.» با توجه به این مباحث، علی لقمانی در ادامه گپ و گفتش با «شرق»، «احتمال می دهد که روبیو در این سفر با مقامات اسرائیلی درباره راه‌های متقاعد کردن این کشورها برای پذیرش طرح بحث کند.»

با چنین برداشتی، این کارشناس اذعان دارد که «سفر روبیو و تلاش برای اجرایی کردن اخراج ساکنان غزه از این باریکه، پیامی برای بازیگران منطقه خواهد داشت که اسرائیل و آمریکا مصمم به تغییر شرایط موجود در غزه هستند». ضمن آنکه از منظر او، «وزیر امور خارجه ایالات متحده در این سفر می‌تواند با مقامات اسرائیلی درباره استراتژی مذاکرات آینده و فشار بر تشکیلات خودگردان فلسطین پیرامون کوچ اجباری ساکنان غزه بحث کند.»

لقمانی در جمع بندی خود تصریح می کند که «به طور کلی، روبیو در این سفر نه‌تنها نقش یک مذاکره‌کننده را ایفا می‌کند، بلکه به عنوان یکی از معماران سیاست خارجی دولت ترامپ در قبال فلسطین و اسرائیل ظاهر می‌شود. به خصوص که روبیو بعد از اسرائیل راهی عربستان و امارات هم خواهد شد.»