اروپا در تردید؛ دیپلماسی هسته‌ای یا حمایت از مکانیسم ماشه؟!

به گزارش گروه رسانه ای شرق؛ مالک مصدق: نماینده اتحادیه اروپا در وین، روز سه شنبه با انتشار بیانیه‌ای در نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، خواستار تبعیت ایران از قطع نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و تعهدات برجامی شد.» به رغم تأکید رافائل گروسی بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران و خواسته مدیرکل آژانس برای تعامل تهران - واشنگتن، در بیانیه اتحادیه اروپا ادعا شده که «جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، یکی از اولویت‌های امنیتی اتحادیه اروپا است.» لذا نماینده این اتحادیه (اروپا) از همه کشورها درخواست کرده تا از «اجرای قطع نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل و برجام که مبنای بازرسی آژانس است، حمایت کنند».

 

 

اتحادیه اروپا مجددا بدون اشاره به اقدامات مخرب ترامپ، نسبت به پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران ابراز نگرانی کرده و در ادامه بیانیه اش آورده است که «پیشرفت‌های هسته‌ای ایران طی پنج سال گذشته بسیار نگران کننده است» تا جایی که این اتحادیه، «افزایش خطر بحران اشاعه هسته‌ای در منطقه به واسطه توسعه برنامه هسته‌ای ایران را گوشزد می کند.» با این وجود در بیانیه مذکور، همچنان اروپا خود را «متعهد به یک راه حل دیپلماتیک برای رسیدگی به این موضوع می داند.»

 

 

در ادامه بیانیه این اتحادیه به موضوعاتی نظیر «تولید و انباشت اورانیوم غنی شده ایران و گسترش قابلیت و عملیات غنی‌سازی هسته ای» اشاره شده و متذکر می شود که «اقدامات ایران خطرات مرتبط با اشاعه سلاح‌های هسته‌ای را به همراه دارند و نگرانی‌های شدیدی را در مورد نیات تهران ایجاد می‌کنند.» زیرا به عقیده اروپایی ها «هیچ توجیه غیرنظامی معتبری برای این سطح از فعالیت های هسته ای وجود ندارد». در این زمینه، اتحادیه اروپا همچنان «نگران اظهارات مقامات ایرانی درباره ظرفیت ایران برای تولید سلاح هسته ای است.» اتحادیه اروپا ذیل بیانه اش با تأکید بر اینکه «ایران تنها کشور غیرهسته‌ای است که به‌صورت مداوم اورانیوم با غنای بالا تولید و ذخیره می‌کند»، چندین مطالبه را مطرح کرده است و این مطالبات شامل «بازگشت فوری به تعهدات عدم اشاعه هسته‌ای، اجرای موقت پروتکل الحاقی، رعایت کامل اقدامات نظارتی و راستی‌آزمایی مرتبط با برجام، اجرای کامل توافق جامع پادمان و پایبندی به بند اصلاح‌شده ۳.۱ می‌شود.»

 

همزمان با بیانیه نمانیده اتحادیه اروپا، هاوارد سالومون، نماینده موقت آمریکا در آژانس هم دیروز سه‌شنبه طی سخنرانی خود در نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ضمن ابزار نگرانی از سرعت گرفتن برنامه هسته‌ای ایران، گزارش اخیر آژانس را مخاطره‌آمیز توصیف کرد. لذا در پایان، ایالات متحده خواستار انتشار عمومی گزارش رئیس آژانس درباره برنامه هسته‌ای ایران شد و تأکید داشت که «واشنگتن این مسئله را از نزدیک دنبال خواهد کرد».

 

 

اتحادیه اروپا در تازه‌ترین بیانیه خود بار دیگر بر لزوم بازگشت ایران به اجرای تعهدات برجامی تأکید کرده و از ایران خواسته است همکاری بیشتری با آژانس داشته باشد. این بیانیه در حالی منتشر شده که کشورهای اروپایی، به‌ویژه اعضای E3(آلمان، فرانسه و بریتانیا)، در سال‌های اخیر سیاستی دوگانه را در قبال ایران اتخاذ کرده‌اند. چرا که از یک سو، ذیل صدور بیانیه‌های دیپلماتیک و حمایت از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تلاش می‌کنند تا فشارهای خود را افزایش دهند و از سوی دیگر، در عمل هیچ اقدام مؤثری برای حفظ برجام و کاهش فشار تحریم‌های آمریکا انجام نداده‌اند.

 

 

اتحادیه اروپا بر این باور است که جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای یک اولویت امنیتی است، اما در عین حال، هنوز نتوانسته است راهکاری برای حل بحران ارائه دهد و در این بین بازگشت ترامپ به کاخ سفید و شکاف اروپا و آمریکا نیز معادلات پیچیده تر از قبل کرده است. در پیوست آنچه گفته شد یکی از تحولات کلیدی اخیر، تعویق ارائه گزارش جامع آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره ایران است. این گزارش که قرار بود در نشست اخیر شورای حکام منتشر شود، به نشست بعدی در بهار ۱۴۰۴ (۲۰۲۵) موکول شده است.

 

 

این تعویق می‌تواند دو پیامد متضاد داشته باشد: «فرصت برای دیپلماسی» یا «افزایش تنش و بی‌اعتمادی»؛ به خصوص اگر این تأخیر تنها به تعویق تصمیمات سخت‌تر منجر شود، ممکن است در نشست بعدی شورای حکام، غرب و مشخصا اروپا از مکانیسم ماشه یا تحریم‌های جدید استفاده کند و بیانیه دیروز سه شنبه نماینده اتحادیه اروپا صرفا زمینه سازی برای توجیه اقدامات بعدی خواهد بود.

 

 گفتنی است که یخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین با انتشار بیانیه‌ای، ضمن اشاره به تهدیدات اروپا برای فعالسازی مکانیزم ماشه تصریح کرد که «ما چنین لفاظی را نه تنها غیرمسئولانه، بلکه غیرقانونی می‌دانیم. »

 

 

دوره سه‌ماهه ای که به نشست بعدی شورای حکام در بهار منتهی می‌شود، فرصت محدودی برای اتحادیه اروپا است تا سیاست‌های خود را در قبال ایران و توافق هسته‌ای با کاخ سفید هماهنگ کند. اتحادیه اروپا در این فاصله زمانی باید تصمیم بگیرد که آیا به دنبال یک سیاست نرم و دیپلماتیک است یا باید به گزینه‌های سخت‌تری مانند فعال کردن مکانیسم ماشه (که می‌تواند منجر به بازگشت تحریم‌ها شود)، رو آورد. البته موضوع تعیین کننده در این باره به «ترسیم مناسبات مشخص اروپا با آمریکا» باز می گردد. این عبارت نشان‌دهنده آن است که اتحادیه اروپا در تلاش است تا موضع خود را با ایالات متحده هم‌راستا کند. در حالی که ممکن است اختلافات میان اروپا و آمریکا، چالش‌هایی در ترسیم یک استراتژی یکپارچه ایجاد نماید، اما در عین حال اتحادیه اروپا نمی‌خواهد در شرایطی قرار گیرد که نتواند به‌طور مستقل سیاست‌های خود را در قبال ایران تنظیم کند. به موازات آن، اروپایی ها از

هم‌پیوندی با آمریکا در مسائل امنیتی و هسته‌ای غافل نیستند.

 

 

در راستای نکات فوق، فریدون عطار طی گپ و گفتی با «شرق»، از همین منظر به واکاوی بیانیه اروپا علیه پرونده هسته ای ایرنا در نشست فصلی شورای حکام می پردازد و باور دارد که «تنش‌های بین ترامپ و اروپا بعد از جدال لفظی با زلنسکی، عملا باعث شده که اروپایی‌ها در اتخاذ تصمیمات روشن و قطعی دچار تردید شوند.» با چنین برداشتی، این تحلیلگر تصریح می کند که «از یک سو، اتحادیه اروپا به حفظ توافق هسته‌ای و دیپلماسی با ایران علاقه دارد، اما از سوی دیگر، نمی‌تواند به‌طور کامل از سیاست‌های آمریکا فاصله بگیرد، به‌ویژه با توجه به نگرانی‌ها از عواقب سیاسی و امنیتی در صورت اتخاذ سیاست‌های مستقل.»

 

 

مفسر ارشد حوزه هسته ای ادامه می دهد که «در این شرایط، اتحادیه اروپا در تلاش است که همزمان منافع خود را حفظ کند، اما به نظر می‌رسد که این هدف در سایه سیاست‌های متناقض آمریکا و بحران هسته‌ای ایران، به چالشی پیچیده تبدیل شده است و در مجموع، این وضعیت متناقض نشان‌دهنده پیچیدگی‌های تصمیم‌گیری اتحادیه اروپا در مواجهه با بحران هسته‌ای ایران و تلاش‌های همزمانی برای هماهنگی با آمریکا است که بحران جنگ اوکراین هم آن را به مراتب سخت تر کرده است.»

 

تهران در واکنش به گزارش‌های اخیر آژانس و بیانیه اتحادیه اروپا، بار دیگر تأکید کرده که   برنامه هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است و اظهارات آژانس را تحت تأثیر فشارهای سیاسی می‌داند. اما نکته قابل توجه این است که ایران همچنان در حالت انتظار قرار دارد و اعلام کرده که بسته به تصمیمات آژانس در آینده، واکنش نشان خواهد داد. این موضع‌گیری نشان می‌دهد که ایران فعلاً راهبرد مشخصی برای خروج از بن‌بست ندارد و منتظر تحولات بین‌المللی است. با توجه به اختلافات موجود میان آژانس و ایران بر سر مسائل نظارتی، احتمال افزایش تنش‌ها در آینده وجود دارد. از سوی دیگر، ترامپ تاکنون درباره سیاست‌های جدید خود در قبال ایران با عدم قطعیت رو به رو است که وضعیت پرونده هسته‌ای را مبهم‌تر کرده است.

 

 

در راستای نکات مذکور، فریدون عطار گفت و گویش با شرق از اینگونه ادامه می دهد که «دیپلماسی منفعلانه ایران به‌ویژه در مواجهه با گزارش‌های آژانس و بیانیه‌های اتحادیه اروپا نشان‌دهنده تردید تهران در پاسخ به فشارهای بین‌المللی است.» چرا که به عقید این تحلیلگر، «ایران در این دوره عدم قطعیت به دنبال حفظ گزینه‌های خود است و به‌نظر می‌رسد که هنوز تصمیم نهایی اش برای مواجهه با چالش‌های هسته‌ای خود ندارد». لذا به گفته وی «این وضعیت در شرایطی پیچیده‌تر می‌شود که اختلافات نظارتی با آژانس، عدم قطعیت در سیاست‌های ترامپ و فشارهای بین‌المللی ادامه دارد.» لذا عطار در مقام جمع بندی با یادآوری «تردید اروپایی»، وضعیت مشابهی را هم برای ایران قائل است و در تبیین آن می گوید که «تهران به‌وضوح در وضعیت بحرانی قرار دارد، زیرا در عین حال که نمی‌خواهد به صورت یک‌جانبه با خروج برجام، ان پی اتی، پروتکل الحاقی و آغاز گریز هسته ای، شرایط تنش‌آمیزتر شود، ولی هیچ راه‌حل روشنی برای حل بحران ندارد و این وضعیت به‌ویژه با توجه به چالش‌های داخلی و فشارهای بین‌المللی پیچیده‌تر شده است.»