ساز ناکوک قاره سبز

شرق: پایگاه اطلاع‌رسانی پارلمان اروپا در بیانیه‌ای توضیحاتی درباره نشست عمومی این نهاد در هفته جاری میلادی (۱۶ تا ۲۲ ژانویه) ارائه کرد که یکی از موضوعات و محورهای این نشست به «وضعیت در ایران» اختصاص دارد. طبق این بیانیه، در نشست پارلمان اروپا در استراسبورگ فرانسه نمایندگان پارلمان اروپا قصد دارند امروز سه‌شنبه (۱۷ ژانویه) واکنش تقابلی و مداخله‌جویانه اتحادیه اروپا به وقایع ایران را با جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، به بحث بگذارند و روز پنجشنبه قطع‌نامه‌ای به رأی گذاشته خواهد شد. روز یکشنبه (۱۵ ژانویه، ۲۵ دی) هم جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در بیانیه‌ای همسو با انگلیس اعدام جاسوس این کشور را محکوم کرد. در این بیانیه به نقل از بورل به نمایندگی از اتحادیه اروپا آمده است: «اتحادیه اروپا اعدام علیرضا اکبری تبعه ایرانی - بریتانیایی در ایران را با شدیدترین لحن محکوم و بار دیگر مخالفت شدید خود با استفاده از مجازات اعدام در هر شرایطی را یادآوری می‌کند». بروکسل سپس با خانواده جاسوس انگلیس ابراز همدردی و با کارفرمای او ابراز همبستگی کرده و مدعی شده «اعدام یک شهروند اروپایی سابقه‌ای وحشتناک است که اتحادیه اروپا آن را از نزدیک پیگیری خواهد کرد».

برگزاری این دوره از نشست پارلمان اروپا در استراسبورگ فرانسه تا چه اندازه می‌تواند برای ایران اهمیت داشته باشد؟ هاشم پرتوی برای روشن‌شدن ابعاد این سؤال، برگزاری این دور از نشست پارلمان اروپا را با نگاهی به موضوع ایران آن‌قدر بااهمیت می‌داند که به باور او می‌تواند «به ترسیم یک نقشه راه برای اروپا و در ادامه دیگر کشورها مانند کانادا، استرالیا، نیوزیلند و... علیه ایران ختم شود». ازاین‌رو این تحلیلگر ارشد مسائل اروپا روی نکته کلیدی دست می‌گذارد که «اگر در نهایت نشست دوره‌ای پارلمان اروپا در فرانسه به صدور قطع‌نامه ضدایرانی، یا در سناریوی دیگری تحریم کل سپاه و نهایتا قراردادن سپاه در لیست گروه‌های تروریستی منجر شود، در ادامه موج‌سواری کشوری مانند انگلستان سبب خواهد شد کانادا، استرالیا، نیوزیلند و دیگر اعضای ‌15گانه مشترک‌المنافع هم به شکل عملی این مسیر را در دستور کار خود قرار دهند».

پژوهشگر ارشد حوزه اروپا در ادامه تحلیلش به «شرق» یادآور می‌شود که اکنون ریل‌گذاری اروپا علیه ایران یا در یک سناریو یا با هماهنگی ایالات متحده پیش می‌رود یا اینکه اساسا مدیریت و صحنه‌گردانی اصلی دستور کار ضد ایرانی این دور از نشست پارلمان اروپا با آمریکایی‌هاست. به همین دلیل پرتوی به پارامتر مهم دیگری ناظر به «پرشدن شکاف دو سوی آتلانتیک که در دوره دونالد ترامپ اوج پیدا کرده بود، اشاره می‌کند». کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل در تعریضی به پارامتر مذکور، ضمن تأکید بر همسویی و حمایت آمریکا و اروپا از همدیگر با تمرکز روی موضوعات مختلف سیاست خارجی، در نگاهی کلان‌تر این احتمال را نزدیک به واقعیت می‌داند که یک اجماع‌سازی کلی بین دو سوی آتلانتیک در تقابل با ایران شکل بگیرد تا دیپلماسی ایرانی را تحت فشار قرار دهند.

این نکته‌ای است که رحمن قهرمانپور به عنوان دیگر کارشناس در گپ‌و‌گفتش با «شرق» بخشی‌های از آن را نادرست می‌داند. به باور این استاد دانشگاه اگرچه در دو سال گذشته با روی‌کارآمدن جو بایدن اختلافات دوره دونالد ترامپ بین اروپا و آمریکا کاهش پیدا کرده است و دو سوی آتلانتیک روی موضوعاتی مانند جنگ اوکراین، چین یا ایران توافق نظر دارند، اما تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل این نکته را هم یادآور می‌شود که اروپایی‌ها سطحی از استقلال سیاسی و دیپلماتیک را برای خود قائل هستند، کما اینکه وی در تشریح این گزاره به سیاست ضدایرانی اروپایی‌ها در قیاس با آمریکا طی چهار ماه گذشته نقبی می‌زند و در این راستا با اشاره به اوج‌گیری سیاست‌های ضد ایرانی اروپایی‌ها نسبت به دولت بایدن، یادآور می‌شود که چون با حمله پوتین به خاک اوکراین، عملا امنیت کل اروپا و به دنبالش اقتصاد و ساختار اتحادیه اروپا تحت‌الشعاع قرار گرفته است، به همین دلیل اروپایی‌ها اکنون حتی مستقل از آمریکا یک نگاه خصمانه با ایران را در موضوعات مختلف از حقوق بشر تا ارسال پهپاد و جنگ اوکراین، توان هسته‌ای و... در دستور کار قرار داده‌اند. به همین دلیل قهرمانپور تأکید دارد آن پلیس خوب که همواره سعی می‌کرد به عنوان طرف میانجیگر در روابط ایران و آمریکا ظاهر شود و نوعی محافظه‌کاری دیپلماتیک را در برابر تهران اعمال می‌کرد، رویه خود را تغییر داده و به طور جدی و تقریبا بی‌سابقه در برابر ایران قرار گرفته است.

با این تحلیلی که قهرمانپور ارائه کرد، هاشم پرتوی در ادامه ارزیابی خود فصل دیگری را در گفت‌وگو با «شرق» باز می‌کند. او ذیل فراز جدید از ارزیابی‌اش نوعی اولویت‌بندی را برای دو موضوع احتمال دسیسه تحریم کل سپاه از سوی اتحادیه اروپا و همچنین موضوع مهم‌تر، یعنی تلاش برای قطع روابط قاره سبز با ایران ذیل اخراج سفرا قائل است. در سایه اولویت‌بندی مذکور، تحلیلگر ارشد مسائل اروپا هنوز دولت‌های اروپایی و اتحادیه اروپا را توانمند در قطع کامل و رسمی روابطش با ایران نمی‌بیند. از منظر این تحلیلگر حوزه بین‌الملل، اروپا به اطمینان خاطر و تصمیم قاطعی به منظور قطع روابط خود با ایران نرسیده، چراکه هرگونه اقدام عملی در جهت اخراج سفرای ایران و قطع روابط، تبعات خاص خود را به دنبال دارد که مهم‌ترین آن، پایان نظارت و مدیریت اروپا بر پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران است. از این رهیافت، پرتوی امنیت کل اروپا را به پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران و مذاکرات وین گره می‌زند و در این رابطه خاطرنشان می‌کند که اگرچه اروپایی‌ها طی چهار ماه گذشته بارها عنوان کرده‌اند که مذاکرات هسته‌ای برای احیای برجام فعلا در اولویت سیاست خارجی آنها قرار ندارد، اما این کارشناس حوزه بین‌الملل، عدم مذاکره اروپا و در کل غرب با ایران در زمینه هسته‌ای را لزوما به معنای رهاکردن تهران و بی‌اهمیت‌دانستن پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران نمی‌داند. او با تکرار این نکته که اروپایی‌ها از هر امکانی به‌عنوان ابزاری برای نرسیدن ایران به نقطه گریز هسته‌ای استفاده می‌کنند، به «شرق» می‌گوید که اروپا می‌خواهد ایران را در وضعیتی قرار دهد که بین گزینه بد و بدتر یکی را انتخاب کند.

جلال خوش‌چهره هم دیگر کارشناسی است که در گفت‌وگو با «شرق» روی تک‌تک سناریوهای احتمالی دور جدید نشست پارلمان تمرکز می‌کند و بر این مبنا هر سناریو را در طول سناریوی بعدی می‌بیند. با چنین خوانشی، خوش‌چهره معتقد است سناریوی اول ضد ایرانی، تحریم برخی نهادهای نظامی و افراد خواهد بود. اما سناریوی دوم که حساسیت بسیاری روی آن وجود دارد به تصمیم پارلمان اروپا برای قراردادن نام یک نهاد نظامی در لیست گروه‌های تروریستی بازمی‌گردد. سناریوی نهایی از نگاه این تحلیلگر سیاست خارجی، قطع روابط و اخراج سفرای ایران است. با در نظر گرفتن این سه سناریو، کارشناس مسائل بین‌الملل به یک نکته بسیار جدی اشاره می‌کند مبنی بر اینکه «اگر نشست پارلمان اروپا در فرانسه از تحریم به سمت تروریستی اعلام‌کردن برخی نهادهای خاص ایرانی برود، این معنا را می‌دهد که سیاست اروپا و غرب از فلج‌کردن اقتصاد ایران به سمت خیال خام تغییر نظام حرکت کرده است».

‌فشار هوشمند

اخیرا وبگاه پولیتیکو با استناد به اسنادی خبر داده که اتحادیه اروپا قصد دارد دست‌کم ۴۰ شخصیت، شرکت و نهاد ایرانی را در فهرست تحریم‌های جدید خود قرار دهد. بر همین اساس، اتحادیه اروپا بر مبنای برخی استنادات، ۱۷ نفر از مقامات رسمی از‌جمله استانداران و فرمانداران، یک نماینده مجلس، یک وزیر (وزیر ورزش)، یکی از مقامات ارشد سازمان صدا‌و‌سیما و تعدادی از اعضای ارشد فعلی و سابق سپاه را گزینه تحریم قرار داده است. به گزارش پولیتیکو، ۲۰ سازمان نیز مشمول تحریم‌های جدید خواهند شد که از‌جمله می‌توان به سازمان تنظیم مقررات ارتباطات رادیویی ایران اشاره کرد. سازمان دیگر در این فهرست، آکادمی راوین است که طبق ادعای این رسانه مسئول آموزش هکرها با هدف ایجاد اختلال در ارتباطات است. مضافا ۱۲ واحد منطقه‌ای نظامی نیز مشمول تحریم‌های جدید خواهند شد.

اما نکته مهم این گزارش، به تلاش برای برخی تحریم‌ها باز‌می‌گردد. بر اساس این گزارش، کشورهای اتحادیه اروپا به رهبری آلمان، فرانسه و هلند به‌طور جداگانه نیز در حال بررسی قرار‌دادن نام سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی هستند. پیرو این نکته، آنالنا بائربوک، وزیر خارجه آلمان، دوشنبه هفته گذشته در پیامی که در صفحه توییتر خود منتشر کرد، با حمایت از این اقدام‌های ضد ایرانی تصریح کرد که قرارگیری نام یک نهاد خاص در فهرست سازمان‌های تروریستی، «از نظر سیاسی منطقی و مهم است» و فرانسه نیز از این اقدام استقبال کرد. این نشریه یادآور می‌شود که ایالات متحده قبلا این راه را رفته و انتظار می‌رود بریتانیا نیز به‌زودی به آمریکا بپیوندند. پولیتیکو در پایان گزارش خود نوشت احتمال می‌رود تحریم‌های جدید اتحادیه اروپا قبل از به بحث گذاشته‌شدن در نشست سفرای اتحادیه اروپا، نهایی شود و احتمالا‌ وزرای خارجه اتحادیه اروپا قصد دارند در نشست اواخر ماه میلادی خود، این بسته تحریمی علیه ایران را به امضا درآورند.

رحمن قهرمانپور در تحلیل خود برای چرایی شکل‌گیری تنش در مناسبات اروپا و ایران در ادامه گفت‌وگویش با «شرق» به دنبال تعریف یک «نقطه آغاز» است؛ نقطه آغازی که از نگاه او به جنگ اوکراین باز‌می‌گردد. اما در ادامه این استاد دانشگاه تحولات چهار ماه گذشته در ایران را هم کاتالیزوری می‌داند که باعث پررنگ‌شدن کم‌سابقه تنش بین تهران و اروپا شده است. با اشاره به این نقطه آغاز، تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل روند تنش تهران و اروپا را که با موضع‌گیری‌های ضدایرانی و دور بی‌سابقه تحریم‌ها ادامه پیدا کرده است، روندی خصمانه و تنش‌زا می‌داند که امکان دارد حتی به قطع روابط منجر شود؛ چرا‌که این استاد دانشگاه تقابل دو طرف را به قدری پررنگ می‌داند که صرفا به این عمل پارلمان اروپا ختم نمی‌شود. اما اینکه سرعت، شدت و گستردگی تنش پیش‌رو چقدر خواهد بود، از نگاه قهرمانپور به پارامترهای متعددی بستگی دارد.

از دل آنچه بیان شد، قهرمانپور اعتقاد دارد اگر در نهایت پارلمان اروپا تصمیم به برخی تحریم‌های خاص بگیرد به این معنا خواهد بود که فرانسه و آلمان که نقش رهبری سیاسی، اقتصادی و دیپلماتیک اروپا را بر عهده دارند، توانسته‌اند روی تصمیم برخی کشورها مانند اسپانیا و ایتالیا که به‌طور سنتی به دنبال تداوم روابط با ایران هستند، اثرگذار باشند. در نتیجه این تحلیلگر مسائل بین‌الملل تصریح می‌کند‌ اگر در نهایت پارلمان اروپا با اکثریت آرای بالا تصمیم به این اقدام بگیرد، یعنی آنکه قاره سبز در سطح بالایی تنش با تهران را در پیش گرفته است؛ چرا‌که این تحلیلگر مسائل بین‌الملل روند تصمیم‌گیری در اروپا درباره موضوع مشخصی را روندی جمعی تعریف می‌کند که باید اکثر اعضا با آن موافق باشند. در ادامه تحریم سپاه، موضوع دیگری بود که قهرمانپور روی آن مانور می‌دهد و در‌این‌باره اعتقاد دارد اگر در نهایت اروپایی‌ها از سیاست تحریم جلوتر بروند، لزوما به معنای این نیست که «غرب، خاصه اروپا در خیالی خام به دنبال ایجاد تغییراتی ساختاری است». اما این استاد دانشگاه در عین حال چنین تصمیم و اقدام احتمالی را «یک نقطه عطف» مهم می‌داند؛ به این معنا که اگر اروپایی‌ها در این مسیر حرکت کنند، نشان می‌دهد که غرب به دنبال افزایش سطح تنش با ایران است. تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل یادآور می‌شود باید دید روند تحولات در آینده کدام‌یک از سناریوها را پیش پای غرب می‌گذارد.

 تکاپوهای روسیه

در این بین که همه چیز حکایت از تندتر‌شدن تقابل در عرصه سیاست خارجی دارد، اولیانوف دوباره دست به توییت شد و تأکید کرد که بهترین راه جلوگیری از تنش‌های منطقه، به نتیجه رساندن مذاکرات احیای برجام است؛ هر‌چند این دیپلمات روی هم اذعان دارد که غربی‌ها برای آن آماده نیستند. نماینده دائم روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین، در پیامی در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: «بهترین راه برای جلوگیری از روندهای منفی در منطقه، نهایی‌کردن مذاکرات وین درخصوص برجام است». اولیانوف ادامه داد: «پیشرفت در این زمینه می‌تواند تنش‌ها را کاهش دهد و راه را برای افزایش گفت‌وگوها درباره امنیت منطقه باز کند که ظاهرا کشورهای غربی برای آن آمادگی ندارند».

اما اینکه چرا در این شرایط روسیه مدام بر طبل مذاکرات هسته‌ای ایران می‌کوبد، به باور این استاد دانشگاه چون روسیه در سایه جنگ اوکراین با فشار، اجماع و تحریم بی‌سابقه علیه خود دست‌به‌گریبان است و در عین حال این جنگ مطابق با ارزیابی اولیه مسکو پیش نرفت، بنابراین مسکو سعی دارد به واسطه اهرم‌ها و برگ‌های برنده خود، سناریوی تعدیل و کاهش فشار بر خود را در دستور کار قرار دهد که به اذعان این استاد دانشگاه یکی از این برگ‌های مسکو به پرونده فعالیت‌های هسته‌ای و مذاکرات وین بازمی‌گردد.