بازگشت به نقطه صفر

‌عبدالرحمن فتح‌الهی: به دنبال گزارش روز گذشته «شرق» با عنوان «تهدید نفتی یا بلوف انتخاباتی» و تشریح چرایی فشار کنگره به دولت بایدن برای تخلیه محموله نفتی ایران ذیل نامه‌ای از سناتورهای جمهوری‌خواه و دموکرات، دیروز (یکشنبه) آسوشیتدپرس از آغاز روند تخلیه نفت توقیف‌شده (ایران) در تگزاس خبر داد. روندی که به گفته این خبرگزاری از روز شنبه با تخلیه نفت یک نفتکش که مدت‌ها مظنون به حمل نفت خام تحریم‌شده ایران بود، شروع شده است. سرنوشت این نفتکش با نام «سوئز راجان» که پرچم جزایر مارشال را حمل می‌کرد به دلیل تنش‌ها میان تهران و واشنگتن در وضعیت نامعلومی قرار داشت، اما اکنون آسوشیتدپرس با تحلیل داده‌های ردیابی دریافته است که این کشتی در‌حال تخلیه و انتقال محموله خود به یک کشتی دیگر به نام «Mr Euphrates» در نزدیکی گالوستون در ایالت تگزاس (حدود ۷۰ کیلومتری جنوب شرقی هیوستون) است. در مقابل هم، شنبه‌شب هفته جاری و در پایان بیست‌و‌چهارمین مجمع عالی فرماندهان و مسئولان سپاه، فیلم آخرین رصد ناوگروه بالگردبر آمریکا در تنگه هرمز به نمایش درآمد؛ تصاویری که به نظر می‌رسد چندان بی‌ارتباط با این اقدام واشنگتن برای تخلیه محموله نفتی ایران نیست. جنجال‌ها بر سر نفتکش سوئز راجان در فوریه ۲۰۲۰ از زمانی آغاز شد که گروه «اتحاد علیه ایران هسته‌ای» مدعی بودند این کشتی مشکوک به حمل نفت خام ایران از جزیره خارک است که همه نفت صادراتی ایران از این جزیره به خارج از کشور صادر می‌شود. این نفتکش برای ماه‌ها در دریای چین جنوبی در سواحل شمال شرقی سنگاپور توقف و سپس بدون هیچ توضیحی به سمت خلیج مکزیک حرکت کرد. تحلیلگران معتقدند که محموله کشتی احتمالا توسط مقامات آمریکایی توقیف شده، اگرچه هنوز هیچ سندی از دادگاه عمومی تا اوایل روز یکشنبه در رابطه با کشتی سوئز راجان ارائه نشده است.

تهدید تهران و معادلات پیش‌رو

مقامات ایران پیش از این هشدار داده بودند که در صورت تخلیه محموله نفتکش سوئز راجان، عاملان آن با پیامدهایی مواجه خواهند شد؛ کما‌اینکه سردار علی فدوی، جانشین فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی درباره نفت ایرانی توقیف‌شده توسط آمریکا اخطار داد که «واشنگتن بارها مرتکب اشتباهات محاسباتی شده و بارها هم به اشتباهات خود پی برده است. اگر دشمنان حماقت کرده و نفتکش ایران را تخلیه کنند، مقابله‌به‌مثل خواهیم کرد، یکی از سیاست‌های کشور از زمان جنگ تحمیلی تاکنون مقابله‌به‌مثل بوده است». همچنین دریادار تنگسیری، فرمانده نیروی دریایی سپاه، نسبت به هر‌گونه اقدامی علیه نفت توقیف‌شده ایران دست به تهدید زد و تأکید کرد که «اگر شرکتی بخواهد نفت ما را از نفتکش توقیف‌شده خالی کند، ما آن شرکت را مسئول می‌دانیم، ضمن اینکه آمریکا را هم مسئول می‌دانیم». ازاین‌رو تأخیر در تخلیه محموله سوئز راجان به یک موضوع سیاسی برای دولت بایدن نیز تبدیل شده بود، زیرا این کشتی احتمالا به دلیل نگرانی شرکت‌ها از تهدیدهای مقامات ایران ماه‌ها در خلیج مکزیک متوقف شده بود. خبرگزاری رویترز پیش‌تر گزارش داده بود که محموله نفت خام ایران در کشتی سوئز راجان که توسط ایالات متحده مصادره شده، چندین ماه است که در سواحل تگزاس باقی مانده و نمی‌تواند تخلیه شود؛ چراکه شرکت‌های تجاری هراس دارند هر کشتی‌ای که محموله آن را منتقل کند، توسط مشتریان خود کنار گذاشته شود. یک فرد مطلع از این موضوع به رویترز گفته بود که شرکت‌های کشتیرانی نگران هستند که در صورت انتقال نفت خام ایران به کشتی‌هایشان سایر خریداران نفت در سفرهای آینده از کشتی آنها استفاده نخواهند کرد. با توجه به آنچه گفته شد، اگر گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس مبنی بر تخلیه محموله نفتی مصادره‌شده ایران در تگزاس واقعیت داشته باشد، پیرو پیش‌بینی قبلی «شرق» به نظر می‌رسد این اتفاق و اقدام می‌تواند معادلات را در منطقه تغییر دهد، همچنانی که احمد نصر هم در گفت‌‌وگو با «شرق»، ضمن تأیید و تأکید بر این نکته، یادآور می‌شود فشار مدنظر کنگره با محوریت جمهوری‌خواهان بر دولت بایدن با این اقدام (تخلیه محموله نفتی مصادره‌شده ایران) می‌تواند نتیجه مطلوب مورد نظر آنان را در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۲۴ به دنبال داشته باشد؛ چراکه به گفته این کارشناس با توجه به وضعیت پیچیده و بغرنج دونالد ترامپ به‌واسطه پرونده‌های متعدد اکنون تمرکز جمهوری‌خواهان هم بر این است که جو بایدن به هیچ برگ برنده‌ای در عرصه سیاست خارجی دست پیدا نکند. در سایه این نکته، مفسر حوزه سیاست خارجی تشدید رقابت‌های انتخاباتی در آمریکا را یک پارامتر تعیین‌کننده می‌داند که می‌تواند روی تمام موضوعات سیاست خارجی کاخ سفید و دولت بایدن به‌خصوص در قبال پرونده‌های ایران آثار مخرب خود را داشته باشد. با این خوانش، نصر معتقد است تخلیه محموله نفتی می‌تواند نقطه آغاز اجرائی برای تأثیرگذاری مخرب بازی‌های انتخاباتی باشد تا جایی که حتی این مسئله روی مذاکرات بر سر تبادل زندانیان دوتابعیتی و انتقال شش میلیارد دلار از اموال بلوکه‌شده ایران تبعات منفی داشته باشد و پروسه مذکور را متوقف کند. حتی از دیدگاه نصر، امکان تحت‌الشعاع قرارگرفتن مذاکرات احتمالی بر سر احیای برجام و دیگر توافقات پشت پرده تهران – واشنگتن هم وجود دارد، چون این کارشناس یادآور می‌شود با توجه به تهدیدها و مواضع مقامات نظامی ایران اکنون موضوع توقیف نفتکش‌ها می‌تواند در دستور کار قرار بگیرد که در این صورت شرایط به نقطه پیچیده و بغرنجی خواهد رسید.

روشن‌ترشدن فضای مبهم

هم‌زمان با انتشار اخباری مبنی بر توافق تهران و واشنگتن بر سر تبادل زندانیان دوتابعیتی و نیز آزادی شش‌میلیارد دلار از اموال بلوکه‌شده ایران، اخباری متناقض با این فضای مثبت مبنی بر هشدار آمریکایی‌ها برای عدم تردد کشتی‌ها و نفتکش‌ها در کنار محدوده آبی ایران در تنگه هرمز مطرح شد که یک وضعیت مبهم و دوگانه را در فضای رسانه‌ای و تحلیلی ایجاد کرد. در تبیین و تشریح بیشتر این نکته، نصر هشدار اخیر آمریکایی‌ها مبنی بر عدم تردد نفتکش‌ها و کشتی‌ها در کنار مرزهای آبی ایران در خلیج فارس، تنگه هرمز و دریای عمان را بی‌ارتباط به احتمال تخلیه محموله نفتی ایران در تگزاس نمی‌داند. پیرو گفته این تحلیلگر، تیموتی هاوکینز، سخنگوی ناوگان پنجم آمریکا مستقر در بحرین، سه‌شنبه هفته گذشته به شناورها هشدار داد که برای جلوگیری از توقیف آنها توسط ایران، حتی‌الامکان به آب‌های سرزمینی این کشور نزدیک نشوند. هاوکینز ادامه داد که شورای بین‌المللی امنیت دریایی به رهبری آمریکا در راستای کاهش تنش در منطقه و جلوگیری از خطر توقیف‌شدن کشتی‌ها این تدابیر را اعمال می‌کند. از سوی دیگر، هم‌زمان با ادعاهای ضدایرانی هاوکینز، شرکت امنیت دریایی بریتانیا «امبری» هم در بیانیه‌ای اعلام کرده بود که مأموریت تنگه هرمز اتحادیه اروپا درباره «احتمال وقوع حمله به یک کشتی تجاری ناشناس طی ۱۲ تا ۷۲ ساعت آینده» هشدار داده است. ‌‌بنابراین احمد نصر معتقد است فضای دوگانه و مبهمی که بین توافق تهران و واشنگتن بر سر تبادل زندانیان و آزادسازی اموال بلوکه‌شده ایران و نیز هشدار مبنی بر تردد‌نکردن نفتکش‌ها در محدوده آبی ایران در تنگه هرمز مطرح شده بود، اکنون قدری روشن‌تر خواهد شد؛ چون به باور این تحلیلگر، از قبل احتمال داده می‌شد که دولت بایدن نهایتا مجبور به تخلیه محموله توقیف‌شده ایران شود؛ پس ناوگان پنجم آمریکا مستقر در بحرین پیشاپیش دست به هشدار زده است تا از مقابله به مثل احتمالی تهران جلوگیری کند. باوجود‌این احمد نصر کماکان واکنش تهران را محتمل می‌داند و به گفته او، در صورت صحت اقدام آمریکا مبنی بر تخلیه محموله نفتی ایران هرگونه اتفاقی در روزهای آتی در تنگه هرمز، خلیج فارس و دریای عمان برای توقیف نفتکش‌ها وجود دارد. مفسر حوزه سیاست خارجی فضای تنش احتمالی در تنگه هرمز بعد از اقدام آمریکا برای تخلیه محموله نفتی ایران را به نفع جریان‌های رادیکال داخلی در فضای سیاسی کشور می‌داند. به‌ویژه آنکه نصر متذکر می‌شود که تندروهای داخلی در آمریکا نیز در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۲۴، تشدید فضای تنش با تهران را به نفع خود می‌دانند؛ کما‌اینکه بعد از توافق تهران - واشنگتن بر سر تبادل زندانیان دور جدیدی از فشارها برای تخلیه محموله نفتی بر دولت بایدن از سوی کنگره آغاز شد و نهایتا این اقدام انجام شد. البته با توجه به شرایط شکل‌گرفته تحلیلگر حوزه بین‌الملل معتقد است که شرایط به سود تندروهای داخلی ایالات متحده آمریکا و به‌ویژه نتانیاهو و اسرائیل است؛ اما نصر در‌عین‌حال موضوع وقوع جنگ در منطقه را منتفی می‌داند و با وجود حضور ادوات، تسلیحات و تفنگداران آمریکایی در تنگه هرمز، خلیج فارس و دریای عمان این نکته را مطرح می‌کند که حتی اگر موضوع توقیف نفتکش‌ها مجددا عملیاتی شود، یقینا دو طرف به سمت اقدام نظامی نخواهند رفت و در بدترین سناریو، امکان «ضربه نظامی» مطرح است.

نمایش معنادار سپاه

در راستای نکات فوق نیز پایان بیست‌و‌چهارمین مجمع عالی فرماندهان و مسئولان سپاه با نمایشی از فیلم آخرین رصد ناوگروه بالگردبر آمریکا در تنگه هرمز همراه بود. به گزارش سپاه‌نیوز، شنبه‌شب و در پایان بیست‌و‌چهارمین مجمع عالی فرماندهان و مسئولین سپاه، فیلم آخرین رصد ناوگروه بالگردبر تروریستی آمریکا در تنگه هرمز به‌وسیله سامانه‌های پایش و کنترل نیروی دریایی سپاه در روز سه‌شنبه ۲۶ مرداد‌ماه سال ۱۴۰۲ در معرض دید شرکت‌کنندگان در مجمع قرار گرفت. دریادار پاسدار علیرضا تنگسیری، فرمانده نیروی دریایی سپاه، در تشریح این اقدام عنوان کرد که «در این رصد ناو بالگردبر شناور آمریکایی‌ها مبادرت به پرواز بالگرد می‌کنند؛ اما بعد از اخطار کنترل باند تنگه هرمز، ناو تیپ ذوالفقار که مسئولیت کنترل باند ورودی را عهده‌دار است و همچنین حضور شناورهای نیروی دریایی سپاه، آنها مجبور به نشاندن بالگردها بر روی ناو می‌‌شوند». تنگسیری این را هم خاطرنشان کرد که «آخرین خروج آمریکایی‌ها در آبان‌ماه ۱۴۰۰ بوده است و اقدام اخیر اولین ورود به خلیج فارس به‌شمار می‌رود». فرمانده نیروی دریایی سپاه با اشاره به اقتدار و صلابت دریادلان نیروی دریایی سپاه و تأکید بر اینکه ایران اسلامی کشورهای همسایه در منطقه خلیج فارس خود قادر به برقراری امنیت هستند و نیازی به حضور بیگانگان ندارند، به ذکر این نکته پرداخت که «این رهگیری هوشمندانه و حضور مقتدرانه میدانی در عرصه اشراف اطلاعاتی و رصد تهدیدات و به‌ویژه رفت‌وآمد ناوهای کشورهای متخاصم فرامنطقه‌ای نشان داد که فرزندان ملت ایران به‌ویژه دریادلان نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اجازه نخواهند داد این منطقه راهبردی بار دیگر به جولانگاه دشمنان امت اسلامی و برهم‌زنندگان امنیت خلیج فارس و تنگه راهبردی هرمز تبدیل شود». در مقابل آنچه احمد نصر عنوان کرد، علیرضا راستین دیگر کارشناسی بود که در گفت‌وگوی خود با «شرق» نظری متفاوت دارد و یادآور می‌شود که اگرچه بایدن به دلیل فشار جمهوری‌خواهان و کنگره مجبور به تخلیه محموله نفتی آمریکا در تگزاس شده است و همچنین با یادآوری این نکته که آمریکایی‌ها در هفته‌های اخیر مبادرت به حضور تفنگداران و افزایش حضور ناوها و اسکادران‌هایی از جنگنده‌های خود در منطقه کرده است؛ اما به نظر او، هیچ‌کدام از این اتفاقات لزوما به‌معنای تشدید تنش و وقوع جنگ نخواهد بود؛ چراکه راستین تأکید دارد نه تهران و نه واشنگتن در آستانه انتخابات مجلس دوازدهم و ریاست‌جمهوری در آمریکا تمایلی به تنش نظامی ندارند. باوجود‌این تحلیلگر حوزه بین‌الملل اذعان دارد که شاید تهران دست به واکنش و مقابله به مثل برای توقیف نفتکش بزند؛ اما درعین‌حال یادآور می‌شود شرایط کنونی دولت سیزدهم در حوزه سیاسی، دیپلماتیک و به‌ویژه اقتصادی به گونه‌ای است که تهران حتی‌المقدور سعی دارد مشخصا تا پایان دستیابی به اموال بلوکه‌شده خود از هرگونه اقدام تنش‌زایی خودداری کند. در راستای ارزیابی راستین، روزنامه تلگراف در گزارشی با مورد توجه قراردادن توافق اخیر ایران و آمریکا برای تبادل زندانیان که آزادسازی پول‎‌های بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی نیز به‌عنوان بخشی از آن انجام شد، مطرح کرد که دولت بایدن با اهداف انتخاباتی، کارزاری برای کاهش تنش‌ با ایران به راه انداخته است. در سوی دیگر سرلشکر حسین سلامی، فرمانده کل سپاه، در بیست‌وچهارمین مجمع فرماندهان و مسئولان سپاه هم از نبود «تنش» گفت و عنوان کرد که «سایه جنگ را احساس نمی‌کنیم». باوجود‌این راستین درصدی حتی اندک را برای نقش‌آفرینی مخرب رادیکال‌های داخلی در ایران و آمریکا و همچنین بازیگری مخرب اسرائیل و نتانیاهو در منطقه در نظر می‌گیرد و همسو با ارزیابی احمد نصر، امکان تحریک و تحرکاتی در راستای افزایش تنش مقطعی ناخواسته را محتمل می‌داند؛ هرچند به گفته او امکان وقوعش بسیار پایین است. راستین در پایان گفت‌وگوی خود با «شرق» به ذکر این جملات بسنده می‌کند که «در شرایط فعلی تخلیه محموله نفتی ایران از طرف آمریکا بعید است که بتواند روی توافقات انجام‌شده تهران - واشنگتن بر سر تبادل زندانیان و دسترسی ایران به شش میلیارد دلار از اموال بلوکه‌شده خود اثر منفی داشته باشد یا آن را متوقف کند؛ چرا‌که دو طرف به دلایل مختلف به این توافق نیاز دارند». از این منظر به نظر تحلیلگر حوزه بین‌الملل، «تخلیه محموله توقیف‌شده نفتی ایران در تگزاس به‌معنای بازگشت به نقطه صفر نیست».