40 یوز پایانی

  بعد از تلف‌شدن یک یوز آسیایی در نیمه مرداد ۱۴۰۱ در جاده میامی کارشناسان تخمین زده‌اند که نهایتا ۴۰ یوز آسیایی در ایران باقی مانده باشند. اگر این آمار صحیح باشد که البته هیچ مرجعی برای تأیید آن نداریم وضعیت حیاتی این گونه از خطوط قرمز هم عبور کرده و در حالت بسیار بحرانی قرار داد. ایران تنها زیستگاه باقی‌مانده این حیوان است و پروژه‌های حفظ و احیای این گونه هم با مشکلات فراوانی به پیش می‌روند. ماجرای تکثیر در اسارت در بهار امسال با تلف‌شدن دو توله از سه توله «ایران» همراه بود. ضمن اینکه تولد سه توله نر در برابر کاهش جمعیت یوزهای ماده نگرانی‌های زیادی را درخصوص آینده زادآوری این حیوانات ایجاد کرده بود. از سوی دیگر در نیمه مرداد ماه امسال هم یک یوز ماده در جاده‌ها تلف شد تا جمعیت ماده‌ها همچنان کم‌ و کمتر شود. با چنین شرایطی جاده‌هایی که از زیستگاه‌های اصلی یوز می‌گذرد هم به قتلگاهی برای گونه‌های باقی‌مانده تبدیل شده‌اند.

خبر خوش «هلیا» در میان هجوم اخبار بد

چند روز بعد از مرگ یک یوز ماده در جاده میامی، محیط‌بانان پارک ملی توران یک ماده یوز و چهار توله تازه متولدشده‌اش را رؤیت کردند. رئیس و محیط‌بانان پارک ملی توران روز بیستم مردادماه امسال وقتی در حال گشت‌زنی در سمت شمال جاده ترانزیت تهران به مشهد بودند، این خانواده پنج قلاده یوزها را مشاهده کردند. مشاهدات محیط‌بان‌ها نشان می‌داد که توله‌یوزها امسالی هستند و به تازگی متولد شده‌اند. کمی بعد اطلاعات بیشتری از این یوز منتشر شد. طبق اعلام حسن اکبری، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست یوز ماده مشاهده‌شده «هلیا» نام دارد که دختر مادری به نام «هرب» است. طی پایش‌های صورت‌گرفته هلیا سال گذشته از مادرش هرب جدا شده و امسال با چهار توله مشاهده شده است. این احتمالا مهم‌ترین خبر محیط‌زیستی ایران پس از ماجرای زایمان ایران و زنده‌ماندن پسرش پیروز است که امیدها را برای تداوم حیات یوزهای آسیایی زنده نگه می‌دارد.

اهمیت یوزهای ماده  و جمعیت رو  به  کاهش آنها

مرگ یک یوز در جاده خبری ناگوار است. اما این خبر وقتی تلخ‌تر شد که فهمیدیم یوز تلف‌شده ماده هم بود. در روزگاری که جمعیت یوزها به سختی به ۴۰ فرد می‌رسد، وجود یوزهای ماده اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند. پیش‌تر وقتی برنامه تکثیر در اسارت به کمک «ایران» در حال انجام بود هم نگرانی‌هایی از این دست خودنمایی کرد. به ویژه وقتی هر سه توله به‌دنیا‌آمده از ایران نر بودند، بسیاری این گمانه را مطرح کردند که یوزهای ایران نرزا شده‌اند و این خطری دیگر برای بقای نسل آنهاست. البته این ادعا توسط کارشناسان رد شد اما همچنان نگرانی‌هایی برای امکان ادامه زادآوری ایران و همچنین وضعیت جمعیت یوزهای ماده در کشور وجود دارد. تلاش‌هایی هم برای حفظ ژنوم یوزپلنگ‌های تلف‌شده در جاده‌ها صورت گرفته است. از جمله اینکه رحم یوزپلنگ تلف‌شده مرداد ماه امسال به بانک بافت و سلول‌های دامی پژوهشگاه رویان تحویل داده شد تا در آینده بتوان از ژنوم و سلول‌های زایای آن برای شبیه‌سازی استفاده کرد. اگرچه در حال حاضر فناوری شبیه‌سازی یوزپلنگ به دلیل پیچیدگی روند تخمک‌گذاری و لقاح این موجودات وجود ندارد.

قلاده‌های   ردیاب

با وجود نگرانی‌هایی که برای یوزها وجود دارد و شرایط بحرانی آنها اما همچنان حفاظت از یوزها و تأمین زیرساخت‌ها برای آنها در شرایط مناسبی قرار ندارد. یکی از مهم‌ترین‌هایش ماجرای فنس‌کشی جاده‌ای است که از میانه یکی از زیستگاه‌‌های این حیوان عبور می‌کند. دیگر اینکه اطلاعات دقیق و به‌روزی از وضعیت یوزها در کشور وجود ندارد برای نمونه لازم است که یوزها به قلاده‌های ردیاب مجهز باشند.

مرتضی پورمیرزای، مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی، درخصوص کاستی‌هایی که حیات یوزپلنگ‌ها را در زیستگاه‌شان به خطر می‌اندازد، به چند نکته از جمله قلاده‌های ردیاب اشاره می‌کند و می‌گوید: سازمان حفاظت محیط زیست متولی صدور مجوز واردات این قلاده‌هاست. یوزها باید قلاده‌گذاری شوند تا با ردیاب قلاده متوجه شویم چه زمانی به جاده نزدیک می‌شوند. این‌گونه می‌توانیم تلفات را کنترل کنیم و در شرایط‌ بحرانی مانند وضعیت فعلی تنها نقاطی پروژکتورکشی شوند که ردیاب وجود یوز را به ما نشان می‌دهد. مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی به بخش‌های فنس‌کشی‌شده در محدوده پس از جاده عباس‌آباد به سمت میامی اشاره کرد و گفت: پس از فنس‌کشی دوکیلومتری در هر دو طرف جاده و در مجموع چهار کیلومتر فنس‌کشی در این محدوده، تلفات به نسبت گذشته کاهش یافت. به گفته وی باید نگاهی جامع داشته باشیم و با ترکیبی از همه روش‌های ایمن‌سازی به موضوع نگاه کنیم چراکه حیوان اگر قصد ردشدن از جاده را داشته باشد، فنس‌کشی را رد و از محدوده پرخطر دیگری عبور می‌کند. مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی به اقدامات پلیس راهور در زمینه حفاظت از زیستگاه‌های یوز ایرانی اشاره کرد و افزود: پلیس راهور باید در زمینه کاهش سرعت اعمال قانون کند. در حال حاضر تابلوها را تعویض کرده و سرعت را به ۸۰ کیلومتر رسانده‌اند اما دوربین‌های کنترل سرعت عددی بالاتر ۸۰ کیلومتر را ثبت می‌کنند و تنها تابلوها تعویض شده‌اند.

تقاضا  از  پلیس  برای  کمک  به  نجات  یوزها

جاده‌های مرگ یکی از مهم‌ترین دلایل تلف‌شدن یوزها در ایران هستند. در سال‌های اخیر جاده‌ها بیش از هرچیز دیگر یوزها را در ایران به کام مرگ فرستاده‌اند و جمعیت‌شان را به ۴۰ قلاده یا کمتر رسانده‌اند. بعد از مرگ یوز ماده در مرداد ماه امسال تلاش‌های زیادی برای کاهش خطرات جاده‌ای برای یوزها در جاده میامی به عباس‌آباد شد. جاده‌ای که دقیقا از میانه یکی از اصلی‌ترین زیستگاه‌های یوز عبور و جان‌شان را تهدید می‌کند. این روزها اگر از این جاده عبور کنید بلافاصله برای‌تان پیامکی با این محتوا ارسال می‌شود که از زیستگاه یوزپلنگ رد می‌شود و خوب است که سرعت‌تان را کنترل کنید. با این حال همچنان لازم است در این زمینه کارهایی صورت بگیرد. از جمله اینکه بعد از حادثه مردادماه امسال تقاضاها از پلیس راهنمایی و رانندگی برای ایمن‌کردن این گذرگاه افزایش یافت. حسن اکبری، معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست، در یکی از اولین واکنش‌ها بعد از تلف‌شدن یوز در جاده گفت: از پلیس راهور هم تقاضا داریم با توجه به حجم گسترده خودروهای زوار در مسیر مشهد به تهران و لزوم کنترل و رعایت سرعت مطمئنه در این منطقه برای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، تیم‌های نظارتی خود را در این جاده به‌ویژه در حد فاصل میامی تا کاهک و عباس‌آباد مستقر کند.