سازمان سنجش را تعطیل کنید
یک ماه پیش به قصد دیدار مادربزرگم (صله ارحام) از خانه خارج شدم و مسیر همیشگی ۲۰ دقیقه، نیم‌ساعته تا منزل ایشان تبدیل به یک کابوس دوساعته شد. چرا؟ چون کنکور بود! به تصویب شورای امنیت ملی ایران و مشارکت سازمان سنجش آموزش کشور، اینترنت همراه مشترکین (تقریبا در هر کوی و برزنی، چون به هر حال حتما حوزه امتحانی‌ای در محله‌های مختلف کشور پیدا می‌شود تا تجمیع نقطه‌ای آن محل‌ها یک بخش بزرگی از مساحت شهر‌نشین ایران را تشکیل دهد!) برای چهار، پنج ساعت از تمام صبح پنجشنبه ۲۹ دی ۱۴۰۱ قطع شد.
تهمتن برومند: یک ماه پیش به قصد دیدار مادربزرگم (صله ارحام) از خانه خارج شدم و مسیر همیشگی ۲۰ دقیقه، نیم‌ساعته تا منزل ایشان تبدیل به یک کابوس دوساعته شد. چرا؟ چون کنکور بود! به تصویب شورای امنیت ملی ایران و مشارکت سازمان سنجش آموزش کشور، اینترنت همراه مشترکین (تقریبا در هر کوی و برزنی، چون به هر حال حتما حوزه امتحانی‌ای در محله‌های مختلف کشور پیدا می‌شود تا تجمیع نقطه‌ای آن محل‌ها یک بخش بزرگی از مساحت شهر‌نشین ایران را تشکیل دهد!) برای چهار، پنج ساعت از تمام صبح پنجشنبه ۲۹ دی ۱۴۰۱ قطع شد. بنابراین تمامی سرویس‌های متصل به اینترنت همراه (مثل ناوگان‌های تاکسی اینترنتی، خدمات تحویل خوار‌و‌بار و مواد غذایی، دستگاه‌های کارت‌خوان سیار متصل به اینترنت همراه که حتی در برخی موارد شامل دستگاه‌های داخلی ایستگاه‌های مترو در تهران نیز می‌شد، سیستم‌های مسیر‌یاب و...) از کار افتادند. هجوم جمعیت متقاضی پول نقد برای رفع امور روز‌مره به باجه‌های خود‌پرداز بانک‌ها، صف‌های طولانی و اتمام موجودی نقد این دستگاه‌ها را موجب شده بود. انتظار طولانی برای استفاده از تاکسی‌های خطی و مسافر‌کش‌های شخصی که اساسا به دلیل یک تغییر فرهنگی در عادات استفاده از وسایل حمل‌ونقل غیر‌شخصی و تقاضای بالا و عرضه کم از ابتدای صبح جریان زیست شهری را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده بود. این شد که یک جابه‌جایی، تازه از نوع غیر‌ضروری، تازه در محل‌های غیر‌اداری شهری، سه، چهار برابر زمان عادی طول کشید؛ چه برسد به آنها که کار ضروری داشتند و مرکز شهر رفت و آمد! چرا؟ چون کنکور بود!
کنکور، مسئله نیم‌قرن اخیر ایران
در میان اهالی اندیشه، فلسفه‌ورزان، پژوهشگران علوم انسانی و دانشمند و هر کسی که سر‌و‌کاری جدی با مقوله علم دارد، امانوئل کانت جایگاه ویژه و تأثیر‌گذاری دارد. از‌جمله اثر‌های دائمی که کانت بر فرایند علم و آگاهی بشر داشته است، بر‌ملا‌کردن ویژگی اخلاق‌مداری در روند‌های علمی و به تبع آن حل مسئله است. از این منظر، بنی‌بشری به حل هیچ سؤال علمی‌ای دست نخواهد زد، مگر آنچنان اخلاق در او حلول کرده باشد که وظیفه حل مسئله، دنیایی از زیبایی به روی آن فرد بگشاید. لذت حاصل از آن زیبایی، موتور جست‌و‌جوی حقایق علمی و حل مسائل بشری است و بس؛ وگرنه کلاه خودمان را قاضی کنیم، این مثل که دو ضرب در دو می‌شود چهار، کجای زندگی ما را تغییر خواهد داد؟ فکر کنید کجای زندگی آن بشر غار‌نشین و درختی را تغییر می‌داده است؟
حالا ما هستیم (یعنی سازمان سنجش هست و شورای عالی انقلاب فرهنگی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت آموزش و پرورش!) و یک مسئله به اسم کنکور. مسئله الان و یک سال و دو سال و سه سال هم نیست؛ به سلامتی و میمنت، مسئله نیم‌قرن اخیر است و ما همچنان راه‌حلی برای آن پیدا نکرده‌ایم.
واقعا تقلب مسئله کنکور است؟
در گزارش تخصصی منتشر‌شده در مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی کشور، مربوط به آسیب‌شناسی و معضلات آزمون سراسری کنکور، بیش از 200 مقاله و پژوهش علمی درباره کنکور بررسی شده است و نتایج حاصل از کار‌های نظری، عملی و میدانی تمام پژوهشگران مهم این عرصه، تحت چهار زمینه ۱- سنجش و ارزیابی، ۲- آثار روان‌شناختی، ۳- معضلات فرهنگی و اجتماعی و ۴- ساختار و مدل‌سازی قانونی دسته‌بندی شده و هر‌کدام مورد مداقه متخصصان امر قرار گرفته است. در هیچ‌کدام از این موارد، اشاره‌ای به مسئله امکانات تقلب در آزمون نشده است. این آزمون چنان دچار ایرادهای جدی زیر‌ساختی و معضلات اقتصاد سیاسی کلان در سطح کشور است که اساسا سهمی برای تقلب در آزمون نمی‌توان در نظر گرفت. ادعا‌های بیان‌شده مبنی بر تقلب سر جلسه، جدا از آنکه با توجه به شرایط جلسه و امکانات نظارتی از قبیل دوربین‌های مدار‌بسته و حفاظت فیزیکی اماکن امتحانی غیر‌منطقی جلوه می‌کنند، اصلا با آمار‌های موجود از آزمون نیز همخوانی ندارند. بر اساس آمار و پژوهش‌های انجام‌شده، میانگین نمرات دروس اختصاصی کنکور سراسری چیزی ما‌بین چهار تا هفت درصد از نمره کل ممکنه است. توصیف این آمار، یعنی اگر شما در یک روز عادی به یک انسان عادی که خود را برای آزمون حتی آماده کرده است، مجموعه سؤال‌های آزمون را تحویل بدهی یا صرف زمان کل امتحان، چیزی بیشتر از چهار تا هفت درصد از سؤالات برای شما حل نخواهد شد. بنابراین، این ادعا که تحت آن شرایط سخت، «هر» کسی به «هر» نحوی بتواند در زمان آزمون سؤال‌ها را از طریق اینترنت خارج کند و سپس کسی حل کند و دوباره از طریق اینترنت در زمان‌بندی آزمون ارسال کند، واقعا غیر‌قابل‌قبول و صد‌البته غیر‌قابل‌امکان در مقیاس بزرگ است تا تمام آزمون تحت‌الشعاع قرار گیرد.
کنکور و وظایف فراموش‌شده سازمان سنجش
در عوض، در همان گزارش تخصصی که در اختیار وزارت علوم است، وظایف سازمان سنجش آموزش کشور قید و بررسی شده است. طبق همان، سازمان سنجش آموزش کشور وظایف زیر را در کشور بر عهده دارد:
اهداف اساسی:
استقرار نظام کار‌آمد سنجش و ارزیابی آموزش کشور در کلیه سطوح و مقاطع مختلف تحصیلی
سنجش و اندازه‌گیری و ارزیابی داوطلبان ورود به آموزش عالی کشور در سطوح مختلف آموزشی
ارزیابی و اعتبار‌سنجی علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و دانش‌آموختگان در راستای تضمین کیفیت آموزش عالی
وظایف اساسی:
تدوین ضوابط پذیرش دانشجو با توجه به طرح‌ها و برنامه‌ها و برگزاری کلیه آزمون‌های ورود به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی در سطح کشور به صورت مستقیم یا با نظارت سازمان
تدوین روش‌های مناسب اندازه‌گیری برای سنجش آمادگی داوطلبان و پیشرفت تحصیلی و علمی دانش‌آموزان و دانشجویان در سطوح مختلف آموزشی
بررسی برگزاری آزمون‌های در‌خواستی و مورد نیاز برای سازمان‌های دولتی و غیر‌دولتی برابر ضوابط مورد نظر
بررسی و تحقیق در زمینه روش‌های جدید و شیوه‌های کار‌آمد‌تر شناسایی و انتخاب استعداد‌های نهفته دانش‌آموزان و دانشجویان
بر‌قراری ارتباط با دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و وزارت آموزش و پرورش و سایر نهاد‌ها به‌منظور ایجاد هماهنگی در انجام‌دادن بهینه امور و برنامه‌های مربوط به گزینش دانشجو
مشارکت در امر پذیرش دانشجو برای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی از بین علاقه‌مندان و داوطلبان غیرایرانی در چارچوب سیاست‌های فرهنگی دولت جمهوری اسلامی
برگزاری مسابقات علمی دانشجویان در رشته‌ها و مقاطع مختلف تحصیلی (المپیاد علمی) در سطوح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین آزمون‌های زبان انگلیسی ورود به دانشگاه‌های خارج از کشور در مقاطع ارشد و دکتری
همکاری واحد‌های آموزشی برای ایجاد سیستم‌های اطلاعاتی متمرکز به‌منظور گردآوری اطلاعات لازم از استعداد‌ها، موفقیت تحصیلی، ویژگی‌های فردی نیروی انسانی آماده برای آموزش عالی، بهره‌گیران فرهیختگان آموزش عالی و دوره‌های تخصصی و بهره‌مندی از آن در برنامه‌های تحقیقاتی
بررسی و تحقیق در زمینه اندازه‌گیری، سنجش دانش عمومی، معلومات و سایر توانایی‌ها و خصیصه‌های فردی به‌منظور پیش‌بینی موفقیت تحصیلی دانشجویان و فارغ‌التحصیلان و کارایی اجتماعی آنان
انجام تحقیق و پژوهش‌های لازم به‌منظور تهیه و اجرای برنامه‌های ارزیابی آموزشی برای سنجش کیفیت نهاد‌ه‌ها، برنامه‌ها و عملکرد سنجش آموزش عالی کشور در سطوح مختلف آموزش و مقایسه آن با هدف‌های موردنظر
بررسی صلاحیت عمومی داوطبان ورود به آموزش عالی بر اساس آیین‌نامه‌ها و ضوابط مصوب مراجع ذی‌ربط
ارائه خدمات مشورتی، فنی و اجرائی درخصوص توانمندی‌های عمومی، دانش تخصصی، مهارت‌های علمی و مصاحبه‌های تخصصی به مؤسسات غیر‌دولتی در صورت اعلام نیاز از سوی آنها
انجام مطالعات و ارزیابی کیفیت آزمون‌های شغلی سنجش روایی آنها به صورت طولی و مداوم برای تمام گروه‌های شغلی
انجام مطالعات و پژوهش‌های لازم برای تحقق اهداف و وظایف سازمان سنجش آموزش کشور.
در نخستین نگاه، آنچه در بند اول اهداف اساسی سازمان آمده است، با نحوه برگزاری آزمون در تضاد است؛ چرا‌که اولا سازمان سنجش آموزش کشور زیر‌مجموعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری کشور است و دخالتی در امور آموزشی و همین‌طور سنجش‌های استاندارد دوران آموزش عمومی ابتدایی و متوسطه در کشور توسط وزارت آموزش و پرورش ندارد.
از این‌رو بدیهی است که متولی امر سنجش (سازمان سنجش) توانایی سنجش امور آموزش داده‌شده توسط متولی امر آموزش (وزارت آموزش و پرورش) را تا زمان مداخله مستقیم در امور آموزشی یا تعامل رسمی در تدوین مشترک برنامه درسی و سنجش نخواهد داشت!
در بند سوم ذیل همین اهداف آمده این سازمان باید توأمان و در راستای «تضمین کیفیت» آموزش عالی دست به اقدامات بزند! این در حالی است که هیچ‌کدام از نظام‌های ارزیابی نهاد‌ها و سازمان‌های آموزش عالی در کشور -در صورت وجود- از منزلگاه سازمان سنجش عبور نمی‌کند و این موضوع بدیهتا یکپارچگی نظام سنجش آموزش را به هم می‌زند و امکان سنجش را سلب می‌کند.
در بند اول وظایف اساسی این سازمان آمده است که وظیفه تدوین، برنامه‌ریزی و برگزاری آزمون‌های ورودی به دانشگاه‌ها عطف به عملکرد منطقی «و یا» می‌تواند مستقیما توسط سازمان سنجش یا «صرفا» به نظارت این سازمان انجام شود!
در بند دوم و چهارم همین تبصره آمده است که از «وظایف» این سازمان بر‌ساخت روش‌های نوین سنجش آموزش در کشور است! ۵۲ سال از برگزاری کنکور گذشته و همچنان محتوا و صورت آن به شکل اولیه در حال اجراست.
در بند نهم از این وظایف نیز آمده است که این سامانه سنجش و ارزیابی می‌باید «کار‌آمدی‌های تخصصی و اجتماعی داوطلبان و دانشجویان را افزایش دهد»؛ همان گزارش شصت‌و‌چند‌صفحه‌ای در وزارت علوم به اندازه کافی گویای ناکار‌آمدی کلان این سامانه سنجش و ارزیابی است.
امنیتی‌شدن کنکور اخلاقی نیست
حالا بر‌گردیم سراغ کنکور، سازمان سنجش و شورای امنیت. آیا سازمان و نهادی که قانونا موظف به انجام کار‌های نهادینه است و در انجام آنها کوتاهی کرده، مخل آسایش کشور نیست؟ اگر سازمان سنجش به واسطه کاستی‌های خود به هر بهانه‌ای موجبات ضرر‌های کلان مالی، اجتماعی و به وسط کشیده‌شدن امنیت ملی بابت برگزاری یک آزمون داخلی علمی را فراهم کرده است؟ آیا این چیزی به‌جز مسئولیت برهم‌زدن نظم و امنیت ملی است؟ پاک‌کردن صورت‌مسئله آن‌هم به دست مسئولان ادوار و تکراری سازمان سنجش و دیگر نهاد‌های بالا‌دستی آموزش عالی در ایران چه چیزی را حل می‌کند؟
شاید تعطیلی همین نهاد، ضرر کمتری به امنیت کشور وارد کند تا چنین برگزاری آزمونی. پیشنهاد من به کسانی که مسئولیت اخلاقی حل مسئله کنکور را بر عهده نگرفته‌اند، این است که اگر از فردای برگزاری کنکور خواستند این مسئولیت اخلاقی را تمام و کمال انجام بدهند، صبح‌ها در آینده هنگام فکر‌کردن به این مسئله کشوری برای خود این غزل از حافظ شیرازی را زمزمه کنند:
«این حدیثم چه خوش آمد که سحر‌گه می‌گفت/ بر در میکده‌ای با دف و نی، ترسایی
گر مسلمانی از این است که حافظ دارد/ آه اگر از پس امروز بود فردایی».
شاید که طبع لطیف شعر و غزل فارسی اثر کند.
