دیپلماسی در وقت اضافه

شرق: حسین امیر‌عبداللهیان به‌منظور شرکت در پنجاه‌و‌دومین نشست شورای حقوق بشر و همچنین نشست سالانه کنفرانس خلع سلاح، روز گذشته (دوشنبه) وارد ژنو شد. ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه و کاظم غریب‌آبادی، معاون بین‌الملل قوه قضائیه و دبیر ستاد حقوق بشر و... از‌جمله همراهان وزیر امور خارجه در جریان این سفر هستند. وزیر امور خارجه کشورمان در اولین دیدار دوجانبه در چارچوب سفر به ژنو، با پکا هاویستو، همتای فنلاندی خود دیدار و گفت‌وگو کرد. امیرعبداللهیان با اشاره به سفر اخیر معاون مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران و گفت‌وگوهای انجام‌شده، از توافق برای سفر آقای گروسی به تهران در آینده نزدیک خبر داد و اظهار امیدواری کرد که در صورت پرهیز از اعمال فشارهای سیاسی بر آژانس، پیشرفت‌های خوبی در زمینه مسائل فنی حاصل شود. سکاندار سیاست خارجی ایران درباره مذاکرات برای رفع تحریم‌ها نیز گفت: ما از ماه سپتامبر سال گذشته میلادی، آماده احیای برجام و بازگشت همه طرف‌ها به توافق بودیم، اما رویکرد دوگانه آمریکا و متعاقبا محاسبات غلط آنها در قبال اغتشاشات اخیر داخلی در ایران، باعث ایجاد وقفه در توافق شد. وزیر امور خارجه کشورمان همچنین با اشاره به پیام‌های تبادل‌شده و تحرکات دیپلماتیک اخیر، اظهار امیدواری کرد شاهد بازگشت همه طرف‌ها به توافق منطبق با مفاد توافق امضا‌شده سال ۲۰۱۵ باشیم.

به موازات سخنان امیرعبداللهیان برای موافقت با سفر گروسی به تهران، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران نیز خبر داد: «در روزهای گذشته گفت‌وگوهای سازنده و امیدوارکننده‌ای با هیئت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ریاست «ماسیمو آپارو»، معاون پادمانی آژانس داشتیم و بر همین اساس مهندس اسلامی، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، به‌طور رسمی از رافائل گروسی،‌ مدیرکل آژانس، دعوت کرد تا به ایران سفر کند». وی بدون ذکر تاریخ مشخص، تصریح کرد: «این سفر در روزهای آینده انجام خواهد شد». کمالوندی بیان کرد: «اطلاعات تکمیلی این برنامه به‌زودی در اختیار رسانه‌ها قرار می‌گیرد».

سخنگو و معاون امور بین‌الملل، حقوقی و مجلس سازمان انرژی اتمی ایران خاطرنشان کرد: «امید است این سفر‌ زمینه‌ساز همکاری‌های بیشتر و افق روشن‌تر میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد».

خبرنگار روزنامه وال‌استریت‌ ژورنال نیز در یک رشته پیام توییتری به گمانه‌زنی درباره احتمال سفر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران در روزهای آتی و نتایج این سفر پرداخت. لارنس نورمن در صفحه توییتر خود نوشت: «تصور من این است که شانس درخور توجهی برای سفر رافائل‌ گروسی به ایران در هفته آتی وجود دارد. همچنین از نظر من، گزارش پادمانی که همراه با گزارش فصلی (آژانس بین‌المللی انرژی اتمی) منتشر می‌شود نیز تا اواخر هفته آتی و با توجه به نتایج سفر منتشر خواهد شد».

نورمن افزود: «اگرچه، تأکید می‌کنم ‌احتمال نمی‌رود توافقی گسترده در زمینه تحقیقات پادمانی درباره ذرات هسته‌ای اعلام‌نشده انجام شود. بیشتر احتمال دارد‌ شاهد تلاش گروسی برای افزایش دفعات بازرسی‌ها در فردو، نطنز و جاهای دیگر در بحبوحه نگرانی‌ها درباره سطوح بسیار بالای غنی‌سازی در ایران باشیم». نورمن در ادامه تأکید کرد: «هیچ‌یک از این موارد هنوز تأیید نشده‌ و نتایج سفر که ممکن است شامل توافق درباره دفعات بازرسی‌ها، توافق گسترده‌تر پادمانی‌ یا عدم توافق باشد، هنوز تعیین نشده است».

 ورود به باشگاه هسته‌ای؟

در حالی تهران در مسیر همکاری با آژانس از سفر قریب‌الوقوع رافائل گروسی به تهران، آن‌هم در آستانه نشست فصلی شورای حکام می‌گوید که روزنامه فرامنطقه‌ای رأی‌الیوم در یادداشتی به قلم عبدالباری عطوان، نویسنده و سردبیر آن، با اشاره به پیشرفت‌های هسته‌ای ایران و اظهارنظر مقامات غربی مبنی بر اینکه ایران توان غنی‌سازی ۹۰ درصد را دارد، نوشت: «ایران از مرحله در حال هسته‌ای‌شدن عبور کرده و موفق شد وارد باشگاه کشورهای هسته‌ای شود». این ادعای عطوان از آن جهت می‌تواند مهم جلوه کند که به‌نوعی اشاره ضمنی در رسیدن ایران به نقطه گریز هسته‌ای است. تأکید بر ورود ایران به باشگاه هسته‌ای، به معنای رسیدن به دانش و توان غنی‌سازی نیست؛ چرا‌که پیش از سال 2015 و همچنین با توافق برجام به هسته‌ای‌بودن ایران اعتراف شده بود. از این‌رو ادعای رأی‌الیوم برای ورود ایران به باشگاه هسته‌ای، آن‌هم در سایه غنی‌سازی ۹۰ درصد، صرفا این معنا را می‌دهد که تهران به نقطه گریز هسته‌ای دست پیدا کرده یا در حال رسیدن به این نقطه است. پیش‌تر «شرق» به این نکته اشاره کرده بود که تهران با این ارزیابی که در کمترین فاصله تاریخی خود برای رسیدن به نقطه توان انکارنشدنی هسته‌ای قرار دارد، سعی می‌کند در مذاکرات از بازدارندگی آن به‌درستی به نفع منافع ملی استفاده کند.

 سفری در آستانه نشست فصلی شورای حکام

در‌حالی‌که نشست فصلی شورای حکام از دوشنبه هفته آینده آغاز می‌شود و نیز با توجه به لاینحل‌ماندن اختلاف‌های پادمانی بین تهران و آژانس و اضافه‌شدن موضوع و اتهام غنی‌سازی ۸۴ درصد در تأسیسات هسته‌ای ایران، به نظر می‌رسد تهران برای جلوگیری از وقوع سناریوهای ضدایرانی، با سفر گروسی موافقت کرده باشد تا بتواند در سایه رایزنی و دیدار با مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به یک توافق و راهکار دست پیدا کند. در‌ این‌ راستا، رئیس سازمان انرژی اتمی پیش‌تر به احتمال صدور قطع‌نامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران واکنش نشان داده و اظهار کرده بود: «ما به آنها بهانه نمی‌دهیم». شاید خبر موافقت با سفر گروسی در جهت‌ گرفتن بهانه از آژانس در آستانه نشست فصلی تعبیر شود، اما بهروز طریقت در گفت‌وگوی خود با «شرق» نظر دیگری دارد و می‌گوید: «اساسا تلاش ایران برای سفر گروسی به تهران نشان می‌دهد اختلاف‌های پادمانی میان سازمان انرژی اتمی و آژانس حل‌وفصل نشده است و مهم‌تر از آن، موضوع و اتهام جدید یعنی غنی‌سازی ۸۴ درصد هم حتی با سفر هیئتی از آژانس در هفته گذشته به نتیجه نرسیده است». به همین دلیل این کارشناس حوزه برجامی ایران یادآور می‌شود: «ایران سعی می‌کند با حضور گروسی در تهران، از طریق مدیر‌کل، اختلاف‌های پادمانی را در آستانه نشست فصلی موقتا مدیریت کند». البته طریقت در ادامه تحلیل خود سؤالات مهمی را در راستای تشریح دستور‌کارهای سفر احتمالی گروسی به تهران طرح می‌کند و پیرو آن تأکید دارد: «اگر تهران به دنبال دادن امتیاز به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آستانه نشست فصلی شورای حکام است، باید دید این امتیازات چه خواهد بود؟ آیا در نهایت پای توافق زمان‌بندی برای پاسخ‌گویی به سؤالات آژانس در میان است یا خیر؟». به دنبال طرح این پرسش‌ها، مفسر حوزه بین‌الملل اذعان دارد که اگر این را مفروض درست بدانیم و پای امتیاز‌دهی تهران و پاسخ‌گویی ایران به ابهامات آژانس در بین باشد، پس یا ادعاهای رئیس سازمان انرژی و سخنگوی آن مبنی بر پاسخ‌گویی به تمام سؤالات آژانس نادرست بوده است یا به زعم طریقت، جواب‌های جدیدی برای سؤالات آژانس وجود دارد.

این تحلیلگر بازهم به گفته‌های مقامات داخلی استناد می‌کند و در‌این‌باره به «شرق» می‌گوید: «زمانی که به‌تکرار سازمان انرژی اتمی تأکید دارد هیچ سؤالی از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وجود ندارد که ایران به آن پاسخ نداده باشد، پس آیا سفر احتمالی گروسی به ایران می‌تواند راهگشا باشد؟». طریقت این پرسش کلیدی را هم طرح می‌کند که در صورت سفر گروسی به تهران و دیدار چند‌ساعته او با هر فردی، چه در سطح رئیس سازمان انرژی اتمی و چه در سطح وزیر امور خارجه یا حتی دبیر شورای عالی امنیت ملی، این امر می‌تواند به ترسیم مسیری برای حل‌وفصل اختلاف‌ها در فاصله شش روز تا نشست فصلی منجر شود؟ آن‌هم اختلاف‌هایی که از منظر این کارشناس چندین ماه است لاینحل مانده و افزون بر آن، موضوع غنی‌سازی ۸۴ درصد نیز به آن اضافه شده که اختلاف‌ها را پیچیده‌تر کرده است. ادامه تحلیل‌های بهروز طریقت با طرح سؤالات مهم‌تری از سوی او همراه می‌شود و در سایه این پرسش‌ها به «شرق» می‌گوید: «اگر شاهد سفر گروسی پیش از آغاز نشست فصلی هم باشیم، باید دید این حضور مدیر‌کل آژانس به توافق و خروجی مثبت ختم می‌شود یا خیر؟ در ضمن آیا توافق تهران با آژانس می‌تواند از وقوع سناریوهای ضدایرانی در شورای حکام جلوگیری کند؟».

این تحلیلگر پاسخ سؤالاتش را با تمرکز بر گزاره «دیپلماسی دقیقه 90» می‌دهد و در تبیین آن معتقد است «تهران سعی دارد با دیپلماسی دقیقه 90 و کشاندن گروسی به تهران، او را مجاب به پذیرش توافقی موقت کند تا از نگارش گزارش فصلی و نیز گزارش پادمانی ضدایرانی و ارائه آن در نشست هفته پیش‌رو خودداری کند». در ضمن طریقت این را هم متذکر می‌شود که تهران تلاش دارد هرگونه همکاری با آژانس را منوط به بعد از نشست فصلی کند. در مقابل آنچه بهروز طریقت گفته است، عبدالرضا فرجی‌راد نظری متفاوت دارد و با عینک خوشبینانه به سفر احتمالی رافائل گروسی به ایران نگاه می‌کند و در این رقابت به «شرق» از راهگشا‌بودن آن می‌گوید. تحلیلگر مسائل بین‌الملل از این منظر یادآور می‌شود که چون خبرنگار وال‌استریت ژورنال هم به سفر احتمالی گروسی پرداخته‌، نشان می‌دهد‌ آژانس هم با انجام آن موافقت کرده است. اما نکته مهمی که فرجی‌راد به آن اشاره دارد، این است که انجام این سفر و موافقت گروسی برای حضور در تهران، به معنای چراغ سبز اروپایی‌ها و آمریکا با هدف ادامه مذاکرات با تهران است. به همین دلیل، سفیر پیشین ایران در ایسلند اعتقاد دارد چون در روزها و هفته‌های اخیر مقامات اروپایی، آمریکایی و مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مصاحبه و موضع تندی علیه ایران حتی با وجود ادعای غنی‌سازی 84‌درصدی نداشته‌اند، این امر حکایت از آن دارد که غرب هم تمایلی به تصاعد تنش ندارد.

فرجی‌راد با ذکر این نکته که «مهم نیست به دلیل تشدید مشکلات اقتصادی یا نگرانی تهران از صدور قطع‌نامه ضد‌ایرانی در نشست پیش‌روی شورای حکام، ایران مجبور به موافقت با سفر گروسی به تهران شده باشد»، این را متذکر می‌شود که انجام این سفر فی‌نفسه می‌تواند مثبت باشد و به زعم او در صورت موافقت و رسیدن دو طرف (ایران و آژانس) به یک راهکار برای حل اختلاف‌های پادمانی، یقینا مسیر برای تداوم همکاری‌ها و ازسرگیری گفت‌وگوهای هسته‌ای نیز شکل خواهد گرفت. بنابراین، این استاد ژئوپلیتیک به این سفر و تحولات روزها و هفته‌های پیش‌رو امیدوار است. اگرچه او این نکته را نیز به «شرق» گوشزد می‌کند که تمام آنچه مطرح کرده صرفا در حد احتمال است، با این وجود این دیپلمات باسابقه کشورمان سعی می‌کند از منظری خوشبینانه و مثبت به تحولات پیش‌رو نگاه کند؛ چرا‌که به باور او اکنون برخی اقدامات، موضع‌گیری‌ها، تحولات، رایزنی‌ها و میانجیگری‌های کشورهای منطقه‌ حکایت از آن دارد که غربی‌ها هم بعد از چند ماه، دوباره در مسیر و ریل مذاکره و تعامل با ایران قرار دارند. پس با رصد این اتفاق‌ها، سفیر اسبق ایران در نروژ به «شرق» می‌گوید: «زمانی که وزیر امور خارجه عربستان به عراق سفر می‌کند و بعد از آن حسین امیرعبداللهیان هم راهی بغداد می‌شود و به موازات عراقی‌ها در آمریکا به دنبال رایزنی برای مذاکرات هسته‌ای هستند و در کنار آن رابرت مالی راهی عمان می‌شود و متعاقبش خبرها حکایت از آن دارد که پادشاه عمان نیز به دنبال میانجیگری بین ایران و آمریکا‌ست و هیثم بن‌طارق هم احتمالا به تهران سفر خواهد کرد، این نشان می‌دهد غرب هم اگرچه کماکان تأکید می‌کند تمایلی به مذاکرات هسته‌ای با ایران ندارد، اما از آن سو به‌هیچ‌وجه مایل نیست تنش با ایران به نقطه غیر‌قابل‌کنترل برسد». البته این دیپلمات اسبق کشور در ادامه با نقبی به گفت‌وگوی پیشین خود با «شرق»، این نکته را هم ذکر می‌کند که نمی‌توان منکر فشار بخشی از افکار عمومی در بیرون از کشور بر بازیگران اروپایی و آمریکا بود. به همین دلیل او تأکید دارد که بستر و فضای مساعد مانند چند ماه پیش برای مذاکرات هسته‌ای به شکل علنی وجود ندارد. با‌ این خوانش، فرجی‌راد دوباره موضوع مذاکرات مخفی و چراغ‌خاموش را پیش می‌کشد و اعتقاد دارد از این به بعد هر‌گونه مذاکرات احتمالی، نه به صورت علنی، بلکه در پشت پرده صورت خواهد گرفت.