روز موعود

‌انتخابات امروز ریاست‌جمهوری ترکیه را می‌توان یکی از تأثیرگذارترین رقابت‌های انتخاباتی دهه‌های اخیر در منطقه دانست. حتی می‌توان از این هم فراتر رفت. غیر از انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده تعداد کمی از این‌ دست رقابت‌ها به‌ اندازه انتخابات امروز ریاست‌جمهوری ترکیه از نظر پیامدهای ژئوپلیتیکی مهم است و از نزدیک دنبال می‌شود و این گواهی است بر اهمیت ترکیه در سطح جهانی به‌منزله کشوری محوری بین شرق و غرب و نیز کشوری که بین دموکراسی و روش‌های پوپولیستی در نوسان است. اما تمایزهایی که بین سیاست خارجی رئیس‌جمهوری فعلی، رجب طیب اردوغان و رقیبش، کمال قلیچدار اوغلو، می‌توان نشان داد، کمتر نشانه تفسیر مجدد و اساسی از منافع ملی ترکیه است و بیشتر به سبک، لحن و پیش‌بینی تأمین این منافع ربط دارد. یاهونیوز در گزارشی به نقل از گاردین می‌نویسد لحن در دیپلماسی مهم است و غرب از پایان‌یافتن دوران لفاظی‌های بحث‌برانگیز استقبال می‌کند، حتی اگر سیاست تعادل بین شرق و غرب همچنان ادامه داشته باشد. نخستین نشانه می‌تواند این باشد که آیا قلیچدارا وغلو- نامزد ائتلاف شش‌حزبی مخالف - احتمالا در نخستین نشست آینده کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) که ماه‌ ژوئن در ویلنیوس برگزار می‌شود، وتوی ترکیه درمورد عضویت سوئد در ناتو را لغو می‌کند یا خیر. اکنون نشانه‌هایی وجود دارد مبنی‌ بر اینکه در پی اجازه‌دادن ترکیه به ورود فنلاند به ناتو، خود اردوغان هم می‌داند که ادامه وتوی سوئد به‌دلیل ادعای پناه‌دادن آن کشور به گروه‌های کردی که ترکیه آنها را «تروریست» می‌داند - که سوئد آن را رد می‌کند - به‌زودی با رسیدن به اهداف انتخاباتی خود، به پایان می‌رسد. اما ناتو از احیای اعتبار وزارت خارجه ترکیه – همان‌طورکه ائتلاف مخالفان وعده داده است – استقبال می‌کند تا دیپلمات‌های غربی از روش‌های ناپایدار مذاکره به سبک اردوغان درمورد ناتو یا یونان، لیبی و قبرس کمتر شوکه شوند. سیاست خارجی نهادینه‌شده‌تر نیز کمتر به تصمیم‌های ناگهانی وابسته است. قلیچدار اوغلو که با مشکلات اقتصادی بزرگ داخلی مواجه است، نشان داده که می‌خواهد از لفاظی‌های ضدآمریکایی دوری کند و به‌منزله مسیری برای بازگشایی مذاکرات ورود ترکیه به اتحادیه اروپا، به دموکراسی پارلمانی بازگردد. یونال چویکوز، مشاور ارشد سیاست خارجی می‌گوید: «ما سبک تقابلی دولت فعلی را رد می‌کنیم. ما ترکیه‌ای می‌خواهیم که در جامعه کشورهای غربی عضوی همفکر محسوب شود». در برخی موارد تفاوت‌هایی که در سیاست‌های دو رقیب اعلام می‌شود، در عنوان اصلی خبر دیده نمی‌شود و این تفاوت‌ها در جزئیات است. مثلا چویکوز می‌گوید خرید سامانه دفاع موشکی اس-۳۰۰ روسیه در سال ۲۰۱۷، «اشتباه بزرگ اردوغان بود که هزینه هنگفتی برای آن پرداختیم» و به اخراج ترکیه از برنامه مشترک جت‌های جنگنده نسل پنجم اف-۳۵ و خرید اف-۱۶ اشاره دارد. اما به توقف خرید سیستم تسلیحاتی روسیه اشاره‌ای نمی‌کند. خوش‌بین‌ترها امیدوارند که اگر اردوغان دوباره انتخاب شود، تئوری‌های توطئه ضدآمریکایی فراگیرش صرفا برای تضمین رأی ملی‌گرایان طرفدارش بوده باشد؛ اما رئیس‌جمهوری ترکیه مدت‌هاست آمریکاستیزی را ترویج می‌کند. در ماه مارس که جف فلیک، سفیر ایالات متحده آمریکا در ترکیه، با مخالفان اردوغان دیدار کرد، اردوغان قول داد «درسی به آمریکایی‌ها بدهد» و غرب را به دستکاری در انتخابات ترکیه متهم کرد. ابراهیم کالین، مشاور دیرینه سیاست خارجی اردوغان، در مصاحبه‌ای با نشریه آلمانی دی‌زایت گفت که استقلال از سیاست خارجی غرب تا چه اندازه ریشه‌دار است. او گفت: «به نظر من غرب دارد با باقی جهان بیگانه می‌شود. دارد کنترل اوضاع را از دست می‌دهد. در موضوعات متعدد مانند جنگ اوکراین، روابط با چین، مهاجرت و مبارزه با تروریسم واضح است که وزن اقتصادی جهان از غرب به شرق در حال تغییر است». موضع او در قبال تهاجم روسیه به اوکراین نیز همواره انتقادآمیز بوده، اما به نظر می‌رسد پذیرفته است که این جنگ باید با پاداش به پایان برسد. او گفت: «این جنگ با دستیابی به پیروزی میدانی خاتمه نمی‌یابد، بلکه با توافق امنیتی جدیدی بین دو بلوک جهانی پایان خواهد یافت». در بهترین شرایط، ممکن است یک دولت جدید، اشتیاق ترکیه را به ایفای نقش ارتباطی بین روسیه تحت تحریم و بازرگانان غربی کم کند، چیزی که در آخرین آمار تجاری دیده می‌شود. تجارت بین روسیه و ترکیه نه‌تنها تحریم نشده، بلکه از زمان آغاز جنگ بیش از ۱.۱ برابر افزایش یافته است. سیاست قلیچدار اوغلو در قبال سوریه را نیز غرب لزوما دلپذیرتر از سیاست اردوغان نخواهد یافت. هر دو گروه شعارهای ضدپناه‌جویان سر داده‌اند و گفته‌اند می‌خواهند تمام سوری‌ها را به کشورشان بازگردانند، اما مخالفان اصرار دارند که این امر باید تا دو سال بعد از انتخابات آنها انجام شود. قلیچدار اوغلو با ناراحتی می‌گوید: «سه میلیون سوری در کشور ما چه می‌کنند؟» او می‌گوید این بازگشت داوطلبانه «با دریافت ضمانت‌هایی از دولت دمشق مبنی‌بر اینکه پناه‌جویان بازگشته تحت آزار و اذیت قرار نمی‌گیرند انجام می‌شود»، اما بیان نمی‌کند که این ضمانت‌ها چگونه کنترل می‌شود. هم‌زمان، ائتلاف مخالفان ضمانت کرده که از حزب دموکراتیک خلق‌ها (اچ‌دی‌پی) طرفدار کردها که مدافع خروج کامل نیروهای ترکیه از شمال غربی سوریه و ایجاد مناطق خودمختار تحت سیطره کردها در شمال سوریه است، حمایت کند. قلیچدار اوغلو تنها با این ادعا که می‌تواند امتیازهای سیاسی ناموجود را از رئیس‌جمهوری سوریه، بشار اسد، بگیرد، می‌تواند این غیرممکن‌ها را ممکن ‌کند. به اعتقاد چویکوز، نبود اعتماد میان اردوغان و اسد تاکنون دستیابی به چنین امتیازهایی را غیرممکن کرده است. در کوتاه‌مدت، اردوغان ادعا خواهد کرد که مخالفان در قبال تروریسم کُرد نرمش نشان می‌دهند. با این حال او بیش از یک سال است که به‌ سمت عادی‌سازی روابط با اسد حرکت می‌کند. در نشست وزرای خارجه در مسکو، ترکیه پیشنهادهایی ارائه داده که مستلزم خروج نیروهای آمریکایی از سوریه است. آنها که امیدوارند روسیه با این انتخابات، ترکیه را از دست خواهد داد، شاید با حقیقتی تلخ مواجه شوند. کمتر کسی علیه اردوغان شرط‌بندی کرده است و حتی اگر او در انتخابات شکست بخورد، ائتلافی به رهبری یک سیاست‌مدار که در ۱۰ سال گذشته فقط دو بار به واشنگتن سفر کرده است، برای شفاف‌سازی دیدگاه‌های خود راهی طولانی در پیش دارد.