نظر مردم عربستان نسبت به ایران، روسیه، چین و آمریکا چیست؟

در ماه مارس/آوریل 2023، 43 درصد سعودی‌ها با این گزاره موافق بودند: «ما باید در جامعه خود، سخن کسانی را بشنویم که تلاش دارند اسلام را به شیوه‌ای میانه‌رو، روادار و مدرن تعبیر کنند». این میزان حمایت تقریبا دو برابر آماری است که شش سال پیش به دست آمد و در گذر سه سال گذشته هم پایداری خوبی داشت. در زمینه این پرسش کلیدی، شکاف مشابهی هم میان نسل‌های جوان و سالخورده سعودی وجود دارد. در تازه‌ترین افکارسنجی، تقریبا یک‌چهارم از هر نسل مردم عربستان با تعبیر نوین از اسلام موافقت قطعی داشتند و یک‌چهارم دیگر از هر نسل هم تا حدودی با آن موافق بودند. در زمینه دیگر پرسش‌ها نیز تفاوت نسلی مورد انتظار از حیث آماری چندان درخور توجه نبود.

افکار عمومی عربستان هنوز هم از فساد موجود ناخرسند است، اما چندان حمایتی هم از اعتراضات نمی‌شود. 78 درصد مردم سعودی‌‌ با این گزاره موافق‌اند که «خوب است که برخلاف دیگر کشورهای عربی، شاهد اعتراضات گسترده خیابانی علیه فساد نیستیم». این آمار به نسبت سال 2020 رشد درخور ملاحظه‌ای داشته است. در آن سال 48 درصد مردم عربستان تا حدودی با این گزاره موافق بودند که «خوب است که اعتراضات گسترده خیابانی نداریم». در افکارسنجی‌های قبلی، تقریبا نیمی از مردم عربستان یعنی 54 درصد بر این باور بودند که حاکمیت «تلاش اندکی» برای «کاهش فساد در اقتصاد و سیاست» انجام می‌دهد. نتایج یک نظرسنجی در نوامبر 2018 نشان داد اکثریتی از مردم عربستان یعنی 63 درصد چنین احساسی داشتند که نشان از یک چرخش مثبت در رویکرد مردم در این زمینه دارد. در این دوره چهار‌ساله، شمار بیشتری از سعودی‌ها، یعنی 21 درصد به نسبت 13 درصد پیشین، به این باور رسیده‌اند که کشور «تلاش زیادی» برای مبارزه با فساد انجام می‌دهد.

افکار عمومی عربستان می‌گوید رابطه با ایران اهمیت کمی دارد؛ هرچند از شدت این نگرش کاسته شده است. ایران یکی از زمینه‌هایی است که بر سر آن تفاوت رویکردی شایان توجه میان اکثریت سنی عربستان (90 درصد) و اقلیت شیعه آن (حدود 10 درصد که بیشتر در استان شرقی این کشور ساکن هستند) مشاهده می‌شود. برای مثال، در شرایطی که 60 درصد سُنی‌ها، ایران را به‌عنوان «یک دشمن» تلقی می‌کنند، تنها 39 درصد شیعیان با این نگرش موافق هستند. به همین شکل، دو‌سوم سُنی‌ها یعنی 68 درصد و نیمی از شیعیان عربستان یعنی 54 درصد می‌گویند ازسرگیری رابطه سیاسی میان عربستان و ایران، «تأثیری منفی» بر منطقه خواهد داشت. این پاسخ‌ها همچنین به‌عنوان نماد مخالفت مردمی پنهان با سیاست رسمی کشوری اهمیت می‌یابد و به اعتبار یافته‌های کلی این افکارسنجی می‌افزاید. با توجه به نتایج نظرسنجی‌های پیشین در این زمینه، به نظر می‌رسد در گذر زمان همین روند در مجموع ادامه یافته است. در سال 2017 نیز 88 درصد مردم عربستان روابط با ایران را کم‌اهمیت می‌دانستند و در سال 2022 هم تقریبا 80 درصد مردم همین برداشت را داشتند. با‌این‌حال شمار کمتری از آنان یعنی 44 درصد، در سال 2022 در قیاس با 58 درصد سال 2017 می‌گویند که رابطه با ایران «اصلا اهمیتی ندارد». این تغییر حساسیت می‌تواند از خصومت عمومی کمتر افکار عمومی عربستان نسبت به ایران به‌عنوان تهدیدی برای موجودیت کشورشان نشان داشته باشد. تعجب‌آور اینکه 85 درصد مردم عربستان با این گزاره موافق‌اند که: «یک حمله عمده نظامی آمریکا یا اسرائیل علیه ایران بسیار خطرناک خواهد بود و برای عربستان ایده بدی است». این آمار شامل 48‌درصدی است که «شدیدا» این گزاره را قبول دارند. برعکس و به همان اندازه غیرمنتظره، اینکه کمتر از نیمی از مردم عربستان یعنی 43 درصدشان با این گزینه تحریک‌کننده که عمدا در افکارسنجی گنجانده شده است، موافق هستند که: «از آنجا که ایران به بمب هسته‌ای بسیار نزدیک شده، زمان آن فرا‌رسیده است که یک کشور عربی هم سراغ بمب هسته‌ای برود».

از نگاه افکار عمومی عربستان سعودی، روابط با چین و روسیه اهمیت فزاینده‌ای می‌یابد، اما رابطه با آمریکا هنوز هم ارزشمند است. 17 درصد مردم عربستان، آمریکا را یک «دوست»، 32 درصدشان آن را یک «شریک امنیتی» یا یک «شریک اقتصادی (33 درصد) می‌بینند. نسبت به چین، نگرش حتی مثبت‌تری هم وجود دارد، البته بیشتر در زمینه روابط اقتصادی؛ 17 درصدشان چین را یک «دوست»، 11 درصدشان یک «شریک امنیتی» و 62 درصدشان «شریک اقتصادی» می‌بینند.

اما شگفت‌آور اینکه در رابطه با روسیه، نگاه بسیار مثبت‌تری وجود دارد؛ 20 درصد افکار عمومی عربستان، روسیه را یک «دوست»، 34 درصد یک «شریک امنیتی» و 41 درصدشان «شریک اقتصادی» می‌بینند. از این گذشته، تقریبا سه‌چهارم یعنی 74 درصد مردم عربستان در نظرسنجی اخیر دست‌کم «تاحدودی» با این ادعای جنجالی که عمدا در افکارسنجی گنجانده شده موافق هستند که: «بهترین نتیجه در جنگ جاری میان روسیه و اوکراین، پیروزی روسیه و از‌جمله ضمیمه‌شدن بخش درخور توجهی از قلمروی اوکراین به روسیه است».

در نوامبر 2022، اکثریتی از مردم عربستان یعنی 56 درصد، در پاسخ به این پرسش که «رابطه خوب با آمریکا‌ چقدر اهمیت دارد؟» بر این باور بودند که اهمیتی ندارد یا چندان اهمیتی ندارد. اما این نتیجه، نسبت به اکتبر سال 2017 که 60 درصد مردم عربستان چنین موضعی داشتند، اندکی بهبود را نشان می‌دهد. میان سال‌های 2017 تا 2022، مردم عربستان اهمیت بیشتری به رابطه با روسیه داده‌اند. در افکارسنجی 2017، 62 درصد آنان رابطه با روسیه را تا حدودی بی‌‌اهمیت می‌دانستند. اما این گرایش تقریبا معکوس شده است؛ در نوامبر 2022، 44 درصدشان رابطه با روسیه را بی‌اهمیت می‌دانند و اکثریت‌شان یعنی 53 درصد، این رابطه را تا حدودی مهم می‌دانند.

رویکرد مردم عربستان درباره مهم‌بودن یا بی‌اهمیت‌بودن روابط با چین در سال 2017 نسبتی تقریبا مساوی داشت؛ یعنی به ترتیب 46 درصد در برابر 50 درصد. پنج سال بعد اما افکار عمومی عربستان کمتر نسبت به رابطه با چین رویکرد انتقادی دارد؛ یعنی 60 درصد آنان رابطه با چین را تا حدی مهم می‌دانند. احساس اهمیت فزاینده روابط با روسیه و چین، با احساس فزاینده قابل اتکا نبودن آمریکا قرینه است. در نوامبر 2021، 49 درصد مردم عربستان، آمریکا را قابل اتکا می‌دانستند و همین میزان هم مخالف این نگرش بودند. یک سال بعد، 61 درصد آنان این باور را داشتند که بهتر است کشورشان بیشتر به روسیه و چین توجه کند.

ملاحظه اینکه یافته‌های این افکارسنجی از مصاحبه‌های شخصی با حدود هزار تبعه عربستان در فاصله اکتبر 2017 تا مارس/آوریل 2023 به دست آمده است. گزینش نمونه‌های نماینده جمعیت کشور، تابع فرایندهای استاندارد احتمال جغرافیایی 

standard geographic probability procedures است که تقریبا یک حاشیه خطای سه‌درصدی دارد. این افکارسنجی توسط یک مؤسسه تجاری منطقه‌ای کاملا باکیفیت، مجرب و غیرسیاسی انجام شده و با کنترل‌های دقیق کیفی همراه بوده است. اطلاعات روش‌شناختی تکمیلی، شامل پرسش‌نامه‌ها و مجموعه داده‌های این افکارسنجی با تفکیک جمعیت‌شناختی هم در پلتفرم نظرسنجی مؤسسه واشنگتن در دسترس است.

منبع: واشنگتن اینستیتیوت