حفره در «گنبد آهنین»

عملیات ناگهانی زمینی و هوایی حماس در داخل اسرائیل که تا عصر روز گذشته به گفته مقام‌های اسرائیل حداقل 600 کشته برجا گذاشته، شکاف‌های بزرگی در تصور برتری نظامی و امنیتی تل‌آویو ایجاد کرده است. کارایی سامانه قدرتمند گنبد آهنین و قدرت اطلاعاتی و امنیتی اسرائیل در این عملیات با شکست‌ بزرگی روبه‌رو شده است.

در بحبوحه حملات غافلگیرانه صبح روز شنبه که کابینه بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، آن را یک «جنگ همه‌جانبه» توصیف کرده است، جمعی از افسران سابق امنیتی، عملیات حماس را یک «شکست اطلاعاتی» برای اسرائیل خواندند؛ چرا‌که نیروهای اطلاعاتی نتوانستند نفوذ چندگانه حماس را قبل از انجام آن رصد کنند.

گفته می‌شود اسرائیل گسترده‌ترین سرویس اطلاعاتی خاورمیانه با بودجه کافی و عوامل و جاسوس‌های زیادی بین گروه‌های فلسطینی و همچنین در لبنان، سوریه و کشورهای دیگر در اختیار دارد. اسرائیل ترورهای متعددی هم در سال‌های گذشته انجام داده است. بر روی زمین نیز در امتداد حصار مرزی پرتنش بین غزه و اسرائیل، دوربین‌ها، حسگرهای حرکتی و گشت‌های منظم ارتش حضور دارند. ظاهرا فرض بر این بوده که حصارهای سیم‌خاردار یک «مانع هوشمندانه» برای جلوگیری از نفوذ از غزه به سرزمین‌های اشغالی باشد. با‌این‌حال، عملیات همه‌جانبه حماس در پنجاهمین سالگرد جنگ یوم کیپور (جنگ اعراب و اسرائیل) برای اسرائیلی‌ها غافلگیرکننده بود و بسیاری از شهروندان، صبح روز شنبه را با به صدا درآمدن آژیرهای خطر به یاد می‌آورند. «یوآو گالانت»، وزیر دفاع اسرائیل، پس از حمله برق‌آسای حماس و تلفات سنگین در اسرائیل، با وعده پیروزی و بیان اینکه حماس مرتکب خطای بزرگی شده است، فراخوان نیروهای ذخیره نظامی را صادر کرد که البته میزان این فراخوان به تناسب روند بحرانی‌شدن این تحول بستگی دارد. گزارش شده است که حماس بیش از دو هزار راکت به سمت اسرائیل شلیک کرده؛ این در حالی است که حماس شمار راکت‌های شلیک‌شده را پنج هزار راکت اعلام کرده است. در پی این غافلگیری بزرگ، بنیامین نتانیاهو رسما اعلام کرد اسرائیل «در وضعیت جنگی» قرار گرفته است.

نحوه غافلگیری

نیروهای ارتش اسرائیل تأیید کردند ده‌ها فرد مسلح حماس از طرق مختلف توانسته‌اند از باریکه غزه وارد اسرائیل شوند. تعدادی از این افراد با ایجاد انفجار و سپس شکستن حصار مرزی با ماشین‌آلات سنگین وارد سرزمین‌های اشغالی شدند، برخی دیگر از افراد مسلح هم از کایت و گلایدر استفاده کردند و شایعه‌هایی نیز وجود دارد که تعدادی از اعضای حماس از راه دریا خود را به اسرائیل رسانده‌اند. بر اساس گزارش‌ها، حصار ظاهرا مستحکم اسرائیل در امتداد مرز غزه در چندین مکان منفجر و شکسته شده است. هم‌زمان، گزارش‌ها از یک شهرک اسرائیلی در نزدیکی مرز با باریکه غزه حاکی از آن است که افراد مسلح حماس در این منطقه حضور داشتند و خانه‌ به‌ خانه‌ به مسیر خود ادامه می‌دادند.

به گزارش تایمز اسرائیل، «آموس یادلین»، رئیس سابق اطلاعات ارتش اسرائیل، با اشاره به تشابه جنگ یوم کیپور با حمله گسترده شنبه، این موضوع را که طرف مقابل توانسته شروع‌کننده این نبرد باشد، یک «شکست اطلاعاتی» برای اسرائیل توصیف کرد. «فرض نهادهای امنیتی و اطلاعاتی بر این بود که حماس دیگر شروع‌کننده درگیری نخواهد بود». با این وجود، یادلین بر لزوم جلوگیری از گسترش عملیات به دیگر جبهه‌ها به‌ویژه درگیری با حزب‌الله لبنان در شمال تأکید کرده است. رسانه‌ها همچنین گزارش دادند که حملات روز شنبه، فرضیه‌ای‌ را که گفته می‌شد حماس از سر ترس یا از روی اینکه مبادا اسرائیل بخواهد انتقام بگیرد، دست به حمله نمی‌زند، باطل کرد. «فرض ارتش اسرائیل در سال‌های اخیر این بود که حماس از ترس شدت پاسخ اسرائیل و از روی احتیاط از فرو‌بردن غزه در ویرانی دوباره از انجام حملات بزرگ در اسرائیل منصرف شده است. خیلی بدیهی است که این فرض بی‌اساس بود». روزنامه هاآرتص نیز گزارش داد که این حمله در حالی رخ داد که ارزیابی مقامات اسرائیل در هفته گذشته حاکی از آن بوده که حماس تمایل دارد تا از جنگ تمام‌عیار با اسرائیل اجتناب کند؛ نمونه دیگری که به گفته مفسران نشان‌دهنده شکست اطلاعاتی و ارزیابی اسرائیل است. مقامات اسرائیلی با این استدلال مدعی شده بودند که حماس نمی‌خواهد دستاوردهای گذشته خود در جهت بهبود وضعیت ساکنان غزه را به خطر بیندازد.

تأثیر  اختلاف‌های  داخلی

با اینکه هنوز تا مشخص‌شدن دقیق دامنه واقعی نفوذ حماس به داخل اسرائیل و عواقب آن به زمان نیاز است، اما همین حالا هم رسانه‌ها به نقل از مقامات ناشناس شروع به انتقاد از رهبری سیاسی و نظامی اسرائیل کرده‌اند و معتقدند اختلاف‌های داخلی می‌تواند یکی از دلایل غافلگیری در روز شنبه باشد. پیش‌تر، صدها نفر از نیروهای ذخیره ارتش اسرائیل در اعتراض به طرح جنجالی کابینه بنیامین نتانیاهو درباره تغییرات قضائی گفته بودند که در صورت فراخوانده‌شدن، از حضور در محل خدمت خودداری می‌کنند. در کنار نیروهای ذخیره، برخی از چهره‌های برجسته سیاسی‌ و نظامی اسرائیل نیز از این جنبش اعتراضی حمایت کردند؛ از‌جمله یووال دیسکین، رئیس سابق سازمان «شین‌بت» (سازمان اطلاعات و امنیت داخلی اسرائیل) که اعلام کرد وظیفه همه است که از خدمت به کابینه فعلی خودداری کنند و مدعی شد «کابینه افراطی نتانیاهو در حال از بین بردن دموکراسی است». از منظر سیاست داخلی اسرائیل نیز می‌توان گفت که عدم اعزام نیروی زمینی به غزه از تلفات زیاد و نبردهای خونین جلوگیری می‌کند و هیچ مقام اسرائیلی، فارغ از وابستگی به جناح راست یا چپ، تمایل ندارد که مسئولیت وقوع جنگ زمینی در غزه را بر عهده بگیرد. از سوی دیگر، اسرائیل همواره از سوی ایالات متحده، اروپا و نیز ترکیه و روسیه تحت فشار بوده تا در صورت وقوع یک حمله از سوی حماس، تا جای ممکن از خود «خویشتن‌داری» نشان دهد و تنها «به فراخور همان حمله» پاسخ دهد.

شکاف در گنبد آهنین

علاوه بر ناکامی بزرگ اطلاعاتی، اسرائیل در بُعد نظامی و در مرحله دفع حملات راکتی نیز شکست خورد. در پی حمله غافلگیرانه‌ حماس علیه اسرائیل، تنها در مدت ۲۰ دقیقه پس از اعلام عملیات «طوفان‌الاقصی»، بیش از پنج هزار موشک از نوار به سمت اسرائیل شلیک شد. چطور پدافند هوایی اسرائیل، موسوم به گنبد آهنین که به غیرقابل نفوذ بودن شهرت دارد، نتوانست این حملات را خنثی کند؟

آژیرهای حمله هوایی در سراسر اسرائیل روز شنبه سکوت صبحگاهی را در هم شکست و سامانه گنبد آهنین که گفته می‌شود یکی از بهترین سامانه‌های دفاع هوایی در جهان است، وارد عمل شد اما توفیقی نداشت. در حملات قبلی، تصاویر و فیلم‌های منتشر‌شده، نشان می‌داد که سامانه گنبد آهنین راکت‌های حماس را در هوا هدف قرار می‌داد و آسمان با شراره‌های حاصل از انفجارها روشن می‌شد؛ اما این بار ابعاد این حمله بی‌سابقه و با نمونه‌های قبلی متفاوت بود. سامانه گنبد آهنین یک سامانه پدافند هوایی کوتاه‌برد زمین به هوا‌ست که در چندین نقطه از سرزمین اشغالی برای مقابله با حملات راکتی، خمپاره‌ای، گلوله‌های توپخانه و هواپیماهای بدون سرنشین (پهپاد) در برد کوتاه مستقر شده است. برد این سامانه پدافند هوایی تقریبا ۷۰ کیلومتر است و سه بخش کلی به نام‌های بخش رادار تشخیص و ردیابی، بخش مدیریت نبرد و کنترل تسلیحات و در نهایت بخش موشک‌انداز مجهز به ۲۰ موشک تامیر دارد. همگی این سه بخش مجموعا یک یگان را تشکیل می‌دهند. این سامانه از سال ۲۰۱۱ از اسرائیل محافظت می‌کند. در جریان درگیری در لبنان در سال ۲۰۰۶، هزاران موشک توسط حزب‌الله شلیک شد و چندین منطقه شمالی از‌جمله حیفا مورد حمله قرار گرفت و بسیاری کشته شدند. حملات سال ۲۰۰۶ اسرائیل را بر آن داشت تا سامانه دفاع هوایی خود را توسعه دهد.

هنگامی که موشکی به سمت سرزمین‌های اشغالی شلیک می‌شود، ابتدا رادار تشخیص و ردیابی مسیر ورودی را شناسایی کرده و اطلاعات را به بخش مدیریت نبرد و کنترل تسلیحات ارسال می‌کند که محاسبات سریع و پیچیده‌ای را برای شناسایی مسیر، سرعت و هدف مد‌نظر انجام می‌دهد. اگر موشک ورودی به سمت یک منطقه پرجمعیت یا یک تأسیسات راهبردی هدف‌گیری شده باشد، بخش سوم یعنی بخش موشک‌انداز به‌طور خودکار موشک تامیر را شلیک می‌کند و هدف مد‌نظر در هوا منهدم می‌شود تا تهدید را خنثی کند. هر آتشبار در این سامانه شامل سه تا چهار موشک‌انداز است و اسرائیل دست‌کم ۱۰ عدد از آنها را دارد. شرکت اسرائیلی «سامانه‌های دفاعی پیشرفته رافائل» به عنوان سازنده سامانه گنبد آهنین ادعا می‌کند میزان موفقیت کلی این سامانه ۹۰ درصد است و تاکنون بیش از دو هزار مورد رهگیری موفق داشته است.

با‌این‌حال، این سامانه دفاع هوایی پیشرفته، در برابر رگبار روز شنبه موشک‌های حماس به سختی شکست خورد. چندین سال است که گروه حماس در تلاش برای یافتن نقطه‌ضعفی در سامانه گنبد آهنین بود.

نیروهای حماس با شلیک هماهنگ راکت‌های متعدد در یک بازه زمانی کوتاه، تا حد زیادی در انجام این کار موفق بودند و رهگیری همه اهداف را برای گنبد آهنین دشوار کردند. در حمله روز شنبه، بیش از پنج هزار راکت تنها در ۲۰ دقیقه توسط حماس پرتاب شد. حماس مرتب در حال توسعه فناوری راکت‌های خود است و در این سال‌ها توانسته برد آنها را به حدی افزایش دهد که شهرهای بزرگ تحت کنترل اسرائیل از‌جمله تل‌آویو و حتی قدس را هم پوشش دهد. راکت‌های پرتابی حماس بسیار ارزان‌تر از موشک‌های رهگیری تامیر اسرائیل است؛ با‌این‌حال، ارزش گنبد آهنین برای اسرائیل بسیار فراتر از حساب‌و‌کتاب‌ هزینه‌های آن است. اسرائیل در گذشته توانسته بود تا حد زیادی اهداف رهگیری‌شده را خنثی کند؛ اما این بار ماجرا تفاوت داشت. در جریان درگیری با حماس در سال ۲۰۱۲، اسرائیل مدعی شد ۸۵ درصد از ۴۰۰ راکتی را که از نوار غزه به سمت مناطق غیرنظامی و راهبردی شلیک شده بود، رهگیری و خنثی کرده است.

در جریان درگیری‌های سال ۲۰۱۴ هم بیش از چهارهزار‌و 500 راکت طی چند روز توسط حماس به سمت اسرائیل شلیک شد که تل‌آویو بیش از ۸۰۰ مورد را رهگیری کرد و حدود ۷۳۵ مورد را نیز هدف قرار داد که میزان موفقیت آن ۹۰ درصد بود. اسرائیل در سال ۲۰۲۱ اعلام کرد سامانه گنبد آهنین را برای مقابله با تهدیدات هوایی مضاعف، از‌جمله رهگیری تهدید شلیک‌های هم‌زمان راکتی و موشکی و همچنین رهگیری هم‌زمان چندین پهپاد در آسمان ارتقا داده است. در درگیری دو‌هفته‌ای اسرائیل و فلسطینیان در ماه می‌ سال ۲۰۲۱، بیش از هزار راکت در روزهای اولیه و مجموعا بیش از چهارهزارو 500 راکت در طول درگیری شلیک شد. در جریان این بحران، مقامات گفتند این سامانه ۹۰ درصد راکت‌های پرتابی را خنثی کرد. اما حماس توانست با کشف نقطه‌ضعف این سامانه گران‌قیمت، روزی فراموش‌نشدنی و سیاه را برای اسرائیل و شهروندانش رقم بزند.

‌کشته‌شدن 2 اسرائیلی در مصر

یک مأمور پلیس مصر روز گذشته به سمت سه نفر از‌جمله دو گردشگر اسرائیلی در شهر اسکندریه آتش گشود و آنها را از پای درآورد. در این حمله یک شهروند مصر نیز کشته شد. یک رسانه مصری نیز از زخمی‌شدن یک نفر دیگر در این تیراندازی خبر داده است. به گفته این رسانه ضارب دستگیر شده است.

این خبر در حالی منتشر می‌شود که نگرانی‌ها از افزایش تنش در منطقه در پی عملیات روز شنبه گروه حماس به اسرائیل افزایش یافته است. مصر که با اسرائیل پیمان صلح امضا کرده است، اغلب به‌عنوان میانجی بین این کشور و گروه‌های فلسطینی مستقر در نوار غزه برای برقراری آتش‌بس تلاش می‌کند. مصر اولین کشور عربی بود که در سال ۱۹۷۹ با اسرائیل روابط عادی برقرار کرد. با این حال مواضع ضد صهیونیستی در میان افکار عمومی این کشور محبوبیت دارد.

پیش‌از‌این هم یک مأمور پلیس مصر چهار ماه پیش با عبور از مرز این کشور با اسرائیل سه سرباز اسرائیلی را به قتل رساند. این مأمور از سوی نیروهای اسرائیلی هدف قرار گرفت و کشته شد. عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهوری مصر، پس از آن حادثه با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، تلفنی گفت‌وگو کرد. دو طرف در همین راستا بر سر تقویت همکاری‌های امنیتی به توافق رسیدند.

مصر پس از امضای توافق صلح با اسرائیل توانست شبه‌جزیره سینا را که پس از جنگ سال ۱۹۶۷ به اشغال اسرائیل درآمده بود، پس بگیرد. بسیاری از گردشگران اسرائیلی برای گذراندن تعطیلات خود به مصر سفر می‌کنند. آنها می‌توانند با خودرو وارد شبه‌جزیره سینا شوند. مصر و اسرائیل در سال‌های گذشته علاوه بر پروازهای مستقیم بین قاهره و تل‌آویو، با برقراری پروازهای مستقیم بین تل‌آویو و شرم‌الشیخ در حاشیه دریای سرخ نیز موافقت کرده بودند.

 درگیری در مرزهای شمال

صبح روز گذشته مواضع ارتش اسرائیل در «رویسات العالم» و «رادار» در مزارع شبعا در لبنان هدف قرار گرفت. حزب‌الله لبنان اعلام کرد «سه مقر اشغالگران را در مزارع شبعای اشغالی لبنان» هدف قرار داده است. به گزارش ایسنا، حزب‌الله لبنان در بیانیه‌ای اعلام کرد: «در راستای آزادسازی مناطق باقی‌مانده تحت اشغال لبنان و نیز همبستگی با مقاومت و ملت پیروز، مبارز و صبور فلسطین، سایت‌های الرادار و زبدین و رویسات العالم را با تعداد زیادی گلوله توپخانه و موشک‌های بالدار هدف قرار دادیم و این حملات به مواضع مورد نظر اصابت کردند».

ارتش اسرائیل هم در بیانیه‌ای اعلام کرد «ارتش اسرائیل اقدامات لازم جهت آماده‌سازی برای این نوع حملات احتمالی را انجام داده است و برای تضمین امنیت غیرنظامیان اسرائیلی، در هر منطقه و در هر زمان که لازم باشد، به عملیات خود ادامه خواهد داد». پرتابه‌هایی که گفته می‌شود از سمت لبنان به اسرائیل شلیک شده است، در منطقه «تپه‌های کفر شوبا» در مرز لبنان فرود آمدند. از سوی دیگر نتانیاهو در آستانه دور تازه حملات به نوار غزه که تاکنون حدود 400 شهید بر جا گذاشته، از ساکنان غیرنظامی نوار غزه خواست تا این منطقه را تخلیه کنند. از طرف دیگر، روزنامه وال‌استریت ژورنال با اشاره به تعداد اسرای اسرائیلی که در نوار غزه هستند، نوشت: «اسرائیل از مصر برای مذاکره جهت آزادی فوری اسرای خود درخواست کمک کرد». رسانه‌ها اعلام کردند ارزیابی‌های غیر‌رسمی حاکی از این است که حدود ۷۵۰ اسرائیلی هنوز مفقود هستند.

در همین حال، به گزارش ایسنا، جنبش مقاومت اسلامی در بیانیه مطبوعاتی از فلسطینیان خواست برای حمایت از مسجدالاقصی، دفاع از سرزمین و مقدسات فلسطین و برای همبستگی با غزه بسیج شده و در همه‌جا با اشغالگر مقابله کنند. حماس در این بیانیه از ملت فلسطین خواست جاده‌ها را به روی شهرک‌نشینان ببندند و از رزمندگان انقلابی در گردان‌های القسام، سرایا القدس، گردان‌های شهدای الاقصی و همه رزمندگان خواست به درگیری ادامه داده و شبه‌نظامیان شهرک‌نشین را در سراسر فلسطین اشغالی هدف بگیرند.