طلسم ارزی در قطر

مهفام سلیمان‌بیگی: هفت میلیارد دلار ارز بلوکه ایران در کره جنوبی، سال‌ها روی خروجی رسانه‌های کشور خبرسازی کرد و هر بار یکی از مقامات مدعی می‌شد که این منابع آزاد شده و به‌زودی به کشور برمی‌گردد و به دنبال آن قیمت دلار سقوط می‌کند. تکرار بی‌سرانجام این خبر کار را به جایی رساند که بازار ارز نسبت به این مسئله حساسیت خود را از دست داد و حتی رسانه‌های خارجی نوشتند که این گزارش‌ها برای ایران نقش تنظیم بازار ارز را ایفا می‌کند. با این حال دولت سیزدهم خواهان انتقال منابع ارزی بلوکه از کره جنوبی به بانکی در قطر شد. مسیر پیچیده انتقال ارز در نهایت منجر به ازبین‌رفتن یک میلیارد دلار ارزش این منابع شد و حالا با گذشت شش ماه از خبر آزادسازی منابع ارزی ایران، همچنان خبری از مصرف یا انتقال آن منابع به کشور نیست و زمزمه‌های بلوکه‌شدن دوباره این منابع به گوش می‌رسد.

‌سرانجام ارزهای بلوکه‌شده قطر چه شد؟

قیمت دلار در روزهای اخیر خبرسازی کرد. درحالی‌که دلار در روزهای اخیر نوسان داشته، روز سه‌شنبه احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد خبر داد که ماجرای آزادسازی شش میلیارد دلار ایران در قطر هم با بدعهدی غربی‌ها مواجه شده است. یک عضو اتاق بازرگانی ایران هم به «شرق» خبر می‌دهد که ظاهرا ایران تاکنون نتوانسته هیچ برداشتی از منابع ارزی در قطر داشته باشد، چراکه به نظر می‌رسد با فشار کنگره و سنا به بایدن در بحبوحه انتخابات، آمریکا احتمالا دوباره جلوی برداشت را گرفته است.

این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که نزدیک به شش ماه پیش سرانجام دولت سیزدهم خبر داد که منابع ارزی ایران در کره جنوبی آزاد شده و به قطر رسیده است. در همان زمان بانک مرکزی تأکید کرد که ایران برای استفاده از این منابع هیچ محدودیتی ندارد اما منابع آمریکایی مکرر اعلام کردند که اتفاق تازه‌ای در این زمینه رخ نداده است و ایران پیش از این هم می‌توانست از منابع ارزی خود برای خرید اقلام بشردوستانه مانند غذا و دارو استفاده کند.

با این حال بخشی از نمایندگان مجلس آمریکا، جو بایدن، رئیس‌جمهوری این کشور را زیر فشار گذاشته بودند که دوباره دسترسی ایران به این منابع ارزی را بلوکه کند. بازی خبری با این ماجرا پس از مدتی فروکش کرد تا اینکه احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد، در یک نشست خبری در روز دهم بهمن سال جاری درباره استفاده از منابع ارزی ایران در قطر گفته بود که «علی‌رغم اینکه طرف غربی تعهد داده بود در این مسیر همراهی کند، تأخیرهایی وجود دارد. یک ال‌سی گشایش یافت اما سایر ال‌سی‌ها با تأخیر باز می‌شوند. یک ال‌سی موفق داشتیم که رقم آن را بانک‌ مرکزی اعلام می‌کند».

این همان موضوعی است که پیش از این، وزیر امور خارجه کشور در حاشیه سفر به نیویورک و در گفت‌وگو با شبکه ABC NEWS به آن اشاره کرده بود. امیرعبداللهیان در پاسخ به سؤال مجری این شبکه درباره دسترسی ایران به منابع ارزی بلوکه‌شده در قطر توضیح داده بود: «ما توافقی کردیم و واسطه این توافق دولت قطر بوده است. در مسیر درست خودش پیگیری می‌کنیم که بتوانیم از این منابع و دارایی‌هایمان استفاده کنیم. اگر طرف آمریکایی در تعهد خودش با هر توجیهی بدقولی کند و بدعهدی قبلی را تکرار کند، شرایط را سخت‌تر می‌کند و دیوار بی‌اعتمادی بین تهران و واشنگتن بلندتر خواهد شد». او البته تأکید کرده بود که ایران منتظر زمان مناسب است و بررسی می‌کند که آیا امکان استفاده از این دارایی‌ها به راحتی فراهم است یا با بدعهدی آمریکا مواجه هستیم؟

با این حال مدت‌ها بعد از این مصاحبه‌های خبری در هشتم بهمن سال جاری وزارت امور خارجه اعلام کرد که تماسی تلفنی بین شیخ محمد بن‌عبدالرحمن آل‌ثانی، نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر و امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران، برقرار شده و طی آن نخست‌وزیر قطر درباره نحوه استفاده ایران از دارایی‌ها نزد قطر گفته است: «دوحه و واشنگتن به توافق موجود متعهد هستند و مطابق توافق بانک مرکزی ایران و قطر مراحل اجرائی در حال انجام است».

‌منابع ارزی در بلاتکلیفی

با این حال حمید حسینی، عضو اتاق بازرگانی ایران، به «شرق» می‌گوید منابع ارزی ایران در قطر همچنان بلاتکلیف هستند و توضیح می‌دهد که مذاکرات برای حل‌وفصل این موانع ادامه دارد.

او تأکید می‌کند: «ظاهرا هنوز سازوکاری برای برداشت و تخصیص از منابع ارزی موجود در قطر تعیین نشده است و بنابراین تاکنون ما نتوانسته‌ایم هیچ برداشتی از این پول داشته باشیم». او ادامه می‌دهد: «من اطلاعی ندارم که دقیقا بار اول چگونه بر سر این پول و برداشت از آن توافق شده، اما طبق آنچه از اخبار برمی‌آید قرار بوده است که پول ایران در قطر برای کالاهای غیرتحریمی قابل استفاده باشد. به همین منظور بانک‌های ایرانی در قطر حساب باز کردند اما اینکه بانک‌های قطر حاضر نشده‌اند که همکاری کنند یا اینکه ایران هنوز اسناد استفاده از این پول را برای مواد غذایی ارائه نداده، در هاله‌ای از ابهام است. با این حال باید در نظر داشت که این مسئله اقدامی یک‌جانبه نیست و نیاز به همکاری بانک قطری هم وجود دارد. ضمن اینکه وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران هم باید بتواند ثبت سفارش کند تا بانک مرکزی در ازای آن ارز تخصیص دهد و کار پیش برود». به گفته این عضو اتاق بازرگانی احتمالا تنش‌های اخیر در منطقه باعث شده آمریکا قطر را به شکل غیررسمی تحت فشار بگذارد؛ چراکه نماینده‌های کنگره و سنا هم به جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا فشار می‌آورند که چرا در چنین شرایطی پول ایران را آزاد کرده است. بنابراین احتمالا بایدن هم با توجه به نزدیک‌بودن انتخابات این فشار را به قطر منتقل کرده است تا از ضد تبلیغات در انتخابات آتی ریاست‌جمهوری امریکا در امان بماند.

‌اتلاف یک میلیارد دلاری منابع ارزی

این مسائل در شرایطی رخ می‌دهد که پس از انتقال هفت میلیارد دلار منابع ارزی از کره جنوبی به قطر، یک میلیارد دلار از این منابع تلف شد.

عبدالناصر همتی، رئیس سابق بانک مرکزی و از منتقدان اصلی سیاست پولی و بانکی دولت سیزدهم، با انتشار متنی در صفحه شخصی خود در شبکه ایکس به سخنان وزیر امور خارجه واکنش نشان داد و به طعن نوشت: «مگر شش ماه پیش بعد از دو سال تعلل، آن (منابع ارزی بلوکه در قطر) را با عجله و در بدترین نرخ تبدیل و با افتخار آزاد نکردید؟ شما چرا به آمریکا اعتماد کرده و با انتقال ذخایر، یک میلیارد دلار را از دست دادید؟».

این یک میلیارد دلاری که همتی به آن اشاره کرده، همان مبلغی است که به گواه کارشناسان، به‌واسطه مسیر پیچیده انتقال این منابع به ایران، تلف شد. حالا در شرایطی که گفته می‌شد ارزش منابع ارزی ایران نزد کره جنوبی بیش از هفت میلیارد دلار است، نهایتا اعلام شد تنها شش میلیارد دلار به حساب بانک‌های ایرانی در قطر آمده است.

همچنین درحالی‌که ظاهرا ایران هنوز موفق به برداشت از این پول نشده است، در این مدت ابهام‌های فراوانی درباره نحوه استفاده از این منابع وجود داشته است. در‌حالی‌که برخی مقامات ایرانی می‌گویند دسترسی تمام و کمال به منابع دارند، طرف آمریکایی مدعی بود این ارزها تنها به‌منظور واردات کالاهای اساسی و بشردوستانه قابل استفاده هستند، اما حالا بهره‌برداری از این منابع در همین حد هم در هاله‌ای از ابهام است.