جزئیات کاوش‌های باستان‌شناسی در نقش‌رستم
علیرضا عسکری‌چاوردی، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید و سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی نقش‌رستم گفت: کاوش‌های باستان‌شناسی طی دو ماه در محوطه تاریخی نقش‌رستم با هدف ساماندهی و حل مشکل فروشست‌ها طی ماه‌های خرداد و تیر‌ماه 1403 در‌حال انجام است.
علیرضا عسکری‌چاوردی، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید و سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی نقش‌رستم گفت: کاوش‌های باستان‌شناسی طی دو ماه در محوطه تاریخی نقش‌رستم با هدف ساماندهی و حل مشکل فروشست‌ها طی ماه‌های خرداد و تیر‌ماه 1403 در‌حال انجام است.
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید افزود: مطالعات باستان‌شناسی در این مدت نشان داد برای حل مسئله نقش‌رستم لازم است پژوهش‌های بلند‌مدت و دامنه‌دار در این محوطه باستانی تعریف و انجام شود.
به گفته او، یکی از عمده عوامل تخریب و فروپاشی محوطه نقش‌رستم، عدم مطالعات باستان‌شناسی طی 50 سال گذشته بوده است. در‌حقیقت، پژوهش‌های باستان‌شناسی، محوطه‌های باستانی را احیا می‌کند و بدون پژوهش‌های باستان‌شناسی نمی‌توان میراث فرهنگی را نجات داد.
سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی نقش‌رستم گفت: طی دو ماه فعالیت باستان‌شناسی در این محوطه باستانی، مشخص شد سیستم‌های انتقال آب، حوضچه‌ها و کانال‌های آب، مخازن و چاه‌های باستانی واقع در این محوطه، به‌کلی از هم فروپاشیده است و همین فروپاشی عامل اصلی فروشست‌های متعدد طی بارندگی‌های اخیر در این محوطه تاریخی بوده است. طی مطالعات باستان‌شناسی انجام‌شده، حوضچه آرامش بالای صخره‌های کوهستانی کاوش و احیا شد. مسیر جویبارهای فصلی و سقوط سنگریزه‌ها به داخل محوطه پاکسازی شد و از این پس شاهد سقوط سنگریزه‌ها در زمان شکل‌گیری آبشار ناشی از بارندگی در این محوطه نخواهیم بود. مهم‌ترین مسئله نیز مهم‌ترین مخزن آب نقش‌رستم است که کاوش و سیستم آن در حال احیاست. کارکرد اصلی این مخزن هدایت آب‌های سطحی در این محوطه و جمع‌آوری آنها در دوره هخامنشی و ساسانی بوده است تا از آسیب به باروها و بناهای موجود در محوطه جلوگیری شود.
عسکری‌چاوردی ادامه داد: شناسایی یک چاه تاریخی دیگر در نقش‌رستم نشان داد که از این چاه برای سیستم زه‌کشی و هدایت آب‌ها استفاده می‌شده است.
بر‌پایه این گزارش، در‌حال‌حاضر، تلاش گروه باستان‌شناسی پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید به سرپرستی دکتر علیرضا عسکری‌چاوردی، شناخت و احیای سیستم هدایت آب خود دوره هخامنشی و ساسانی نقش‌رستم است که خوشبختانه با شناسایی مخازن، چاه‌ها و حوضچه‌های آرامش آب، تا حدودی اهداف برنامه مطالعات انجام شده است. در همین راستا، در ادامه برنامه تلاش خواهد شد تا سیستم زه‌کشی آب، جلوگیری از جمع‌شدن آب در درون محوطه، سطح‌بندی و شیب‌بندی سرتاسر محوطه انجام شود تا علل فروشست‌های سطحی در محوطه از بین رود و آب در زمان بارندگی در این محوطه به‌سرعت به بیرون انتقال یابد. بخشی از علل آسیب‌ها، عدم توجه به تفاوت خاک و پرشدگی‌های حاصل از کاوش‌های پیشین بود که در این طرح محل گمانه‌های حاصل از آن کاوش‌ها و عمده شکاف‌های طولی حاصل از نشست خاک‌های پیشین شناسایی شد و اقدام لازم برای جلوگیری از فروافتادن آب در زمان بارندگی در این شکاف‌ها، در‌حال انجام است. دلایل فروشست‌ها و چاله‌های ایجاد‌شده در زمان بارندگی در محوطه تاریخی نقش‌رستم در حال مطالعه است و راهکارهای علمی آن پس از انجام تحقیقات ژئوفیزیک ارائه شد و با کاوش‌های باستان‌شناسی، سیستم احیای آب و انتقال آب به بیرون از محوطه نقش‌رستم در حال انجام است و طرح‌های فنی برای حفاظت از این محوطه ارزشمند در حال تهیه و اجراست.
این برنامه به سرپرستی دکتر علیرضا عسکری‌چاوردی، باستان‌شناس عضو هیئت‌علمی دانشگاه شیراز و مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید، با حمایت مالی و پشتیبانی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان فارس، پژوهشکده باستان‌شناسی و پژوهشگاه و معاونت میراث‌فرهنگی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور در حال انجام است.
استاد باستان‌شناسی مطالعات هخامنشی دانشگاه شیراز و سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی شهر پارسه تخت‌جمشید افزود نقش‌رستم بخش اصلی شهر پارسه بوده و کارکرد نزدیکی با تختگاه تخت‌جمشید داشته است.
مجموعه آرامگاهی هخامنشی همراه با بنایی معروف به کعبه زرتشت در مکان معروف به نقش‌رستم در فاصله هفت کیلومتری شمال غربی تختگاه تخت‌جمشید ساخته شده است. در این مجموعه بزرگ، تعداد 23 اثر باستانی مانند آرامگاه‌ها، بنای کعبه زرتشت، نقش‌برجسته‌ها و کتیبه‌ها وجود دارد. این مجموعه بزرگ در حاشیه شمالی شهر پارسه واقع شده است و از نظر ارتباط فضایی و مکانی دو محوطه مهم باستانی نقش‌رستم و تختگاه تخت‌جمشید، از نظر کارکردی به هم وابسته و مرتبط هستند. شهر پارسه یک واحد شهری متشکل از بخش‌های مختلف از دوره عیلامی، هخامنشی، سلوکی، اشکانی، ساسانی و اسلامی بوده که بازسازی این شهر تاریخی در محدوده حریم درجه یک تخت‌جمشید به استناد مدارک به‌جای‌مانده قابل تصور و درک است. چنین به نظر می‌آید که مرزهای این شهر در محدوده حریم-یک در اطراف صفه تا شمال به سمت نقش‌رستم و استخر منطبق باشد.
مجموعه نقش‌رستم به استناد آثار مکتوب به‌جای‌مانده نظیر کتیبه‌های میخی دوره هخامنشی و خطوط باستانی دوره ساسانی، در دوره هخامنشی، سلوکی، اشکانی و ساسانی همواره مورد استفاده و تکریم بوده است. در دوره هخامنشی ارتباط مجموعه آرامگاهی نقش رستم به عنوان بخش مهم و کارکردی شهر پارسه در حاشیه شهر اما مرتبط با تختگاه تخت‌جمشید بوده است. سنت دفن پادشاهان درگذشته بر‌اساس آیین زرتشتی در این محل انجام می‌شده است.
در محل نقش‌رستم در نمای صخره‌ای به ارتفاع 60 متر، آرمگاه داریوش اول (521- 486 ق.م)، خشایارشا (486- 465 ق.م)، اردشیر یکم (465- 425 ق.م) و داریوش دوم (423- 404 ق.م ) قرار دارد. در این مکان بنایی معروف به کعبه زرتشت در دوره هخامنشی بنا شده که از نظر ساختار معماری و کارکرد، در کنار آرامگاه‌ها حائز اهمیت است.
