آنها رؤیایی داشتند

این روزها مستندی که «ملاله یوسف‌‌زی» و «جنیفر لارنس» درباره زنان افغانستانی تحت سلطه طالبان ساخته‌اند مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است. رسانه‌های متعدد همچون بی‌بی‌سی، فورچون و پیپل با آنها گفت‌وگو کرده‌اند. این مستند با نام «نان و گل سرخ» منعکس‌کننده داستان‌ها و صدای زنان افغانستانی است که در برابر طالبان مقاومت می‌کنند. سازمان ملل شرایط این زنان را «آپارتاید جنسیتی» می‌نامد.

جنیفر لارنس می‌گوید: «فکر می‌کنم فیلم‌سازی نحوه برخورد من با زندگی است. این روند هنری من است». ملاله یوسف‌زی هم به بی‌بی‌سی می‌گوید که معتقد است فشار عمومی می‌تواند در نهایت طالبان را وادار به دادن امتیاز کند. او می‌گوید: «آنها نمی‌خواهند زنان حتی در مذاکراتی که با نمایندگان کشورهای مختلف در حال انجام است، حضور داشته باشند، نمی‌خواهند حقوق زنان در دستور کار قرار بگیرد».

یوسف‌زی معتقد است: «برای مقاومت در برابر آنها، ما باید هر کاری را که آنها نمی‌خواهند، انجام دهیم. طبق خواسته‌های آنان، زنان باید در پستوها باشند. جنایتکارانی مانند طالبان باید پاسخ‌گو باشند».

او همچنین به نقش لارنس اشاره می‌کند و به مجله پیپل می‌گوید: «نقش جنیفر بسیار مهم است، زیرا ما نیاز داریم که همبستگی خود را با زنان افغان در سطح جهانی به اشتراک بگذاریم و این پیامی است که زنان در سراسر جهان در کنار زنان و دختران افغان در مبارزه با ظلم و ستم طالبان، متحد می‌ایستند».

شجاعتی کم‌نظیر

پس از روی کار آمدن طالبان، زنان از حضور اجتماعی حذف شده‌اند. زندگی نسلی از زنان که در دولت قبلی فرصت‌های جدیدی برای کار، تحصیل و تصدی پست‌های دولتی داشتند، زیرورو شد. دختران امکان تحصیل در مقطع متوسطه و دانشگاه را ندارند و حتی امکان حضور در پارک، آرایشگاه و سالن‌های ورزشی را ندارند. در حقیقت طالبان می‌کوشد زنان افغانستانی را ساکت کند.

«نان و گل سرخ» نام مستند برگرفته از یک شعار سیاسی است. این فیلم از داخل افغانستان توسط زنانی فیلم‌برداری شده است که در برابر این محدودیت‌ها مقاومت کرده‌اند.

دکتر «زهرا محمدی» یک دندان‌پزشک جوان است که درست قبل از رسیدن طالبان به کابل، نامزدی خود را جشن گرفت. او خطاب به دوربین امیدوارانه می‌گوید: «تاکنون طالبان پزشکان را اذیت نکرده‌اند، اگرچه آنها به من دستور داده‌اند که نامم را از روی تابلو حذف کنم».

دکتر «محمدی» البته تصویری از تابلوی مطب خود نشان می‌دهد که هنوز نامش روی آن قرار دارد، تصویری که حکایت از شجاعت او دارد. به‌تدریج مطب دندان‌پزشکی او به مرکزی مخفی برای فعالان زن تبدیل شد ولی در ادامه فیلم مشخص می‌شود که مقاومت این زنان همراه با دستگیری، احکام زندان و ناپدیدشدن است. بخشی از فیلم تصاویری از حضور زنان افغانستان در تظاهراتی است که خواستار «نان، آموزش و آزادی» هستند. آنها از زمانی که در تظاهرات دستگیر می‌شوند و گاز اشک‌آور به آنها شلیک می‌شود و طالبان به در خانه‌شان لگد می‌زند، بی‌هیچ کلامی فقط فیلم می‌گیرند. یکی از معترضان می‌گوید: «دختران تحصیل‌کرده تا کلاس دوازدهم در خانه محبوس شده‌اند. آنها آرزو داشتند پزشک، مهندس و معلم شوند. این غم‌انگیز است. آنها رؤیاهایی داشتند».

پنهان از طالبان

لارنس به بی‌بی‌سی می‌گوید که با دیدن تصاویر چگونگی خروج ارتش آمریکا از افغانستان و آنچه برای زنان این کشور اتفاق می‌افتد، تحت تأثیر قرار گرفته است و خواسته کاری انجام دهد. لارنس می‌گوید: «می‌خواستم بدانم آیا کسی از آنچه بر زنان و دختران افغانستانی در داخل کشورشان می‌گذرد، فیلم‌برداری می‌کند یا خیر؟» او می‌گوید: «برای ما مهم بود که به داخل کابل نگاه کنیم زیرا این دقیقا همان چیزی بود که طالبان نمی‌خواستند. بنابراین وقتی با «صحرا، کارگردان افغانستانی» تماس گرفتیم، متوجه شدیم که او در حال جمع‌آوری فیلم از دختران در کابل است». «صحرا مانی» به فورچون می‌گوید: «زمانی را در مرز افغانستان گذراندم تا بتوانم به این زنان نزدیک باشم. ما تیمی تشکیل دادیم تا به قهرمان‌هایمان آموزش دهیم که چگونه از خودشان فیلم بگیرند و این کار را به روشی امن انجام دهند، بنابراین اگر تلفن‌های همراه آنها توسط طالبان بررسی شده باشد، متوجه این موضوع نمی‌شدند».

شنیدن صدای زنان

«نان و گل سرخ» توسط هالیوود حمایت می‌شود. جنیفر لارنس برنده اسکار تهیه‌کننده و ملاله یوسف‌زی، برنده جایزه صلح نوبل، که خود زمانی قربانی طالبان شده بود، تهیه‌کننده اجرائی آن هستند. مانند دیگر فیلم‌هایی از این دست که با هدف شنیدن صدای زنان ساخته می‌شود. در سال 2022 هیلاری و چلسی کلینتون از تهیه‌کنندگان فیلم «در دستانش» بودند. فیلمی درباره جوان‌ترین شهردار زن افغانستان و چالش‌هایی که در ماه‌های منتهی به تسلط طالبان تجربه کرد. مریل استریپ نیز در مجمع عمومی سازمان ملل گفت که یک گربه حقوق بیشتری نسبت به یک زن ساکن در افغانستان دارد، زیرا ممکن است یک گربه به بیرون برود و «خورشید را روی صورت خود احساس کند».