«شرق» از تداوم رفت‌و‌آمدها در جغرافیای برجام طی روزهای گذشته و اوج‌گیری دوباره تیترهای غیر رسمی گزارش می‌دهد
همهمه اخبار مبهم
این روزها فضای رسانه‌ای مملو از اخباری است که مستقیم یا غیرمستقیم به مذاکرات پشت‌پرده و چراغ‌خاموش ایران و آمریکا ارتباط پیدا می‌کند. در کل مانند گذشته همه‌چیز در عدم قطعیت به سر می‌برد. چشم‌انداز روشنی در دست نیست و نمی‌توان به‌طور کامل با استناد به یک خبر، آن را ملاک تحلیل قرار داد.
عبدالرحمن فتح‌الهی: این روزها فضای رسانه‌ای مملو از اخباری است که مستقیم یا غیرمستقیم به مذاکرات پشت‌پرده و چراغ‌خاموش ایران و آمریکا ارتباط پیدا می‌کند. در کل مانند گذشته همه‌چیز در عدم قطعیت به سر می‌برد. چشم‌انداز روشنی در دست نیست و نمی‌توان به‌طور کامل با استناد به یک خبر، آن را ملاک تحلیل قرار داد. اما اگر مجموعه اخبار و گزارش‌ها را کنار هم بگذاریم، چراغ‌قوه‌ای خواهد بود روی آنچه گذشته است تا حداقل از تاریکی محض پشت‌پرده‌ها خارج شویم. در این راستا خبرهای منتشرشده بیشتر حول دو محور مهم می‌چرخند؛ یکی ناظر به «موفقیت» یا «شکست» در مذاکرات تهران – واشنگتن است و دیگری هم به کنار گذاشته‌شدن راب مالی از سمتش به عنوان نماینده ویژه آمریکا در امور ایران بازمی‌گردد.
«موفقیت» یا «شکست»
فضای مبهمی که با اخباری از انجام مذاکرات پشت‌پرده ایران و آمریکا در هفته‌های اخیر در جریان بود، به موفقیت یا شکست این گفتوگوها نیز سرایت کرده است و در این باره هم خبرهای متناقض و متضادی از رسانه‌ها به گوش می‌رسد. آن‌طور که وبگاه میدل‌ایست‌آی مدعی شده، مذاکرات ایران و آمریکا در حال حاضر به دلیل تشدید اختلافات متوقف شده است. این وبگاه در جزئیات خبر خود آورده که تلاش‌ها برای دستیابی به توافق یا تفاهم هسته‌ای بین ایران و ایالات متحده با مخالفت تهران بر سر خواسته‌های واشنگتن در مورد آزادی زندانیان متوقف شده است. میدل‌ایست‌آی به نقل از یک منبع درون تشکیلات سیاسی ایران عنوان کرده، «ایالات متحده تأکید دارد که پیشرفت بیشتر در مذاکرات بدون توافقی بر سر موضوع زندانیان دوتابعیتی آمریکایی و ایرانی حاصل نخواهد شد. بنابراین این مسئله پیچیدگی جدیدی به ماجرا افزود و مایه اختلاف دو طرف شد».
با‌این‌حال قبل‌تر از ادعای میدل‌ایست‌آی و به روایت یدیعوت احارونت، نه‌تنها توقف و شکستی در کار نیست که حتی عملا تفاهم ایران و آمریکا حاصل شده است. این روزنامه چاپ اسرائیل به نقل از مقامات تل‌آویو، از به نتیجه رسیدن یک توافق محدود بین آمریکا با ایران پرده‌برداری کرد. یدیعوت احارونت گفته است «مذاکرات هفته‌های اخیر بین تهران و واشنگتن به یک توافق محدود منجر شده است و هیچ نشستی با حضور اعضای ارشد دو کشور (ایران و آمریکا) برگزار نخواهد شد. مضافا مراسم رسمی هم برای امضای توافق‌نامه در کار نخواهد بود». روزنامه چاپ اسرائیل در تشریح جزئیات توافق شفاهیِ ادعایی خود عنوان داشته، «ایران غنی‌سازی اورانیوم خود را به 60 درصد محدود می‌کند، همکاری با بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را افزایش می‌دهد و زندانیان آمریکایی را آزاد می‌کند. سپس ایالات متحده میلیاردها دلار دارایی مسدودشده ایران را آزاد خواهد کرد». مقامات اسرائیلی به یدیعوت احارونت گفته‌اند «تصمیم نهایی برای انجام توافق گرفته شده است و ایران به دنبال توافقی برای بازیابی مشروعیت خود در صحنه بین‌المللی و امکان ازسرگیری تجارت با سایر کشورهاست».
همسو با ادعای این روزنامه، کاردار سفارت ایران در لندن هم با اشاره به روند مذاکرات غیرمستقیم میان تهران و واشنگتن، از احتمال توافق درباره رفع بخشی از تحریم‌ها و تبادل زندانیان خبر داد. سیدمهدی حسینی‌متین این مطلب را در گفت‌وگو با نشریه یواس‌اِی تودی مطرح کرد و تأکید دارد: «ما محتاطانه خوش‌بین هستیم که این توافق در آینده نزدیک محقق شود». البته حسینی برخلاف آنچه یدیعوت احارونت از توافق محدود، شفاهی و بدون امضای سند بین ایران و آمریکا گفت، تصریح کرده که «هرگونه توافقی مستلزم یک متن عینی روی میز است تا درباره آن صحبت و امضا شود». از دیدگاه این دیپلمات کشورمان، «مذاکرات میان ایران و آمریکا در این زمینه به صورت غیرمستقیم با میانجیگری عمان جریان دارد». کاردار سفارت ایران در لندن این را هم افزود که «قطر و امارات متحده نیز در تسهیلگری گفتوگوها دخیل هستند».
کاخ سفید بر مدار تکذیب
هرچند برخی از رسانه‌ها از احتمال توفق بین ایران و آمریکا می‌گویند، باز هم مقامات دولت بایدن اصرار دارند که توافقی با تهران در کار نیست، کمااینکه آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه دولت بایدن روز چهارشنبه گذشته به وقت محلی طی یک سخنرانی در شورای روابط خارجی آمریکا با بیان اینکه «درحال‌حاضر هیچ توافقی درباره برنامه هسته‌ای ایران در حال انجام نیست» تأکید کرد «ما همچنان علاقه‌مند به یافتن مسیرهای دیپلماتیک (با ایران) هستیم».
بلینکن از تقویت بازدارندگی آمریکا خبر داد و عنوان کرد که برای این کار با همکاران خود در منطقه از نزدیک همکاری کرده‌ایم. رئیس دستگاه دیپلماسی ایالات متحده با انداختن توپ در زمین ایران مدعی شد «من فکر می‌کنم اگر تهران تصمیم به اقدام بگیرد یا بهتر بگویم اقدامی انجام ندهد، این امر موجب افزایش تنش‌ها، نه‌تنها میان ایران و آمریکا بلکه با سایر کشورها خواهد شد. ما باید ببینیم اقدامات ایران چه خواهد بود».
وزیر امور خارجه آمریکا در پاسخ به سؤالی درباره گزارش‌ها درخصوص محدودکردن برنامه هسته‌ای ایران در مقابل کاهش تحریم‌ها گفت «ما از روز اول به دو اصل اعتقاد داشتیم؛ اول، تعهدی است که جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا متعهد شده است اجازه ندهد ایران هیچ‌گاه به سلاح هسته‌ای دست یابد ما همچنین معتقدیم دیپلماسی مؤثرترین راه برای دستیابی به این نتیجه است». بلینکن با تکرار ادعاهای قبلی واشنگتن ادامه داد «ما این مسیر را دنبال کردیم تا ببینیم می‌توانیم به پایبندی مشترک به برجام بازگردیم یا خیر. ما تلاش‌های بسیار خوبی با شرکای خود و همچنین چین و روسیه انجام دادیم. در نقطه‌ای که دستیابی به یک توافق ممکن بود، ایران نتوانست یا نخواست اقدامات لازم را انجام دهد. این امر مربوط به چندین ماه گذشته است».
به موازات آنچه بلینکن بر آن تأکید داشت، معاون سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا نیز همان روز (چهارشنبه گذشته) در پاسخ به سؤالی درباره مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا برای احیای توافق هسته‌ای «هرگونه احتمال یک توافق موقت در این زمینه را نادرست و گمراه‌کننده تلقی کرد». ودانت پاتل، طی یک نشست خبری و در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه چه اطلاعات جدیدی درباره مذاکرات غیرمستقیم آمریکا و ایران درباره احیای توافق هسته‌ای وجود دارد، گفت «ما به‌طور‌کلی با متحدان و شرکایمان، از جمله در منطقه درباره حوزه‌های متعددی که در آنها نگرانی‌هایی درباره ایران داریم، در ارتباط هستیم».
معاون سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا همچنین ادعا کرد که «واشنگتن روی موضوع بازگرداندن شهروندان آمریکایی که در ایران زندانی شده‌اند، به طور خستگی‌ناپذیری کار می‌کند». پاتل در ادامه این نشست و در پاسخ به سؤال دیگری راجع به مذاکرات غیرمستقیم برای احیای توافق هسته‌ای بیان کرد «ما دیپلماسی را ترجیح می‌دهیم اما برای تمامی گزینه‌ها و پیشامدهای احتمالی نیز آماده می‌شویم. با متحدان و شرکای خود نیز در این زمینه هماهنگی کامل داریم».
اسرائیل در دوراهی
اگرچه آنتونی بلینکن، ودانت پاتل و دیگر مقامات دولت بایدن، نزدیک‌شدن ایران و آمریکا به توافق را چه به صورت مکتوب یا شفاهی و چه به شکل توافق کامل یا توافق کوچک تکذیب کرده‌اند اما تل‌آویو همچنان اصرار دارد که این توافق یا تاکنون به نتیجه رسیده یا در چند هفته آینده به نتیجه می‌رسد؛ چراکه از دیدگاه اسرائیلی‌ها جو بایدن از قبل و به دلایل سیاسی در آستانه نامزدی مجددش برای انتخابات 2024، تصمیم نهایی خود را برای توافق با تهران گرفته است. از این رو تل‌آویو همچنان نگران است و به موازاتش دولت نتانیاهو و شخص نخست‌وزیر هم بین پذیرش یا عدم پذیرش هرگونه توافقی بین ایران و آمریکا درمانده‌اند.
آن‌طور‌که یدیعوت احارونت در گزارش خود ذکر کرده، نگرانی اسرائیل نسبت به این توافق به این دلیل است که به ادعای این روزنامه چاپ اسرائیل، توافق پیش‌رو به برنامه موشک‌های بالستیک ایران، تولید پهپاد یا حمایت این کشور از گروه‌های همسو با تهران در خاورمیانه نمی‌پردازد. بنابراین کابینه بی‌بی به این نتیجه رسیده که به دلیل انگیزه‌های سیاسی بایدن و همچنین پایین‌آمدن سطح روابط تل‌آویو و واشنگتن پس از روی‌کارآمدن نتانیاهو و لایحه اصلاحات قضائی‌اش، اسرائیل توانایی زیادی برای تأثیرگذاری بر این توافق ندارد.
البته مقامات اسرائیلی به یدیعوت آحارونوت گفته‌اند که «هیچ تضمینی وجود ندارد روابط بهتر بین واشنگتن و تل‌آویو، ازجمله دعوت از نتانیاهو برای دیدار با بایدن در کاخ سفید، منجر به نتیجه‌ای متفاوت درباره این توافق شود». دراین‌باره یکی از مقامات اسرائیلی عنوان کرده که توافق با ایران هدف دولت بایدن است و افزوده که اسرائیل به‌شدت به این توافق حمله خواهد کرد و تل‌آویو به این توافق پایبند نخواهد بود. این مقام اسرائیلی تأکید دارد که «این توافق پر از نقص است». او یادآور شده که «این توافق به ادعای او، مسائلی نظیر رفتار ایران در منطقه از جمله تأمین مالی حزب‌الله لبنان و جهاد اسلامی و ساخت پهپادها و موشک‌های بالستیک نمی‌پردازد؛ بنابراین ما به آن پایبند نیستیم».
وال‌استریت‌ژورنال هم در گفت‌وگویی که با بنیامین نتانیاهو داشته است، مشخصا از او سؤال کرده که «ایالات متحده اکنون در حال تعامل مجدد دیپلماتیک با ایران بر مبنای توافق کوچک درباره برنامه هسته‌ای ایران است. به نظر شما این توافق کوچک، اولین مرحله برای احیای توافق ایران (برجام) است یا توافق قدیمی ایران واقعا مُرده است؟» نخست‌وزیر اسرائیل پاسخ سؤال روزنامه آمریکایی را این‌گونه داد که «هر توافقی با ایران که زیرساخت برنامه هسته‌ای آن را به عقب برنگرداند، توافق مفیدی نخواهد بود... . این یک توافق بد خواهد بود. مشخص است که توافقی که صدها میلیارد دلار به آنها بدهد و آنها را قادر خواهد کرد که طی دو یا سه سال از همه محدودیت‌های موسوم به بندهای غروب از قبیل غنی‌سازی اورانیوم خلاص شوند، یک توافق بسیار بدتر خواهد بود. ببینید! توافق حداکثری یا توافق کوچک، هیچ‌کدام مانعی در برابر ما برای دفاع از اسرائیل علیه رژیمی که علنا می‌گوید خواهان نابودکردن ماست، ایجاد نخواهد کرد و ما اقدامات ضروری را برای دفاع از خودمان انجام خواهیم داد».
در کنار وضعیت پرابهام اسرائیل و نیز مخالفت‌های علنی و پنهان تل‌آویو درباره توافق احتمالی دولت بایدن و ایران، گویا اسرائیلی‌ها سعی کرده‌اند با درز اطلاعات محرمانه مربوط به مذاکرات تهران و واشنگتن، عملا با به‌راه‌انداختن موج رسانه‌ای و متعاقبش پررنگ‌کردن حساسیت‌ها، هم در داخل خاک آمریکا و هم در محافل بین‌المللی مانع از ادامه گفتوگوها و به‌نتیجه‌رسیدن توافق پیش‌رو شوند. دراین‌باره وبگاه خبری آمریکایی آکسیوس، به نقل از سه مقام ارشد در دولت‌های اسرائیل و آمریکا فاش کرده که جیک سالیوان در گفت‌وگو با تساحی هنگبی، همتای اسرائیلی خود، درباره نشت و افشای اطلاعات مذاکرات ایالات متحده با جمهوری اسلامی از طریق منابع رسمی این کشور به‌شدت انتقاد و ابراز نگرانی کرده است. این منابع به آکسیوس گفته‌اند که چندین مقام اسرائیلی از جمله مشاور امنیت ملی و وزیر امور استراتژیک این کشور، اوایل ماه ژوئن، با جیک سالیوان دیدار داشته و در جریان مذاکرات غیرمستقیم واشنگتن و تهران قرار گرفته‌اند.
احتمالا یکی از دلایل نگرانی سالیوان، افزایش فشار نمایندگان کنگره، به‌ویژه جمهوری‌خواهان بر دولت بایدن است. این در حالی است که پیش‌تر به اذعان هاآرتص، دولت بایدن جزئیات مذاکرات انجام‌شده بین ایران و آمریکا را حتی به‌صورت روزانه در اختیار مقامات اسرائیلی قرار داده است. هم‌زمان با این نگرانی‌ها و مخالفت‌های سیاسی و دیپلماتیک مقامات اسرائیلی درباره توافق احتمالی تهران و واشنگتن و نیز درز اطلاعات محرمانه با هدف شکست در مذاکرات با جنجال‌سازی رسانه‌ای، به‌تازگی تل‌آویو نیم‌نگاهی هم به فاز عملیاتی تقابلی دارد و در این راستا هم انجام چند رزمایش نظامی معنادار را در دستور کار قرار داده است که به نظر طیفی از تحلیلگران می‌تواند از کارشکنی تل‌آویو در مسیر مذاکرات با استفاده از گزینه نظامی حکایت داشته باشد؛ همچنان که به‌تازگی فرماندهی جبهه داخلی اسرائیل به رهبری رافی میلو، رزمایش «مشت قاطع» را با شبیه‌سازی درگیری در چند جبهه پس از حمله نیروی هوایی اسرائیل به ایران، انجام داد.
براساس این سناریو، در پاسخ به حملات نیروی هوایی اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای کشورمان، تل‌آویو خود را برای نحوه تقابل با موشک‌هایی آماده می‌کند که احتمالا هم‌زمان از ایران، عراق، سوریه، لبنان و همچنین نوار غزه به سمت اسرائیل شلیک می‌شوند. طبق این رزمایش بیشتر موشک‌های شلیک‌شده به اراضی اشغالی به مناطق شمالی اسرائیل و حیفا اصابت خواهد کرد. البته از نگاه مقامات تل‌آویو، این حملات موشکی احتمالا با ناآرامی‌های خشونت‌آمیز در داخل اسرائیل همراه خواهد بود. در چنین سناریویی، اورژانس با بیش از هزار محل منهدم‌شده، ازجمله ۵۰۰ مورد در وضعیت وخیم، به‌اضافه حدود دو هزار ساکن که در مناطق باز و خارج از پناهگاه مانده‌اند، مواجه خواهد شد. این سناریو همچنین شامل آسیب به زیرساخت‌های برق و آب، پایگاه‌های ارتش اسرائیل و مراکز جمعیتی بود.
مخالفت‌ها کار دست بایدن می‌دهند
همان‌طورکه اشاره شد، تیم بایدن در اظهار نظرهای رسمی و علنی، اصرار دارد که توافق هسته‌ای جدیدی در کار نیست. با این حال به صورت غیررسمی، مقامات کشورهای مختلف خطوط کلی آتش‌بس قریب‌الوقوع با ایران را ترسیم کرده‌اند. توافق نانوشته‌ای برای آزادی سه شهروند دوتابعیتی آمریکایی-ایرانی در مقابل آزادسازی بخشی از وجوه مسدودشده ایران، در جریان است. این در حالی است که کنگره آمریکا هیچ‌گاه تکذیب‌های مکرر دولت بایدن را باور نکرده است و تمام تلاش خود را به کار بسته تا با استفاده از ظرفیت خود مانع از ادامه مذاکرات و حصول توافق با ایران شود. این تلاش‌ها به‌ویژه بعد از احتمال شکل‌گیری تفاهم و توافق به جای توافق رسمی با هدف دورزدن کنگره سبب شد مجلس نمایندگان و نیز مجلس سنای آمریکا مخالفت‌های خود را به شکل جدی‌تری ادامه دهند.
در همین زمینه ۲۴۹ قانون‌گذار مجلس نمایندگان آمریکا در نامه‌ای به رئیس‌جمهوری این کشور از او خواستند اقدام‌های بیشتری برای ممانعت از دستیابی ایران به توانایی تولید سلاح هسته‌ای انجام دهد و در راستای اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران تلاش کند. وب‌سایت «جوئیش اینسایدر» در گزارش خود به این نامه اشاره کرده که از سوی ۱۳۹ نماینده جمهوری‌خواه و ۱۱۰ نماینده دموکرات امضا شده است. این قانون‌گذاران همچنین اعلام کرده‌اند که آمریکا باید به‌صراحت به ایران اطلاع دهد که هرگونه پیشرفت بیشتر در برنامه هسته‌ای آن پیامدهای شدیدی به دنبال خواهد داشت.
چند روز قبل نیز ۲۵ سناتور آمریکایی در نامه‌ای به بایدن از او خواسته بودند مانع «دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای» شود. جان کندی، جیمز لنکفورد و کرستن گیلیبراند از جمله سناتورهایی هستند که این نامه را امضا کرده‌اند. در این نامه با اشاره به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ماه فوریه گذشته درباره کشف ذرات اورانیوم غنی‌شده تا سطح ۸۴ درصد در ایران آمده بود که تهران توانایی غنی‌سازی اورانیوم تا سطح ۹۰ درصد تسلیحاتی در زمان مدنظر خود را دارد و می‌تواند در مدت ۱۲ روز اورانیوم با سطح غنای لازم برای ساخت یک بمب را غنی‌سازی کند. این سناتورها همچنین با تکرار برخی ادعاها درباره ماهیت برنامه هسته‌ای ایران، اعلام کرده‌اند که ضرورت دارد تلاش‌ها برای ممانعت از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای تقویت شود. پیش‌تر نیز نمایندگان کنگره ایالات متحده، از دولت آمریکا بابت دیپلماسی محرمانه و مذاکرات چراغ خاموش با ایران انتقاد کرده بودند.
بنابراین به اعتقاد مارک فیتزپاتریک در المانیتور، از قبل هم پیش‌بینی می‌شد نمایندگان جمهوری‌خواه کنگره از توافقات جدید ایران و آمریکا ناراضی هستند؛ اما به نظر او، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل که قاطعانه با احیای برجام مخالفت کرده است، به نظر می‌رسد درباره آنچه او «معامله کوچک» می‌نامد، نگاه مثبت‌تری دارد. گویا برای برخی از سیاست‌مداران آمریکا رضایت نتانیاهو بسیار مهم است؛ زیرا اسرائیل می‌تواند نقش خرابکارانه‌ای بازی کند.
البته مخالفت‌های کنگره و جمهوری‌خواهان از یک سو و نیز نگرانی اسرائیلی در سوی دیگر تنها بخشی از کارشکنی‌ها در جریان مذاکرات است. اروپا نیز به سهم خود عملا با به میان کشیدن موضوعاتی فراهسته‌ای و برخی اقدامات دیگر، شرایط برای حصول توافق را سخت کرده است. در این زمینه خبرگزاری رویترز در گزارشی مدعی شده که دیپلمات‌های اروپایی به ایران اطلاع داده‌اند تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه برنامه موشک‌های بالستیک ایران که قرار است در ماه اکتبر منقضی شود، تمدید خواهد شد. این خبرگزاری به نقل از چهار منبع مطلع که از آنها نام نبرد، نوشت که این اقدام می‌تواند به تلافی‌جویی ایران منجر شود. رویترز نوشته که «این منابع سه دلیل را برای حفظ تحریم‌های ایران ذکر کردند: استفاده روسیه از پهپاد‌های ایرانی، امکان انتقال موشک‌های بالستیک از ایران به روسیه و محروم‌کردن ایران از مزایای توافق هسته‌ای با توجه به نقض برجام از سوی ایران، هرچند این آمریکا بود که ابتدا از آن خارج شد».
یک دیپلمات غربی به رویترز هم گفته: «(قصد ما برای حفظ تحریم‌ها) به روشنی به ایرانی‌ها منتقل شده و حالا سؤال این است که آیا ایران گام‌هایی را برای تلافی‌جویی برخواهد داشت و این گام‌های احتمالی چه خواهد بود». تحریم‌های اتحادیه اروپا براساس قطع‌نامه ۲۲۳۱ سازمان ملل که ضمانت اجرائی توافق هسته‌ای بود قرار است روز ۱۸ اکتبر سال جاری (مهرماه) منقضی شود. این قطع‌نامه از ایران می‌خواهد از توسعه موشک‌های بالستیک که امکان حمل سلاح هسته‌ای را دارد خودداری کند، اما آن را صریحا ممنوع نمی‌کند.
در نتیجه هرگونه واکنش از سوی تهران نه‌تنها چند دور مذاکرات انجام‌شده علی باقری‌کنی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه و مذاکره‌کننده ارشد ایران با اروپایی‌ها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد که حتی مسیر مذاکرات تهران – واشنگتن را هم مختل خواهد کرد. به موازات گفت‌وگوهای واشنگتن و تهران، انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده مذاکرات احیای برجام، اخیرا با علی باقری‌کنی دیدار کرد. باقری‌کنی قبل تر هم با همتایان خود از سه کشور اروپایی عضو برجام (آلمان، فرانسه و انگلستان) دیدار داشت.
اختلافات درون‌ساختاری، جلوگیری از توافق یا محدودکردن افراد
در بحبوحه اخبار منتشرشده این روزها، موضوع کنار گذاشته‌شدن رابرت مالی از وزارت امور خارجه و سپردن امور مربوط به ایران به معاونش، آبرام پالی هم از آن دست خبرهایی است که می‌تواند روی مسیر مذاکرات اثرگذار باشد. حداقل به باور طیفی از رسانه‌های داخلی در ایران، تغییر رابرت مالی این احتمال را تقویت می‌کند که دولت آمریکا برای دستیابی به توافقاتی با تهران مجبور به محدودکردن برخی افراد شده است.
هفته‌هاست که گمانه‌زنی‌ها در مورد غیبت راب مالی نماینده آمریکا درخصوص ایران به گوش می‌رسد. ۴۰ روز قبل اولین جلسه محرمانه دولت جو بایدن برای تمامی سناتورها با محوریت ایران برگزار شد، اما راب مالی، غایب بزرگ در آن جلسه بود و معاونش، آبرام پالی صندلی او را پر کرد؛ فردی که اکنون رسما به جای مالی هم عهده‌دار پیگیر امور ایران در وزارت امور خارجه آمریکا شده است. حالا دولت آمریکا رسما اعلام کرده راب مالی در مرخصی بدون حقوق است.
در مدت غیبت مالی خبرها درخصوص توافق تبادل زندانیان و همچنین آزادی اموال ایران قوت گرفته و رسانه‌های گوناگون غربی این خبر را اعلام کرده‌اند. اتفاقی که این احتمال را تقویت می‌کند که دولت آمریکا برای دستیابی به توافقاتی با تهران مجبور به محدودکردن برخی افراد شده است، خصوصا که اولین جرقه مذاکرات پشت پرده ماه‌های اخیر از طریق رابرت مالی و سعید ایروانی (نماینده ایران در سازمان ملل) در نیویورک و در واپسین روزهای سال گذشته میلادی زده شد. البته چند روز قبل‌تر هم محمد مرندی که عنوان مشاور رسانه‌های تیم مذاکره‌کننده دولت رئیسی را یدک می‌کشد، خبر داده بود که علی واعظ دوست رابرت مالی نیز از مذاکرات کنار گذاشته شده است.
از این رو در داخل این‌گونه مطرح شده است که سابقه نشان می‌دهد در دو سال اخیر تغییرات در تیم مذاکره‌کننده آمریکایی منجر به بهبود وضعیت مذاکرات شده است. خارج‌شدن ریچارد نفیو معمار تحریم‌های ضدایرانی و شاپیرو سفیر اسبق آمریکا در اسرائیل که بر توافق طولانی‌مدت‌تر و محکم‌تر تأکید داشتند و رؤیای برجام‌های ۲ و ۳ را می‌دیدند به کاهش نسبی تنش‌ها انجامید؛ ازاین‌رو این تغییرات در کنار حل برخی مسائل ایران و آژانس و عدم انتشار قطع‌نامه ضدایرانی در شورای حکام در ماه‌های اخیر معنادار است. اخبار یک ماه اخیر نشان می‌دهد تعلیق رابرت مالی مذاکرات را از حالت معلق خارج کرده است.
در مقابل این گزاره، نه رابرت مالی و نه مقامات دولت بایدن، کنارگذاشته‌شدن او (مالی) را بی‌ارتباط به مذاکرات می‌دانند و تاکنون در اظهارنظرها نیز هیچ اشاره‌ای به مذاکرات با ایران و کنارگذاشتن راب مالی نکرده‌اند و دلیل کنار گذاشته‌شدن مالی را صرفا تخلفات درباره عملکرد او در قبال اسناد و محتوای طبقه‌بندی‌شده دانسته‌اند. ضمن آنکه فعلا از لفظ «کناره‌گیری» برای رابرت مالی هم استفاده نشده است. رابرت مالی هم در گفت‌وگویش با سی‌ان‌ان امیدار است که این تحقیقات هرچه زودتر تمام شود تا او به سر کار خود بازگردد. مالی در بیانیه کوتاهی که در اختیار رسانه‌ها گذاشت تأیید کرد که از چندین هفته قبل به دلیل تحقیقاتی که درمورد مجوز امنیتی او در جریان بوده، در مرخصی به سر می‌برد. خبرگزاری آسوشیتدپرس به نقل از یک مقام وزارت خارجه که از او نام نبرد گزارش داد که تحقیقات مورد نظر توسط دایره امنیت دیپلماتیک هدایت می‌شود.
در عین حال یک مقام آمریکایی دیگر که نخواست نامش فاش شود به سی‌ان‌ان گفته که رابرت مالی برای مدتی بعد از شروع این تحقیقات در پست خود باقی ماند، اما دیگر به اطلاعات محرمانه دسترسی نداشت. سی‌ان‌ان نوشت که «دو منبع آگاه گفته‌اند وزارت امور خارجه پیش‌تر در سال جاری تحقیقات خود درباره اینکه آقای مالی چطور با اسناد محرمانه کار کرده است را تشدید کرد که به تعلیق مجوز امنیتی او در دو ماه گذشته منجر شد».
این منابع گفتند نشانه‌ای در دست نیست که این تحقیقات کیفری باشد. سی‌ان‌ان نوشت که رابرت مالی در ماه‌های اخیر ظاهرا نقشی ممتاز در تلاش برای جلب آزادی زندانیان دوتابعیتی در ایران داشته است. او به طور مرتب با خانواده این افراد در تماس بوده است. در روزهای نخست ماه ژوئن گزارش شد که او اخیرا چندین بار با امیر سعید ایروانی، سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد دیدار کرده است. با این حال سی‌ان‌ان می‌گوید معلوم نیست که این دیدارها قبل یا بعد از تعلیق مجوز امنیتی او بود.
واکنش گروسی
در میان خبرهای واصله هم مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مصاحبه‌ای با فرانس 24 خواستار همکاری ایران با این نهاد بین‌المللی شد. گروسی در این مصاحبه، ادعای مجری برنامه را مبنی بر اینکه توافق ایران و آژانس کارآمد نبوده، رد کرد، اما گفت که همکاری‌های میان ایران و آژانس در سطح و سرعت مورد پسند او پیش نرفته است. مدیر کل آژانس تأکید داشت که «من با قضاوت شما مبنی بر اینکه [توافق ایران و آژانس] کارساز نیست موافق نیستم. فکر نمی‌کنم که آن توافق کارکردش در سطح و سرعتی باشد که من دوست دارم شاهد آن باشم».
این دیپلمات هسته‌ای روی توافق با تهران مانور داد و عنوان کرد: «چیزی که بر سر آن توافق کردیم این بود که ایران با آژانس در زمینه محدودسازی برخی از فعالیت‌هایش همکاری کند و به ما اجازه بدهد تجهیزات نظارتی بیشتری داشته باشیم». گروسی در ادامه به ذکر این نکته پرداخت که «ما توانسته‌ایم بعضی از این کارها را انجام دهیم، اما نه همه آنها را. ایران دارد به فعالیت‌های غنی‌سازی‌اش ادامه می‌دهد و البته این مایه نگرانی است». مدیر کل آژانس، در مصاحبه خود، تهران را خطاب قرار داد و بیان کرد «چیزی که ما به همتایان ایرانی‌مان می‌گوییم این است که تنها راه برای به‌دست‌آوردن اعتماد بین‌المللی همکاری با آژانس است». از دید گروسی، «بدون همکاری با آژانس اعتماد بین‌المللی به ایران امکان‌پذیر نخواهد بود».
این دیپلمات ارشد حوزه هسته‌ای در بخش دیگری از این مصاحبه به تماس‌های میان ایران و آمریکا برای حصول نوعی توافق بر سر برنامه هسته‌ای ایران نیز واکنش نشان داد. گروسی در این رابطه با لحنی مثبت خاطرنشان کرد که «من از این نوع تماس‌های دوجانبه بین ایران و در این مورد خاص آمریکا یا هر کشور دیگر با هدف رسیدن به نوعی کاهش تنش مطلع هستم. این نوع تماس‌ها به خودی خود بد نیستند». البته گروسی این را هم اضافه کرد، «چیزی که من همیشه می‌گویم و گفتن آن از جانب من هم مایه شگفتی نباید باشد این است که چنین توافقی باید قابل راستی‌آزمایی باشد و ما باید بتوانیم آن را راستی‌آزمایی کنیم».
مدیر کل آژانس در ادامه ارزیابی خود درمورد توافق احتمالی تهران - واشنگتن از اشتیاقش برای آگاهی از جزئیات بیشتر خبر داد و پیرو تأکید چندباره گفت که «شکل و نوع چنین توافقات احتمالی به تصمیم‌های سیاسی کشورها بستگی دارد». او در بخش دیگری از اظهاراتش درباره توافق هسته‌ای برجام از ادبیاتی ناامیدکننده استفاده کرد و اذعان داشت که «این توافق در حال حاضر در وضعیت بسیار بدی قرار دارد. اساسا یک پوسته خالی است. هیچ‌کس مرگ آن را اعلام نکرده، اما هیچ فعالیت دیپلماتیکی حول آن وجود ندارد». با این حال گروسی اضافه کرد که «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کماکان در تأسیسات ایران حضور دارد. بنابراین من امیدوارم که چنانچه توافق جایگزین یا هر نوع توافق دیگری حاصل شود از ما دعوت شود تا طرفی باشیم که کارهای بازرسی و راستی‌آزمایی را انجام دهیم تا اطمینان حاصل شود تعهدات لحاظ‌شده واقعی هستند نه فقط یک برگه کاغذ».
