از تخصص «مبارزه با رژیم شاه» تا مدرک جعلی

معصومه آباد، مدرک تحصیلی و پست تازه‌اش این روزها نقل محافل سیاسی است. او دکترای باروری دارد و به عنوان پنجمین سفیر زن بعد از انقلاب، قرار است راهی فنلاند شود. انتصابی بحث برانگیز که اسباب  مطایبه هم شده است. 

اما آباد پیش از این انتصاب کجا بوده؟ او سابقه عضویت در دو دوره شورای شهر تهران را دارد. قبل از آن هم رئیس بخش زنان و زایمان بیمارستان نجمیه بوده است.

با وجود این که تحصیلات دانشگاهی آباد هیچ ارتباطی با حوزه سیاسی، دیپلماسی، حقوق بین‌الملل یا روابط خارجی ندارد اما او انتصابش را این‌طور توجیه کرده: زمانی که مهمان‌های خارجی به ایران دعوت می‌شدند، از من به عنوان سخنران یا مدعو دعوت می‌شد تا اینکه از وزارتخارجه برای همکاری بیشتر با من تماس گرفتند.

 منتقدان اما در مواجهه با این انتصاب این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا هیچ سفیری با مدرک مرتبط از بین دانش آموختگان وزارتخارجه، حقوق و علوم سیاسی پیدا نمی‌شود که این مسئولیت را برعهده بگیرد؟ آیا پای رانت در میان است یا نزدیکی‌های جناحی و سیاسی جای تخصص را گرفته‌است؟

جنجال مدرک‌ها

این اولین بار نیست که مدرک تحصیلی یک سیاستمدار سر و صدا به راه انداخته است. حاشیه‌سازترین نمونه شاید علی کردان، وزیر کشور دولت احمدی نژاد باشد. مدک دکترای افتخاری او از آکسفورد جعلی از آب درآمد و در نهایت مدرک تحصیلی منجر به برکناری او شد.

شاید در هیچ انتخاباتی به اندازه انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۴۰۰ «مدرک تحصیلی» حاشیه‌ساز نشده‌بود. در یکی از مناظره‌ها مهرعلیزاده، تحصیلات کلاسیک رئیسی را زیر سوال برد و معادل سازی مدارک او را به رسمیت نشناخت. عبدالناصر همتی هم در مناظره ای درباره شیوه اخذ مدرک توسط محسن رضایی ادعاهایی را مطرح کرد و مدعی شد اساتید برای درس دادن و امتحان گرفتن به دفترش در مجمع تشخیص می‌رفتند. 

همتی البته زاکانی را هم بی‌نصیب نگذاشت و با کنایه به او گفت: مدرک‌تان را هم معلوم نیست چطور گرفتید. مدرک غیرمرتبط برای تصدی شهرداری که دیوان عدالت اداری هم صلاحیت او را برای شهرداری تهران زیر سوال برد. 

در دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی هم خبرگزاری تسنیم گزارش‌هایی در مورد مدارک تحصیلی حسین فریدون منتشر و ادعا کرد تحصیل برادر حسن روحانی در مقطع دکترای در دانشگاه شهید بهشتی با معرفی و توصیه سازمان سنجش بوده است. دانشگاه اما نپذیرفته و درنهایت با پیگیری‌های سازمان سنجش در پردیس دانشگاه موفق به ادامه تحصیل شده‌است.

بعد از حواشی انتصاب معصومه آباد، توجه رسانه‌ها به مدارک تحصیلی وزرای خارجه به عنوان عالی‌ترین مقام مدیریتی در عرصه سیاست خارجی نیز جلب شد. به نظر می‌رسد در تمام ادوار نه تنها سفرایی در وزارت خارجه حضور داشتند که سوابق تحصیلی‌شان با این منصب هم‌خوانی نداشت بلکه وزرای خارجه با بالاترین سطح مدیریت اجرایی هم اغلب از این قاعده مستثنی نبوده‌اند.

اولین  وزیر خارجه جمهوری اسلامی که دوران مسئولیت بسیار کوتاهی داشته، کریم سنجابی و استاد مشهور حقوق بود. وزیر خارجه دولت موقت، ابراهیم یزدی در حوزه علوم پزشکی تحصیل کرده‌بود.  صادق قطب زاده هم که مدت کوتاهی در این سمت بود، وضعیتی مشابه داشت. کمال خرازی با تحصیل در حوزه روانشناسی، منوچهر متکی با آموزش در حوزه علوم اجتماعی، علی اکبر ولایتی با مدرک پزشکی و علی اکبر صالحی با مدرک فیزیک هسته‌ای وزرای خارجه بودند.

ماجرای مدرک تحصیلی آباد  و مرور مدارک تحصیلی برخی مقامات می‌تواند یاد آور سال‌های آغازین انقلاب باشد که به خاطر بی‌اعتمادی به نیروهای حکومت گذشته، از چهره‌های جدیدی استفاده می‌شده که بعضا تخصص‌های لازم را نداشتند. از میان اسامی پرشمار می‌توان چند نمونه مشهورتر را برشمرد.

روزنامه کیهان یکی دو ماه پس از پیروزی انقلاب در مصاحبه با صادق قطب زاده که به ریاست رادیو و تلویزیون منصوب شده بود از او پرسید آیا شما تخصصی هم در این زمینه دارید؟ قطب زاده پاسخ داد: اگر بنا بر تخصص باشد باید مرا به ریاست سازمان مبارزه با رژیم منصوب می کردند چون تخصص اصلی من مبارزه با رژیم شاه است!

مورد عجیب دیگر وزیر ارشاد دولت دوم هاشمی رفسنجانی است. مصطفی میرسلیم که مهندس مکانیک بود و در مصاحبه‌ای با همشهری در پاسخ به این سوال که آخرین فیلمی که دیدید چیست، گفت: خوشبختانه بعد از ارشاد مجبور نیستم فیلم ببینم!

در سال ۵۸ بعد از استعفای دولت موقت به ریاست مهدی بازرگان، شورای انقلاب متولی امور قوه مجریه هم شد. در این دولت عباس شیبانی، پزشکی بود که برای وزارت کشاورزی انتخاب شد. غلامحسین کرباسچی که درس حوزه خوانده اما لباس روحانیت به تن نداشت و با مدرک ریاضی شهردار تهران شد و پس از او قالیباف، پاسداری که جغرافیا خوانده بود، جایگزین شد. عزت‌الله ضرغامی هم مهندس و پاسدار سپاه بود اما ۱۰ سال بر صدا و سیما ریاست کرد.

چرا مدرک تحصیلی معصومه آباد حساسیتبرانگیز است؟

به نظر می رسد اصولگرایانی که فعلا کارهای اجرایی را در دست دارند، تصور می کنند در همه حوزه‌ها باید به سال‌های اول انقلاب برگردند و دوباره آزمون و خطا کنند. گرچه ۴۵ سال از انقلاب و سال‌های کمبود نیروی متخصص گذشته است. ذات سفارت هم بیشتر قائم به شخص است و مثل یک وزیر نیست که بتواند از معاونان و مشاوران استفاده کند. البته شاید هم یک سفیر وفادار و هم سو بر یک سفیر متخصص زبان دان و آشنا با فرهنگ کشور میزبان اولویت داشته است. علی الخصوص اگر زن باشد و به لحاظ تبلیغاتی بشود از این انتصاب دفاع کرد!