دلایل تداوم درگیری‌های آذربایجان و ارمنستان؛ پای کدام کشورها در میان است؟
آذربایجان و ارمنستان در روز‌های اخیر، دور جدیدی از تنش‌های منطقه‌ای را تجربه می‌کنند. آذربایجان در نبردی در سال ۲۰۲۰ بخش‌های بزرگی از قره‌باغ را تحت کنترل خودر درآورد و در ماه‌های گذشته نیز محدودیت‌هایی در حوزه دسترسی ارمنستان از طریق کریدور لاچین به منطقه قره باغ ایجاد کرده است.
به گزارش شبکه شرق، آذربایجان و ارمنستان در روز‌های اخیر، دور جدیدی از تنش‌های منطقه‌ای را تجربه می‌کنند. آذربایجان در نبردی در سال ۲۰۲۰ بخش‌های بزرگی از قره‌باغ را تحت کنترل خودر درآورد و در ماه‌های گذشته نیز محدودیت‌هایی در حوزه دسترسی ارمنستان از طریق کریدور لاچین به منطقه قره باغ ایجاد کرده است.
تشدید تنش‌ها بین ارمنستان و آذربایجان، باعث شده مقامات کشور‌های مختلف نیز به این موضوع واکنش نشان دهند. ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در این خصوص گفت: «با مقامات ارمنستان و آذربایجان در تماس هستیم. مقامات ارمنستان نسبت به احتمال درگیری جدید از سوی آذربایجان اظهار نگرانی کرده بودند، اما مقامات آذربایجان به ما پیام دادند که قصدی برای حمله نظامی ندارند. بر اساس اظهارات مقامات آذربایجان، رفت‌وآمد‌های اخیر در منطقه مورد اشاره یک اقدام متعارف برای فصل زمستان است که رفت و آمد در آن مناطق در فصل زمستان سخت می‌شود.»
سیدعباس موسوی سفیر ایران در جمهوری آذربایجان نیز، با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی ایکس، نگرانی‌ها در خصوص جنگ احتمالی در قره باغ را بیهوده دانست. اظهار نظر دیگر را امیر سرتیپ محمد احدی معاون همکاری‌های بین المللی ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران که در صدر یک هیات بلندپایه نظامی برای برگزاری سومین دور کمیسیون مشترک همکاری‌های دفاعی و نظامی ایران و آذربایجان در باکو حضور دارد، ارائه کرد. وی هرگونه تجمع نیروهای ایران در مرز با آذربایجان را تکذیب کرد.
رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه نیز در بحبوحه تنش‌های باکو و ایروان، با الهام علی‌اف رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان تلفنی گفتگو کرد. سران دو کشور درباره مسائل منطقه‌ای از جمله عادی‌سازی روابط بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان و وضعیت در منطقه قره‌باغ کوهستانی گفتگو کردند. این در حالی است که، ترکیه پیش‌تر، انتخاب رئیس جدید در منطقه قره‌باغ را محکوم و اعلام کرد، این انتخابات نقض حاکمیت و تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان است. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، از دیگر چهره‌هایی بود که در واکنش به این تحولات، در حساب ایکس خود نوشت: «مریکا از ارمنستان و جمهوری آذربایجان می‌خواهد تا همکاری در جهت حل مسائل برجسته از طریق گفتگوی مستقیم را ادامه دهند و گذرگاه لاچین باید فورا بازگشایی شود.»
با توجه به حساسیت بالای این تنش‌ها در منطقه، پرسش‌هایی مطرح است، از جمله این که علت اوج گیری تنش‌های آذربایجان و ارمنستان چیست و هر یک از کشور‌های منطقه در تشدید یا کنترل این وضعیت چه نقشی ایفا می‌کنند. فرارو در راستای پاسخ به این پرسش‌ها با عبدالرضا فرجی راد، استاد ژئوپلیتیک و تحلیلگر ارشد مسائل سیاسی گفتگو کرده است:
عبدالرضا فرجی راد گفت: «علی‌اف با همکاری متحدانش، اسرائیل و ترکیه، به شکل جدی به دنبال ایجاد گذرگاه زنگزور در کنار مرز ایران و ارمنستان هستند. فشاری که روی دالان لاچین در ارمنستان و مردم قره باغ وارد می‌شود، به همین دلیل است که ارمنستان رضایت دهد گذرگاه زنگزور کشیده شود. این گروه تصور می‌کنند اکنون بهترین فرصتی است که می‌توانند موفق شوند.
بخش هایی از گفت و گوی فرجی راد را در ادامه می خوانید:
چرا که از یک سو، روسیه که در قفقاز صاحب نفوذ است، به شدت، تحت فشار جنگ اوکراین قرار دارد و نمی‌تواند کاری انجام دهد، از سوی دیگر، پاشینیان نخست وزیر ارمنستان از روسیه جدا شده و به سمت آمریکا رفته است و در نتیجه تصور می‌شود، روس‌ها هیچ مشکلی با هر اقدامی علیه ارمنستان ندارد، به ویژه با توجه به این که اخیرا قرار شده یک مانور مشترک بین آمریکا و ارمنستان انجام شود و اخیرا پاشینیان سخنان تحقیر کننده‌ای علیه روسیه گفته است.
با توجه به این شرایط، آذربایجان نیروهای خود را در کنار مرز تجمیع کرده بود و برخی از خبرگزاری‌های داخلی نیز روی این مسئله حساسیت نشان دادند. خبرگزاری‌های خارجی از تشنج در مرز خبر دادند و حتی احتمال این که حمله‌ای انجام شود، قوت گرفت. البته لازم به ذکر است که نیروهای ایران آمادگی کافی را برای مواجهه با این شرایط دارند.
در این وضعیت، علی‌اف نیز لباس رزم پوشید و بیاناتی تحریک‌آمیز مطرح کرد، برخی سران کشور‌های اروپایی از جمله فرانسه و یونان، نیز به عنوان کشور‌های مدافع حقوق ارمنستان، ابراز نگرانی کردند. اما یک اتفاق جدیدتر رخ داد و بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا با علی‌اف تماس گرفت و اعلام کرد که آمریکا به هیچ وجه اجازه نمی‌دهد فشار بر مردم قره‌باغ از طریق دالان لاچین ادامه پیدا کند.
در عین حال یک خبرگزاری ترکیه خبری را تکذیب کرد که به محتوای گفتگو‌های هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه در تهران می‌پرداخت. در گزارش‌های پیشین گفته شده بود، فیدان به ایران هشدار داده که در تنش‌های قفقاز دخالت نکند.
مقام‌های ایرانی، در قبال این تغییرات واکنش نشان داده و اعلام کرده اند، نیرویی به سمت مرز نرفته است. همه این تغییر و تحولات نشان می‌دهد، احتمالا در پشت صحنه توافقی انجام شده، یا فشاری به باکو وارد شده که حواس خود را جمع کند و در منطقه، آشوب و درگیری ایجاد نکند.
معتقدم تماس بلینکن بعد از شروع تحولات منطقه، بی‌ارتباط با این موضوع نیست. با توجه به این موارد، باکو نسبت به اقدام تجاوزکارانه خود، فعلا عقب‌نشینی کرده است. ایران نیز، اقداماتی درست و منطقی را سازمان‌دهی کرده است.
به طور کلی تاثیر این تنش‌ها بر روابط ایران و همسایگان را به دو دسته تقسیم می‌کنم: یک؛ تلاش برای بر هم زدن همسایگی ایران و ارمنستان و قطع این همسایگی و دوم این که ژئوپلیتیک ایران را تضعیف کنند و اجازه ندهند ایران از طریق ارمنستان به روسیه، بلاروس و گرجستان متصل باشد و هربار برای عبور از مرز، مشکلاتی را برای کامیون‌ها، توریست‌ها و خودرو‌های عبوری، ایجاد کنند.
اگر هدف غیر از این بود، می‌شد با گفتگو، شرایط را حل کرد. ایران، متوجه این قضایا است و به هیچ وجه اجازه نخواهد داد به لحاظ ژئوپلیک تضعیف شود و اتفاقا زمانی که هاکان فیدان در ایران بود، وزیر خارجه ایران تاکید کرد اجازه چنین وضعیتی را نخواهد داد.»
من هنوز به عنوان یک تحلیلگر ژئوپلیتیک به این نتیجه نرسیده‌ام که فعال شدن آمریکا در قفقاز یا شکل گرفتن کریدور در هند، خلیج فارس و ترکیه به سمت اروپا، بتواند بر اساس هدف تضعیف ایران شکل گرفته شده باشد.
به اعتقاد من، کریدوری که قرار است در زنگزور تشکیل شود، درواقع بخش کوچکی از طرح کلان یک کمربند تجاری است که اتفاقا مورد قبول روسیه است. اکنون که آمریکا در قفقاز فعال شده و به آذربایجان تاکید دارد برای ارمنستان مزاحمت ایجاد نکند، به معنای مخالفت با ایران نیست؛ بنابراین من اعتقاد ندارم آمریکا به خاطر فشار ژئوپلیتیک بر ایران در منطقه فعال شده است، بلکه معتقدم دلیل اصلی فعال شدن آمریکا در قفقاز، روسیه است.
در واقع گفتگو‌هایی پشت صحنه بین ارمنستان و آمریکا انجام شده که در نتیجه همین گفتگوها، پاشینیان با جرات کامل می‌گوید: روسیه خود به سلاح، تجهیزات و مهمات (برای جنگ در اوکراین) نیاز دارد و در این شرایط قابل درک است که مسکو حتی اگر بخواهد هم نتواند نیاز‌های امنیتی ارمنستان را برآورده کند». دقیقا دو روز بعد از این سخنان، حرف‌هایی درباره مانور مشترک ارمنستان و آمریکا مطرح شد.
دلیل دیگری که می‌تواند حضور ایالات متحده در منطقه را توجیه کند این است که آمریکا می‌خواهد، ردپای روسیه را درقفقاز پاک کند. این ر ا هم اضافه کنم که امریکا به خوبی می‌داند که اگر در این منطقه درگیری ایجاد شود، وضعیت بسیار پیچیده و عجیب خواهد شد، چرا که ترکیه، در این منطقه عضو ناتو است، آذربایجان در حال تامین بخشی از انرژی جهانی است و آمریکا نیز به دنبال پایین آوردن قیمت انرژی تا انتخابات ریاست جمهوری است.
افزون بر این ها، اسرائیل و ایران در مناطق مختلف با یکدیگر تنش دارند و ممکن است در سایه تشدید درگیری ها، قیمت نفت بالاتر برود. اکنون آمریکا به خوبی می‌داند که تفاهم مبتنی بر تنش‌زدایی که به سختی بین ایران و ایالات متحده شکل گرفته، به شدت متزلزل است و نباید به راحتی از بین برود.
در خصوص مسئله گروه ۲۰ و کریدور بزرگی که قرار است شکل بگیرد، نیز، با رقابت بزرگ ایالات متحده و چین رو به رو هستیم. طرحی که توسط آمریکا با کمک هند و اعراب طراحی شده و هدف آن تضعیف چین است؛ بنابراین آمریکایی‌ها چند ماه اخیر را صرف ایجاد وقفه و انقطاع در مسیر تجاری چین کرده اند.»
معتقدم تنش‌های فعلی در قفقاز ادامه‌دار خواهد بود چرا که آرزوی آقای علی‌اف این است که نخجوان را به خاک اصلی آذربایجان متصل کند، آرزوی ترکیه نیز این است که مستقیم و از طریق نخجوان به آذربایجان و شرق خزر وصل شود و آرزوی اسرائیل این است که در این منطقه آتش بر پا کند؛ بنابراین با توجه به این مسائل، تنش همچنان وجود خواهد داشت و بعید است که کشورها وارد یک درگیری جدی شوند.
معتقدم هیچ یک از این کشورها بدون هماهنگی یا رضایت ایالات متحده، وارد درگیری نمی‌شوند. چرا که می‌دانند اگر درگیری ادامه پیدا کند، آمریکا از این وضعیت حمایت نخواهد کرد. آمریکا در آستانه انتخابات، تمایلی ندارد به جز جنگ روسیه و اوکراین هیچ تنش جدیدی را در منطقه متحمل شود.
