«بازیگر دیوانه» و بازدارندگی مؤثر

سیدمحمد حسینی*

کنش نظامی صهیونیست‌ها در قبال عملیات وعده صادق ۲ چه خواهد بود؟ اهل فن در حوزه سیاسی و نظامی نیک می‌دانند که راهبرد ایران در قبال رژیم صهیونیستی، لااقل پس از عملیات طوفان‌ الاقصی، «بازدارنده» بوده است و عملیات وعده صادق  1 و 2 نیز با هدف توقف صهیونیست‌ها از تداوم شرارت در قبال ایران انجام شده است. واضح است که رژیم صهیونیستی قصد دارد برای خروج از جنگ فرسایشی و بی‌نتیجه غزه، ایران را وارد جنگ کند. از آن سو، ایران غرق‌شدن رژیم صهیونیستی در جنگ فرسایشی غزه را پیروزی بزرگی برای جبهه مقاومت تلقی می‌کند.

حملات اسرائیل به جنوب لبنان و ترور فرماندهان حزب‌الله و در رأس آنها شهید سیدحسن نصرالله، نقطه عطفی در بحران یک‌ساله اخیر خاورمیانه محسوب می‌شود. جمهوری اسلامی پس از دو ماه صبر راهبردی، در قالب عملیات وعده صادق ۲ با شلیک حدود ۲۰۰ موشک بالستیک به مناطق نظامی اسرائیل، توان نظامی خود را به رخ کشید. اما عملیات وعده صادق ۲ هم نشان داد ایران بر راهبرد بازدارندگی خود کماکان پافشاری می‌کند و قصد ورود به جنگ مستقیم با اسرائیل را ندارد. حالا مهم‌ترین سؤال اینجاست که آیا عملیات وعده صادق ۲، اسرائیل را از ادامه ماجراجویی علیه ایران باز خواهد داشت؟

برخی از تحلیلگران معتقدند همان‌طور که وعده صادق ۱ در عمل بازدارنده نبود، وعده صادق ۲ نیز بازدارنده نیست و اسرائیل با نیت‌خوانی که از «امتناع ایران از ورود به جنگ» انجام داده است، پاسخ ایران را این بار با حمله به زیرساخت‌ها یا ترور شخصیت‌های برجسته نظامی و سیاسی ایران خواهد داد.

برخی دیگر از تحلیلگران هم معتقدند عملیات وعده 

صادق ۲ بازدارندگی مؤثری ایجاد خواهد کرد و اسرائیل یا پاسخ نظامی مستقیم به ایران نخواهد داد یا برای حفظ آبرو، مانوری نمایشی در قالب حمله به چند نقطه کور ایران (فاقد اهمیت استراتژیک) برگزار خواهد کرد.

برای اینکه بتوانیم رفتار اسرائیل را پیش‌بینی کنیم یا‌ میزان بازدارندگی مؤثر ایران در عملیات وعده صادق ۲ را بسنجیم، ضروری است تأملی بر مفهوم نظری بازدارندگی داشته باشیم.

بازدارندگی برای آنکه عمل کند یا موفق باشد، ضرورتا باید پنج ویژگی را در بر داشته باشد:

۱. توانایی: برای بازدارندگی باید سلاح بازدارنده را داشت و به دیگر بازیگران از‌جمله دشمن ثابت کرد که شما سلاح بازدارنده دارید. مانورهای نظامی در اصل برای اثبات توانایی به خودی و غیرخودی صورت می‌گیرد. ایران ثابت کرده که دارنده انواع موشک‌هایی است که می‌توانند از گنبد آهنین و موشک‌های رهگیر بالستیک عبور کنند. در عملیات وعده صادق ۲ اگر به اخبار دشمن هم استناد کنیم، حداقل تعداد درخور توجهی از موشک‌های بالستیک ایران به هدف خورده‌اند؛ ضمن آنکه ایران از توان اصلی موشک مخرب‌تر خود رونمایی نکرده است. همین برای اثبات توانایی ایران کافی است. اسرائیل این پیام را دریافت کرده است که چنانچه ایران اهداف زیرساختی یا مراکز پرجمعیت را هدف بگیرد، عبور همین تعداد موشک برای گرفتن تلفات فاجعه‌آمیز از صهیونیست‌ها کافی است.

۲. جرئت عمل: گاه توانایی موجود است اما جرئت استفاده از سلاح توسط بازیگر وجود ندارد. محافظه‌کاری، هراس از ورود به جنگ، نداشتن اعتمادبه‌نفس یا ملاحظات دیگر مانع از اقدام می‌شود. ایران در حمله به عین‌الاسد، وعده صادق ۱ و وعده صادق ۲ ثابت کرد‌ در دفاع از امنیت ملی خود «مصمم و بسیار جدی» است و دچار آفت‌های روانی و هراس بی‌مورد نمی‌شود.

۳. انتقال پیام: در بازدارندگی، انتقال پیام بسیار حیاتی است. حریف باید به‌طور شفاف پیام شما را دریافت کند. ایران به‌خصوص در عملیات اخیر، هم با موشک و هم با دیپلماسی، پیام‌هایی را مستقیم یا با واسطه به دشمنان و کشورهایی که احیانا با آمریکا و اسرائیل قصد همکاری داشتند، مخابره کرد. از طرف‌ دیگر، عبور موشک‌های بالستیک از سیستم پدافندی اسرائیل و هدف‌گرفتن مناطق نظامی، خود پیامی روشن و قاطع به صهیونیست‌ها مخابره کرد.

۴. راه‌های بدیل: در بازدارندگی باید راهی برای امتناع از جنگ مستقیم وجود داشته باشد یا آنکه کشوری که از جنگ مستقیم امتناع می‌کند، با ابتکار عمل، راه بدیلی پیش‌روی حریف بگذارد. ایران در سطح منطقه‌ای‌ توقف جنایت‌های اسرائیل در منطقه، توقف ترور و آتش‌بس را به عنوان راه بدیل پیش‌روی صهیونیست‌ها گذاشته است. عدم ماجراجویی در محیط امنیتی ایران نیز راه بدیل دیگری پیش‌روی صهیونیست‌هاست تا وعده صادق ۳ عملیاتی نشود.

۵. عقلانیت طرفین: در بازدارندگی، طرفین باید با محاسبات عقلایی، رفتار خود و احتمال پاسخ حریف را 

هزینه‌-‌فایده کنند و سپس تصمیم به اقدام جدید بگیرند. ایران با مختصات عملیات وعده صادق 1 و 2، اهداف حمله، کم و کیف به‌کارگیری تجهیزات، امتناع از کشتن غیرنظامیان و... ثابت کرده که بازیگری عقلایی است.

حالا سؤال اساسی اینجاست؛ آیا اسرائیل هم بازیگری عقلایی است؛ یعنی در قبال ایران هزینه‌-‌فایده دقیق می‌کند یا مطابق تئوری بازی‌ها «بازیگر دیوانه» است؟

چنانچه اسرائیل مطابق نظریه بازدارندگی در قبال پاسخ به وعده صادق ۲ هزینه‌-‌فایده و دوراندیشی کند، قاعدتا نباید پاسخی جدی به ایران بدهد و احتمالا جنس پاسخ اسرائیل مانند پاسخ به وعده صادق ۱، نمایشی و برای حفظ آبرو خواهد بود. اما چنانچه اسرائیل در قبال وعده صادق ۲ «بازیگری دیوانه (Madman)» باشد، آنگاه منطقه را با بحرانی عمیق‌تر و شاید جنگی بی‌پایان مواجه کند.

* سفیر سابق ایران در عربستان و کارشناس ارشد مسائل غرب آسیا