اینستاگرام اقیانوس مشاغل

میثم هاشمخانی

اقتصاددان

درست در روزهایی که نمایندگان تازه راه‌یافته به مجلس یازدهم در بهارستان مشغول خط‌و‌نشان‌کشیدن برای اینستاگرام بودند، در روسیه تلگرام هم از زیر تیغ فیلترینگ بیرون آمد. اتفاقی که غیر از جنبه‌های سیاسی و اجتماعی‌ای که دارد و مهم هم هستند، تأثیر زیادی بر حوزه اشتغال و اقتصاد روسیه می‌گذارد. اما عجیب اینکه در‌عین‌حال که همه می‌دانند در بستر فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی چه میزان جریان اقتصادی وجود دارد و چه تعداد شغل ایجاد شده، تلاش‌هایی برای محدودکردن آن در جریان است؛ آن‌هم در چنین اوضاع اقتصادی‌ای که قاعدتا سیاست‌ها باید به سمت حمایت از مشاغل و مردم باشد. فضای مجازی در ایران و خارج از ایران غیر از تأثیر بسزایی که در حوزه افزایش دانش و آگاهی بشری و همچنین توسعه و ارتقای کیفیت ارتباطات داشته، موجب حرکت بزرگی در حوزه اشتغال‌زایی هم شده است؛ به‌گونه‌ای‌که توسعه انفجاری اینترنت و به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی در حوزه اقتصاد و ایجاد اشتغال بود. مشاغل مرتبط با این فضا چند ویژگی دارند؛ نخست اینکه تعدادشان خیلی زیاد است و روز‌به‌روز هم رو به افزایش است. خیلی از این مشاغل ۲۰ سال قبل نه‌تنها وجود نداشتند؛ بلکه اصلا کسی فکرش را هم نمی‌کرد که با چنین شیوه‌ای بتوان درآمد کسب کرد. از ساخت محتوا برای پیج‌های شبکه‌های اجتماعی شرکت‌های مختلف گرفته تا انجام هر کاری از جنس تبلیغات و بازاریابی در شبکه‌های اجتماعی، در جریان است. فروش محصولات در شبکه‌های اجتماعی تا فروش هر‌گونه خدمات و محصولاتی که چند سال قبل به هر دلیلی نمی‌شد آنها را فروخت. همه اینها میلیون‌ها نفر را در سرتاسر دنیا مشغول به کار کرده و تعداد این شاغلان هم روز‌به‌روز در حال افزایش است. پس نخست مهم است که به مسئله تأثیر شبکه‌های اجتماعی در توسعه بازار شغلی و ایجاد شغل‌هایی که تا پیش از این وجود نداشته و حالا می‌تواند گروهی را منتفع کند، توجه شود. موضوع دیگری که در‌این‌میان از اهمیت درخور‌توجهی برخوردار است، این است که ایجاد این گروه بزرگ شغلی در ذیل شبکه‌های اجتماعی و بستر اینترنت احتیاج به سرمایه‌گذاری زیادی ندارد و اغلب شاغلان این حوزه با داشتن یک لپ‌تاپ یا گوشی هوشمند و کمی آموزش می‌توانند هم کسب‌و‌کار خودشان را راه بیندازند و هم اینکه در بخشی از کسب‌و‌کارهای راه‌اندازی‌شده مشغول به فعالیت شده و وارد این اقیانوس مشاغل شوند. در واقع حضور شبکه‌های اجتماعی در کشور و تأمین زیرساخت‌هایی مثل اینترنت پرسرعت برای آن به این معنی است که ما در کشور بستر مشاغل بالقوه زیادی را فراهم کرده‌ایم؛ بی‌آنکه به منابع کشور فشاری از نظر سرمایه‌گذاری وارد کرده باشیم. اینکه به مسئله «اقیانوس مشاغل» در این عرصه اشاره کردم، بخشی هم اشاره به مسئله سیال‌بودن این مشاغل دارد. به این معنی که فردی در روستایی در گیلان ممکن است امنیت سایتی در بندرعباس را تأمین کند و بدون جابه‌جایی فیزیکی هم شغلش را انجام دهد و هم حق‌الزحمه‌اش را دریافت کند. در توزیع عادلانه امکانات و زیرساخت‌ها به همه این فرصت را می‌دهد تا در صورت داشتن مهارت آن شغل را تصاحب کنند و دیگر مهم نیست که فرد شاغل در کجا حضور دارد. نحوه توزیع مشاغل ذیل این فضا برخلاف شغل‌های سنتی که معمولا در یک مرکز صنعتی متمرکز بودند، حالا در همه‌جا پراکنده است. ویژگی مهم دیگر مشاغلی که در این فضا ایجاد شده، این است که به‌شدت قابل انتقال به کشورهایی است که پرداخت آن به دلار ارزان محسوب می‌شود. با درنظرگرفتن دلار ۱۹هزارتومانی هم همچنان نرخ دستمزد افراد متخصص در ایران برای خارج از ایران ارزان محسوب می‌شود و از این نظر برای کارفرما جذابیت دارد؛ موضوعی که مدلش چند سالی است در کشورهایی مثل هند و بنگلادش در حال اجراست و آنها مدت‌هاست از این شیوه درآمد درخور‌توجه ارزی دارند. در کشورهایی که دستمزد دلاری بالاست، اساسا صرفه اقتصادی هم ندارد که برای مشاغل مرتبط با اینترنت کارمند استخدام کنند و معمولا نیروی کارشان را غیرحضوری و از کشورهایی که خدمات در آن ارزان است، تأمین می‌کنند. همه این مسائل را اگر کنار هم بگذاریم، می‌بینیم که فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی فرصتی مناسب برای ایجاد شغل‌های انبوه در کشور است. زیرساخت لازم برای این کار هم این است که ما اینترنتی پرسرعت و باکیفیت داشته باشیم. تنها با فیلترینگ یوتیوب هم ما فضا را برای تولید محتوای مناسب درباره خودمان و کشورمان خالی کرده‌ایم، هم ضربه بزرگی به حوزه اشتغال در این زمینه زده‌ایم