كرونا باعث آتش بس می شود؟

مریم گرابیان: در همان ابتدای شروع بحران کرونا، دبیرکل سازمان ملل متحد خواستار آتش‌بس جهانی برای مبارزه با همه‌گیری این ویروس شد. گروه‌های نظامی و دولت‌ها در بیش از 14 کشور، پیشگام آتش‌بس در پاسخ به این فراخوان شدند. یمن، افغانستان و سوریه از جمله این کشورها هستند؛ سه کشوری که به تازگی بعضی از خونین‌ترین منازعات جهانی را تجربه کرده‌اند. پرسش این است؛ آتش‌بس‌ها توانسته بر میزان خشونت تأثیر بگذارد؟ توقف جنگ برای اهداف انسان‌دوستانه آتش‌بس توافقی است برای توقف اعمال خشونت در یک برهه حساس زمانی که می‌تواند برای یک دوره کوتاه با تاریخ پایان مشخص به کار رود یا هدفی باشد برای پایان‌دادن به خشونت به طور کلی. آتش‌بس‌ها به دلایل مختلفی انجام می‌شوند. اغلب با روندهای صلح‌آمیز مرتبط هستند و هدف آنها کاهش خشونت و اعتمادسازی میان طرف‌های درگیر است تا آسان‌تر بتوان آنها را دور میز مذاکره نشاند. دلیل رایج دیگر برای پیاده‌سازی آتش‌بس‌ها، اهداف انسان‌دوستانه است. برای نمونه، کمک به تخلیه غیرنظامیان از منطقه درگیر جنگ شدید یا ایجاد دسترسی ایمن به غذا و کمک‌های پزشکی. پژوهشگران پروژه آتش‌بس‌های کرونایی مؤسسه تحقیقات صلح اسلو (PRIO) و ETH زوریخ، داده‌هایی از آتش‌بس‌های 30 سال گذشته را جمع‌آوری کرده‌ و دریافته‌اند در این دوره بیش از دوهزارو 300 آتش‌بس اعلام شده است. حدود 10 درصد از این آتش‌بس‌ها با اهداف بشردوستانه بوده است. ما در گذشته شاهد آتش‌بس‌هایی مرتبط با اپیدمی‌ها -مانند ابولا- بوده‌ایم اما آنها بیشتر منطقه‌ای بوده‌اند. این نخستین بار است که مشاهده می‌شود کشورهای زیادی به همان دلیل، آتش‌بس اعلام می‌کنند. آتش‌بس‌های کرونایی از اواسط ماه مارس میلادی 14 روند آتش‌بس مرتبط با ویروس کرونا آغاز شده است. در هفت کشور، یک یا چند پیشنهاد آتش‌بس مطرح شده اما عملی نشده است. در حال حاضر، پنج کشور آتش‌بس اعلام کرده‌اند و در دو کشور توافق آتش‌بس صورت گرفته اما در فاصله کوتاهی زیر پا گذاشته شده است. آیا آتش‌بس‌های کرونایی کاربردی است؟ مشخص نیست به راستی چه عاملی باعث موفقیت یک آتش‌بس در بلندمدت است. با این حال، آتش‌بس‌های کرونایی یک هدف کاملا آشکار دارد؛ کاهش خشونت برای مقابله با همه‌گیری جهانی بیماری کرونا. بنابراین ما می‌توانیم تعداد کشته‌شدگان قبل و بعد از آتش‌بس‌ها را مقایسه و درباره اثر آتش‌بس صحبت کنیم. به طور کلی، بعد از فراخوان آتش‌بس جهانی شاهد کاهش خشونت در جهان نیستیم. با این حال، اگر به کشورهای خاص نگاه کنیم، تصویر متفاوتی می‌بینیم. نه یک آتش‌بس تمام و کمال اما خشونت کمتر در افغانستان افغانستان در سه سال گذشته با بیش از 25 هزار کشته در سال، خشونت‌بارترین منازعات در کل دنیا را داشته است؛ کشوری که به شدت نیاز به کاهش خشونت دارد. در ماه‌های گذشته، تلاش‌هایی برای شروع روند صلح انجام شده است. در پایان فوریه، طالبان و ایالات متحده آمریکا درباره دوره هفت‌روزه کاهش خشونت به توافق رسیدند تا راه برای مذاکرات بین طالبان و دولت افغانستان هموار شود. با این حال، پس از پایان هفت روز، خشونت بار دیگر افزایش یافت که این مسئله روند صلح را دشوارتر می‌کند. در 19 ماه مارس، دولت افغانستان خواستار آتش‌بس سراسری به منظور جلوگیری از شیوع پاندمی در کشور شد. در اول آوریل طالبان اعلام کرد که آماده است در مناطق تحت کنترل خود آتش‌بس اعلام کند؛ «اگر در معرض شیوع ویروس کرونا قرار گرفتند». هرچند این یک آتش‌بس تام‌و‌تمام نبود، اما حاکی از تمایل طالبان به آتش‌بس است و می‌بینیم که میزان خشونت به‌ویژه از اول آوریل کاهش یافته است. سطوح بالای اعتماد در فیلیپین فیلیپین یکی از نخستین کشورهایی است که آتش‌بس اعلام کرد؛ حتی قبل از فراخوان جهانی سازمان ملل متحد. در حال حاضر، دو منازعه در فیلیپین وجود دارد؛ یکی میان دولت و حزب کمونیست و دیگری بین گروه‌های اسلامی در مناطق جنوبی کشور. این نخستین بار است که بین طرف‌های متخاصم توافق آتش‌بس انجام شده است. هرچند این منازعات خیلی خشن نیست اما به وضوح می‌بینیم که میزان خشونت پایین آمده و همچنین سطح خشونت درگیری‌ها در جنوب نیز درست بعد از اعلام آتش‌بس‌ها پایین آمده است. نکته جالب دیگر درباره فیلیپینی‌ها این است که هر سال یک آتش‌بس سنتی هنگام کریسمس و سال نو وجود دارد که می‌تواند نشان‌دهنده بالابودن سطح اعتماد طرفین باشد و این امر امید حفظ آتش‌بس کرونایی و احتمال موفقیت آن را بیشتر خواهد کرد.

سوریه در صلح‌آمیزترین زمان از سال 2011

از بهار عربی در سال 2011 سوریه درگیری‌های بسیار خشونت‌آمیزی را تجربه کرده است. با اینکه منازعات در دو سال گذشته آرام شده، هنوز هم جزء خشن‌ترین‌ها در جهان است. در پایان فوریه، جنگ شدیدی در منطقه ادلب اتفاق افتاد. برای سهولت شرایط، سوریه، روسیه و ترکیه با آتش‌بس محلی در منطقه توافق کردند. این پیش از فراخوان جهانی سازمان ملل متحد برای آتش‌بس بود. فراخوان آتش‌بس کرونایی با حمایت فرستاده ویژه سازمان ملل متحد در سوریه و نیروهای دموکراتیک سوری به رهبری کردها (SDF) در سراسر سوریه اعلام شده اما تاکنون توافقی صورت نگرفته است. در‌حالی‌که آتش‌بس مورد توافق سوریه، روسیه و ترکیه محدود به منطقه ادلب بود، به نظر می‌رسد این امر در سطح کلی خشونت‌ها تأثیر داشته است. از زمان آتش‌بس، سوریه بسیار کمتر به خشونت کشیده شده و طولانی‌ترین دوره صلح‌آمیز را از سال 2011 تجربه می‌کند.

بمباران تأسیسات پزشکی در لیبی

از زمان سقوط معمر قذافی در سال 2011 لیبی شاهد جنگ داخلی بین دولت وفاق ملی (GNA) و نیروهای ارتش ملی لیبی تحت فرماندهی ژنرال خلیفه حفتر (LNA) بوده است. این درگیری در سال 2019 خشونت‌بارتر شد. نخستین فراخوان برای آتش‌بس مرتبط با ویروس کرونا در لیبی اوایل ماه مارس اعلام شد. در حقیقت، زمانی که طرفین در 21مارس برای آتش‌بس بشردوستانه توافق کردند، به نظر می‌رسید لیبی یک نمونه خوش‌بینانه برای صلح جهان باشد. اما این خوش‌بینی عمر کوتاهی داشت؛ زیرا کمتر از یک روز، نبردها در لیبی از سر گرفته شد و چهار روز بعد، طرابلس پایتخت لیبی، بمباران شدیدی را تجربه کرد. بعد از فراخوان آتش‌بس جهانی، سطح خشونت در لیبی افزایش یافت و شدت درگیری‌ها به همان اندازه قبل از آتش‌بس کرونایی به نظر می‌رسد. آنچه به‌ویژه نگران‌کننده است گزارش‌هایی از بمباران در یک ماه گذشته است که به مراکز پزشکی آسیب رسانده و 400 تخت بیمارستانی را که می‌توانستند مراکز درمانی کرونا باشند، تخریب کرده است. لیبی را می‌توان نماد بدترین حالت برای آتش‌بس بشردوستانه دانست؛ به جای اینکه به شهرها مجالی برای مبارزه با پاندمی داده شود، درگیری شدت یافته است. این مسئله می‌تواند در طولانی‌مدت به روند صلح بسیار آسیب بزند؛ زیرا اعتماد بین طرفین را بیشتر از بین می‌برد.

آتش‌بس‌های کرونایی می‌توانند روند صلح را آغاز کنند

با اینکه خیلی زود است بگوییم آتش‌بس کرونایی در طولانی‌مدت تأثیر خواهد گذاشت یا خیر اما می‌توانیم درباره چگونگی تأثیر آنها بر منازعات در کوتاه‌مدت سخن بگوییم. با وجود اینکه هدف اصلی آتش‌بس انسان‌دوستانه کمک به غیرنظامیان در وضعیت دشوار کنونی است، این آتش‌بس‌ها همچنین می‌توانند به عنوان علامت‌هایی برای تمایل به توقف جنگ باشند. آتش‌بس‌های کرونایی می‌توانند سکوی پرتاب در روند صلح باشند یا مانند لیبی، طرفین مخاصمه را از یکدیگر دور کنند. بسیار مهم است که جامعه بین‌الملل بر این روندها نظارت کند تا در صورت امکان، از این فرصت برای ترویج گفت‌وگو و صلح استفاده شود.

منبع: Science Norway