كدام بدیل برای كدام رسانه مكتوب

علی ورامینی

اوضاع و احوال این روزهای رسانه‌های مکتوب خوب نیست. کمتر روزنامه و مجله‌ای دخلش به خرجش می‌خورد، آنها هم که از منابع دولتی ارتزاق می‌کنند و به‌قول معروف چپشان پر است یا معمولا توپخانه نهادی هستند یا توجیه‌گر آن. اینکه چرا نشریات به اینجا رسیده‌اند، مثنوی هفتاد من است و اینکه می‌گویند عمر این نوع رسانه سر آمده هم سخنی مطابق با واقعیت نیست. با این دو کار نداریم. اینها موضوعاتی پسینی هستند و مجال مفصل‌تری طلب می‌کنند، تمرکز این یادداشت بر این نکته است که در پی زوال نشریات و فقدان آنها چه بدیل‌هایی مورد اقبال قرار می‌گیرند؟ ‌می‌دانیم که جامعه به کار ژورنالیستی نیاز دارد؛ چراکه کار ژورنالیستی، خلاف کار آکادمیک، به مباحث روز می‌پردازد. تفسیر ‌آنچه به‌روز اتفاق می‌افتد، برای قریب‌به‌اتفاق مردمان از هر چیز دیگری بیشتر اهمیت دارد. آدمیان ابعاد زندگی را با ابعاد طول حیات خود می‌سنجند و آنچه را در طول حیات خود می‌گذرد، مهم‌تر از هر چیز دیگری می‌دانند. برای همین علاقه دارند که از وضعیت روز و آنچه در امروز می‌گذرد، آگاه باشند. رسانه‌های حرفه‌ای و در کل روزنامه‌ها، هر هدف و نیتی که داشته باشند، کار را حرفه‌ای انجام می‎دهند. کار حرفه‌ای یعنی در پس آن مثلا اصول ابتدایی نوشتن و صحیح‌نوشتن حفظ شود، کار حرفه‌ای در رسانه یعنی اینکه بدانید وقتی با انسان‌های زیادی طرف هستید، برای گفتن یا نوشتن هر کلمه باید برنامه‌ریزی داشته باشید. اشتباهی می‌تواند منجر به فجایع اجتماعی شود یا فردی را در ساحت‌های مختلف به فروپاشی برساند. در کار حرفه‌ای رسانه کار گروهی، بودن افراد حرفه‌ای در کنار افراد تازه‌کار، پیشینه نظری و آگاهی از اصول و... باعث می‌شود امکان اشتباه کمتر شود. در فقدان مرجعیت رسانه حرفه‌ای، انسانی که زیست روزمره‌اش و تفسیر آنچه در این چند روز زندگی‎اش می‌گذرد، مهم‎ترین چیز است، به رسانه‌های آلترناتیو رجوع می‎کند تا خوراکش را از آنجا تهیه کند. رسانه‌های آلترناتیو در ایران را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: رسانه‌هایی که هم حیات روزمره را مدنظر دارند و هم اینکه مخاطبانی دارند. صداوسیما، شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان و شبکه‌های اجتماعی سه رسانه آلترناتیو و پرمخاطب هستند. تکلیف صداوسیما مشخص است، سال‌هاست قافیه را پیش دیگر رسانه‌ها باخته است. شاید در میان چندده شبکه تلویزیونی و رادیویی‌ای که دارد، تک‌وتوک برنامه‌های پرطرف‌دار داشته باشد اما قدرت جریان‌سازی و تأثیرگذاری‌اش در میان عامه مردم از بین رفته است و نخبگان جامعه هم عطای آن را به لقایش بخشیده‌اند. شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان در فقدان اعتماد به صداوسیما و عدم مرجعیت رسانه‌های حرفه‌ای و آزاد توانسته‌اند قاپ عده‌ای را بدزدند، شبکه‌هایی که عمده آنها ارتزاقشان از ایجاد آشوب روانی میان ماست و اهداف خاص سرمایه‌گذارانشان، که هرچه باشد، دغدغه ایران و ایرانی ندارند. شبکه‌های اجتماعی ساختاری متنوع‌تر، پیچیده‌تر و تأثیرگذارتر از دو آلترناتیوی که ذکرشان رفت دارند. از جهاتی این شبکه‌های اجتماعی به‌واسطه اینکه هر فردی به صرف داشتن یک موبایل می‎تواند رسانه‌ای ایجاد کند، از هر رسانه دیگری بیشتر می‌تواند آسیب‌زا باشد. مثلا فردی که در فلان شبکه سلطنت‌طلب به‌خاطر حفظ ظاهر هم که شده سعی می‌کند حداقلی از اصول را حفظ کند، همین که به‌واسطه دیده‌شدنش از تلویزیون مخاطبانی در شبکه‌های اجتماعی پیدا می‌کند، در شبکه‌های اجتماعی یكه‌تازی می‌کند و لاطائلات خود را که از طریق بسط آن منفعت‌های زیادی کسب می‌کند، دائم بازگو می‌کند و مخاطبانی هم این لاطائلات را می‌بینند. برای او و شبکه‌اش مهم نیست که با بسط اینها چه چیزی عاید جامعه ایران می‌شود (اکثر اینان که خودشان فهمی از کار حرفه‌ای رسانه ندارند) اما در فقدان مرجعیت رسانه حرفه‌ای و دغدغه‌دار، عرصه برای میدان‌داری اینها باز می‌شود؛ امری که نه به نفع مردم است و نه حکومت و تنها جماعتی بسیار قلیل خودشان هر روز منتفع‌تر می‌شوند.