«خورشید» خداحافظ...!

‌«پرهیز مرهیزش می‌دین که چی؟ خورشید دم غروب، آفتاب صلات ظهر نمی‌شه. مهتابیش اضطراریه. دو ساعته باتریش سه‌ست. بذارین حال کنه این دمای آخر. حال و وضع ترنجبین بانو، عینهو وقت اضافی بازی فیناله، آجیل مشگل‌گشاشم پنالتیه. گیرم اینجور وجودا موتورشون رولز رویسه، تخته گازم نرفتن سربالایی زندگی رو، دینامشون هم وصله به برق توکل، اینه که حکمتش پنالتیه، یه شوت سنگین گله، گلشم تاج گله! قرمزته! آبی آبلیموجات!». دیالوگی زیبا و خاطره‌انگیز از فیلم «مادر» یادگار زنده‌یاد علی حاتمی که هرگز نمی‌توان حضور و وجود و صدای گیرای منوچهر اسماعیلی را در تأثیرگذاری شخصیت محمدعلی کشاورز نادیده گرفت. منوچهر اسماعیلی، صدای بی‌مانند سینمای ایران بود که دیروز چشم از جهان فروبست و چند دهه خاطرات فراموش‌ناشدنی در روح نوستالژیک مردم ایران را با خود برد. در کارنامه درخشان زنده‌یاد اسماعیلی نمونه‌های ماندگار کم نیست؛ چرا‌که او تنوع کم‌نظیری در دوبله شخصیت‌ها داشت و البته صداسازی و تیپ‌گویی‌های بی‌مانندی را در کارنامه پر‌بارش ثبت کرده است. چنانچه در فیلم «هزاردستان» به کارگردانی علی حاتمی، اسماعیلی هم‌زمان به جای محمدعلی کشاورز، جمشید مشایخی، عزت‌الله انتظامی و جمشید لایق صحبت کرد.

  منوچهر اسماعیلی در 18‌سالگی دوبله را با رل‌گویی در نقش‌های کوتاه یا دوم و سوم آغاز کرد و از سال ۱۳۴۲ مدیریت دوبله را برعهده گرفت. منوچهر اسماعیلی هرچند در سینما تنها یک بار جلوی دوربین فیلم «شب‌های زاینده‌رود» رفت و هرگز آن را روی پرده ندید؛ اما صدایش در بسیاری از فیلم‌ها، اعتبار بود. در «قیصر» ساخته مسعود کیمیایی هم نقش خان دایی را که جمشید مشایخی بازی کرده بود، گفت و هم به جای بهروز وثوقی صحبت کرد. اسماعیلی همچنین دوبلور وثوقی در مهم‌ترین فیلم‌های او بود از «رضا موتوری»، «داش آکل» و«بلوچ» گرفته تا نقش‌هایی که وثوقی در «پنجره» جلال مقدم، «خاک» مسعود کیمیایی و «نفرین» ناصر تقوایی بازی کرده بود. همچنین در فیلم «تنگنا» امیر نادری هم به جای سعید راد و عنایت بخشی سخن گفته بود؛ اما شاه‌نقشی که با صدای مرحوم منوچهر اسماعیلی در یادها مانده مجید ظروفچی در فیلم «سوته‌دلان» ساخته علی حاتمی است. البته سابقه همکاری او با علی حاتمی به قبل‌تر برمی‌گردد. اسماعیلی در فیلم «حسن کچل» حرف زد و بعدها در فیلم «خواستگاری» نیز با هم همکاری داشتند. صدای جاودان منوچهر اسماعیلی چنان برای علی حاتمی (که خود عشق دوبله بود) خوش بود که در سریال «هزاردستان» چند نقش را به او سپرد تا به جای آنان سخن بگوید؛ رضا تفنگچی با بازی جمشید مشایخی، شعبان استخونی که محمدعلی کشاورز آن را بازی می‌کرد و خان مظفر با نقش‌آفرینی عزت‌الله انتظامی از صداهای ماندگار این سریال است. اسماعیلی همچنین در فیلم «کمال‌الملک» به جای جمشید مشایخی و عزت‌الله انتظامی صحبت کرد. با این حال فیلم «مادر» را می‌توان شاخص‌ترین همکاری منوچهر اسماعیلی و علی حاتمی دانست. آنجا او صداپیشگی سه نقش را بر‌عهده می‌گیرد؛ صدای محمد ابراهیم با بازی محمدعلی کشاورز که لمپن است، صدای غلامرضا با بازی اکبر عبدی که شیرین‌عقل است و صدای جمال که جنوبی است و جمشید هاشم‌پور نقش آن را ایفا می‌کرد. 

مرحوم اسماعیلی در صداسازی و صداپیشگی به جای چند کاراکتر چنان مهارت و تسلط داشت که در دو فیلم بعد از انقلاب مسعود کیمیایی نیز به جای چند شخصیت سخن گفت. او که در فیلم «خط قرمز» به جای سعید راه صحبت کرده بود، در فیلم «تیغ و ابریشم» صدای فرامرز صدیقی و جلال پیشواییان را دوبله کرد و در فیلم «سرب» نیز به جای هادی اسلامی، جمشید مشایخی و همچنین جلال مقدم سخن گفت. اسماعیلی در سال 89 نیز در فیلم «جرم» به جای پولاد کیمیایی حرف زد و این‌گونه خاطره طلایی حضور صدایش در فیلم‌های مسعود کیمیایی را زنده کرد. از دیگر نقش‌های فیلم‌های بعد از انقلاب که با صدای منوچهر اسماعیلی ماندگار شدند، می‌توان به زینال بندری با بازی جمشید هاشم‌پور در فیلم «تاراج» و «ناخدا خورشید» با بازی داریوش ارجمند اشاره کرد. او در فیلم «دزد عروسک‌ها» نیز به جای چند شخصیت از‌جمله اکبر عبدی و ابراهیم آبادی صحبت کرده بود.‌صدای منوچهر اسماعیلی در چند سریال ماندگار نیز جاودانه شده است؛ او پیش از انقلاب در سریال «دایی جان ناپلئون» به جای اسدالله میرزا صحبت کرد و بعد از انقلاب نیز در سریال «امام علی»، صدای داریوش ارجمند را در نقش مالک اشتر دوبله کرد. بسیاری از بازیگران خارجی نیز بودند که افتخار این را داشتند که منوچهر اسماعیلی به جای آنها حرف بزند؛ از گریگوری پک در فیلم‌های «جدال در آفتاب» و «برف‌های کلیمانجارو» و «ماجرای نیمروز» تا دوبله صدای همفری بوگارت در «گنج‌های سیرامادره» و «ساعات ناامیدی». او در «ژولیوس سزار» به جای مارلون براندو حرف زد و در «پاپیون» نقش استیو مک‌کوئین را گفت؛ اما شاید ماندگارترین شخصیتی که صدای منوچهر اسماعیلی، او را برای ایرانیان جاودانه کرده حمزه با بازی آنتونی کوئین در فیلم «محمد رسول‌الله» باشد. او در فیلم‌های بسیاری نیز به جای چارلتون هستون، پیتر فالک، رابرت دنیرو، پیتر سلرز، راج کاپور و هیث لجر در نقش ماندگار جوکر سخن گفت و آثار زیادی را در ذهن سینما‌دوستان جاودانه کرد.

خاطرات  او  همیشه  در  قلبم  می‌ماند

ناصر ممدوح، مدیر دوبلاژ پیش‌کسوت سینمای ایران، از سال‌ها رفاقت و همکاری‌اش با منوچهر اسماعیلی به «شرق» گفت: «او یک اسطوره بود. کارهایی که او انجام داد و فیلم‌ها و شخصیت‌هایی که صحبت کرد، فوق‌العاده بود. صرف‌نظر از اینکه جای خیلی از بازیگران خارجی صحبت می‌کرد. بسیاری از شخصیت‌های مطرح و محبوب ایرانی را هم دوبله کرد و به جای عزت‌الله انتظامی، جمشید مشایخی و محمدعلی کشاورز و بسیاری از بازیگران مطرح ایرانی صحبت کرد که بسیاری از آنها دیگر در میان ما نیستند و روحشان در آرامش باد». او ادامه داد: «درمورد شخصیت فوق‌العاده او می‌توان سال‌ها صحبت کرد. کارش را دقیق و بی‌نقص انجام می‌داد و این ویژگی در ذهن همه ما نقش بسته است. انضباط بی‌مانند او زبانزد بود و می‌توان گفت بی‌تردید او در رأس هرم دوبلاژ حضور داشت. از افتخاراتم همین بس که افتخار شاگردی او را داشتم و در کنار او و عزیرانی مثل او رشد کردم و گویندگی را ادامه دادم. خبر رفتن او غم‌انگیز و اندوه‌بار است؛ اما منوچهر اسماعیلی برای من همیشه زنده است و خاطرات او همیشه در قلبم می‌ماند». ممدوح در بخش دیگری از صحبت‌هایش به خاطره‌ای از زنده‌یاد اسماعیلی اشاره کرد و گفت: «فیلمی به نام «فانی» در استودیو شهاب تهران دوبله می‌شد که زنده‌یاد محمد‌علی زرندی مدیریت دوبلاژ فیلم را عهده‌دار بود. این فیلم چهار بازیگر اصلی داشت که یکی از آن شخصیت‌ها را خسرو خسرو‌شاهی صحبت می‌کرد، دیگری را ژاله کاظمی و منوچهر اسماعیلی دو نقش دیگر را صحبت می‌کرد. با اینکه دو شخصیتی که اسماعیلی می‌گفت، فاصله سنی 20‌ساله‌ای با هم داشتند، چنان زیبا جای این دو شخصیت صحبت کرد که وقتی میکس شد و در سینما نمایش داده شد، مردم فکر می‌کردند دو گوینده متفاوت جای آنها صحبت کرده‌اند و هر‌کدام گوینده‌های هم‌سن خودشان را داشته‌اند. جالب اینجاست که منوچهر اسماعیلی در زمان دوبله این فیلم تنها 25 سال داشت و چنین تبحری در این سن کم‌نظیر بود. بی‌تردید در کارنامه منوچهر اسماعیلی از این دست کارهای فوق‌العاده زیاد می‌بینید و همیشه به همکاری با او افتخار می‌کنم». او به بخش دیگری ازحرفه خود اشاره کرد و گفت: «پیش از انقلاب از همان آغاز دوبله می‌دیدم تمام گوینده‌ها با احترام بسیاری با هم رفتار می کردند و همدیگر را تشویق می‌کردند. اتفاقی که متأسفانه سال‌هاست نمی‌بینم. با همه اینها فقدان منوچهر اسماعیلی بزرگ و عزیز بسیار تلخ و سخت است. از‌دست‌دادن منوچهر اسماعیلی را به جامعه هنری، دختر، همسر و برادر گرامی او و زهره شکوفنده عزیز تسلیت می‌گویم». منوچهر اسماعیلی دوبلور پیش‌کسوت ایران که به مرد هزار صدای دوبله ایران شهرت دارد، در نخستین ساعات، دوشنبه ۳۱ مردادماه، در ۸۳‌سالگی، بر اثر ایست قلبی در منزل خود درگذشت. مراسم تشییع پیکر مرحوم استاد منوچهر اسماعیلی، دوبلور هنرمند و پیش‌کسوت کشورمان، روز چهارشنبه دوم شهریور ۱۴۰۱ در بهشت سکینه کمال‌شهر کرج ساعت ۹:30 صبح در سالن عروجیان انجام خواهد شد.