مه لقا ملاح، کتابدار و فعال محیط زیست ایران

مه لقا ملاح در 31 شهریور 1296 در نوکنده در استان گلستان به دنیا آمد.

اگرچه تاریخ دقیق تولد او مشخص نیست، اما دست خطی که از پدر ملاح به جا مانده نشان می‌دهد که او در سال ۱۲۹۶ به دنیا آمده.

پدرش آقابزرگ ملاح و مادرش خدیجه افضل وزیری بود.

مادربزرگش بی‌بی خانم استرآبادی یکی از مبارزان مشروطه‌خواه بود که توانست دبستان دوشیزگان را راه‌اندازی و کلاس‌های درس را به شکلی مدرن دایر کند.

پدر مه‌لقا، آقابزرگ ملاح به دلیل داشتن منصب دولتی در شهر‌های مختلف ساکن می‌شد.

به همین دلیل مه‌لقا در شهر‌های مختلفی مانند مشهد، قوچان، اصفهان، دامغان، همدان و کرمانشاه تحصیل کرد.

او در سن ۱۷سالگی ازدواج کرد و مدرک دیپلمش را در تهران گرفت.

در دانشگاه تهران، فلسفه علوم تربیتی خواند و در نخستین دوره‌های تاسیس رشته‌های کارشناسی ارشد شرکت کرد و موفق شد از دانشگاه تهران فوق‌لیسانس جامعه‌شناسی‌اش را بگیرد.

 در آن زمان امکان بورسیه ‌شدن برایش فراهم و برای ادامه تحصیل، رهسپار فرانسه شد.

آن روزها او چهار فرزند داشت.

همدلی و همراهی خانواده، مه لقا را یاری کرد تا بتواند دکتری علوم‌اجتماعی خود را از دانشگاه سوربن بگیرد و با مدرک دکترا به ایران بازگردد.

ملاح در فرانسه دوره کتاب‌داری را نیز در کتابخانه ملی فرانسه گذراند و در بازگشت به ایران در کتابخانه دانشگاه تهران مشغول به کار شد. بعد از مدتی در سال ۱۳۴۷ به ریاست کتابخانه موسسه تحقیقات روان‌شناسی برگزیده شد.

تلاش‌های او در کنار مرحوم اسکندر فیروز (بنیانگذار سازمان حفاظت از محیط زیست ایران) و مرحوم تقی ابتکار (نخستین رئیس سازمان محیط زیست در سال‌های پس از انقلاب) منجر به آشنایی بسیاری از مردم ایران با لزوم حراست از محیط زیست در دهه ۵۰ شمسی شد.

در سال ۵۶ به دعوت سازمان بازرسی کل کشور، در کارگروه بررسی علل آلودگی هوای تهران شرکت کرد.

مه لقا ملاح چندین سال بعد بازنشسته میشود.

او پس از بازنشستگی تمام وقت خود را در راه مبارزه برای جلوگیری از آلودگی محیط‌ زیست میگذارد.

او در سال ۱۳۷۳ با مشارکت همسرش و چند استاد علاقه‌مند به محیط زیست سازمان غیر دولتی زیست‌محیطی جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست را بنیان گذاشت، او با همین نگاه، نه تنها بخشی از خانه مسکونی خود را در اختیار این جمعیت زنان قرار داد، بلکه بخشی از هزینه‌های جاری این تشکل را نیز از حقوق بازنشستگی‌اش پرداخت کرد.

او موفق شد شعبات سازمان غیر دولتی جمعیت زنان مبارز با آلودگی محیط زیست را در ۱۶ استان کشور گسترش دهد.

ملاح در یکی از مصاحبه هایش درباره علت تشکیل جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست گفته بود: "اعتقاد دارم که زنان مربیان فطری جوامع بشری هستند، بسیاری کار‌ها از ایشان ساخته است و این کار، از غیر از زنان برنمی آید.

تلاش‌های او برای حفاظت از عرصه‌های طبیعی و ارائه آموزش‌های همگانی درباره محیط زیست از یک سو و دفاع تمام قد از محیط زیست و تلاش زیاد برای ممانعت از تخریب طبیعت سبب شد تا فعالان این حوزه لقب "مادر محیط زیست" را برایش انتخاب کنند و سال‌های سال همه او را با این لقب می‌شناختند.

شدت توجه و علاقه او به محیط زیست در آذر سال ۹۲ او را با صندلی چرخدار راهی مجلس کرد تا به طرح واگذاری اراضی ملی به پیمانکاران طلبکار طرح‌های عمرانی اعتراض کند.

همچنین او بار‌ها به شمال کشور سفر کرده و تجمع‌های زیادی را در دهه‌های اخیر برای جلوگیری از تغییر کاربری اراضی جنگلی این منطقه برگزار کرده است.

اسماعیل کهرم، فعال محیط زیست، خاطره‌ای را از مه لقا ملاح  نقل کرده است: زمانی را یادم می‌آید که خانم ملاح به همراه جمعی از فعالان محیط زیست، در اعتراض به طرح‌هایی که داشتند جنگل‌های مازندران را از بین می‌بردند، اتوبوس گرفتند و رفتند استانداری مازندران در ساری. اتوبوسی نونوار با توشه راهی اندک تا حرفشان را زیر پنجره اتاق استاندار فریاد بزنند. میکروفن کار نکرد. یک نفر گفت برویم از فقیری که با میکروفن نوحه می‌خواند، قرض بگیریم. باطری را عوض کردند و سخنرانی شروع شد؛ ساعت ها. استاندار پنجره اش را باز نکرد. کمی بعد کسانی به بهانه ایجاد نظم سراغشان آمدند و پرسیدند سر دسته تان کیست؟ سرگرداندند، خانم ملاح زیر باران تند مازندران در پتو و لحاف پیچیده شده زیر طاقچه‌ای نشسته بود؛ گفتند ایشان است...!

ملاح بیش از ۶۰ سال بیشتر زباله‌های خانه اش مانند تفاله چای، پوست میوه و …. را در گودالی در باغچه خانه شان می‌ریخت تا با تبدیل شدن به کود، گیاهان از آن استفاده کنند و تنها زباله‌هایی مانند کاغذ که قابل بازیافت است را بیرون از خانه می‌گذاشت.

او برای جلوگیری از مصرف پلاستیک و افزایش آن در طبیعت، به جای آب معدنی، آب جوشیده سماور را سرد کرده و مصرف می‌کرد و همچنین، در طول سالیان زندگی هیچ وقت از دستمال کاغذی استفاده نکرد و به جای آن دستمال پارچه‌ای را ترجیح می‌داد و هنگام خرید از هم کیسه‌های پارچه‌ای به جای مواد نایلونی استفاده می‌کرد.

از مه‌لقا ملاح مقالات متعددی در زمینه آلودگی محیط زیست و شیوه‌های مبارزه با آن در نشریات گوناگون منتشر شده است.

وی در هفدهم آبان ۱۴۰۰، در سن ۱۰۴ سالگی و براثر کهولت سن درگذشت.