چرا موسیقی «عاشیقی» دیگر محبوب نیست؟

نخستین نشست پژوهشی شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران (منطقه۳) با حضور محمدعلی مرآتی (دبیر جشنواره)، نازیلا جنتی (پژوهشگر حوزه موسیقی‌شناسی قومی) و حسن علیزاده (پژوهشگر حوزه موسیقی عاشیقی) با موضوع «روایت و موسیقی عاشیقی» به میزبانی شهر تبریز استان آذربایجان شرقی برگزار شد. به گزارش «شرق»، به نقل از ستاد خبری شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران، نشست پژوهشی شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران (منطقه۳) با موضوع «روایت و موسیقی عاشیقی»، چهارشنبه ۱۴ تیرماه در بخش نخست در تالار خاقانی خانه فرهنگ تبریز برگزار شد. محمدعلی مرآتی، دبیر جشنواره، با تأکید بر اینکه موضوع عاشیقی یک موضوع قومیتی نیست، گفت: «با توجه به اینکه موسیقی عاشیقی در بیش از ۱۰ منطقه شامل زنجان، ارومیه، نقده، تبریز، مراغه، قشقایی، اراک، همدان، قم، ساوه و خراسان شمالی وجود دارد، می‌توان گفت عاشیقی یک موسیقی فراقومیتی است که در عین تنوع، دارای وحدت است». در ادامه این نشست، نازیلا جنتی، پژوهشگر موسیقی‌شناسی قومیتی، به ارائه مطالبی درباره «روایت‌های موسیقی عاشیقی در منطقه زنجان» پرداخت و گفت: یکی از تفاوت‌های موسیقی عاشیقی در زنجان با سایر مناطق، در روایت‌هایی است که عاشیق‌های زنجانی استفاده می‌کنند. یک‌سری روایت‌ها وجود دارد که منحصرا برای زنجان است. در زنجان مراسمی به نام عاشیقلار بایرامی (عید عاشیق‌ها) برگزار می‌شود که در آن روایت‌های منحصر‌به‌فرد زنجان ارائه می‌شود. او روستای وِیِستان خرمدره را یکی از قطب‌های موسیقی عاشیقی زنجان معرفی و گفت: «موسیقی عاشیقی زنجان اشتراکاتی با موسیقی عاشیقی مناطق دیگر دارد که یکسان‌بودن قپوزی در زنجان که توسط عاشیق‌ها نواخته می‌شود، با آنچه در تبریز مورد استفاده قرار می‌گیرد از‌جمله این اشتراکات محسوب می‌شود. در هر دو منطقه از قپوزی دارای ۹ سیم و ۲۰ پرده استفاده می‌شود».

همچنین در این نشست حسن علیزاده، پژوهشگر حوزه موسیقی عاشیقی، در مطلبی با عنوان «مکتب عاشیقی شمال‌ غرب ایران» به بررسی اصالت سنت عاشیقی در این منطقه پرداخت و گفت: «‌سنت عاشیقی در منطقه شمال غرب ایران سنتی قدرتمند و شاخص است که گرچه تغییرات سیاسی آن را دچار فراز‌و‌نشیب‌هایی کرده اما توسط استادان عاشیقی و همچنین شعر، نوازندگی و داستان‌سرایی همچنان حفظ شده است». او تأکید کرد: «در سنت عاشیقی عناصری وجود دارد که دست به دست هم داده‌اند تا این سنت را به سمت جلو هدایت کنند. از‌جمله این عناصر استادان شاخص و توانمندی هستند که طی سال‌ها در این حوزه فعالیت داشته‌اند. عاشیق‌های امروز باید به این عناصر توجه کنند تا این سنت لطمه نبیند؛ چراکه این مکتب عاشیقی مکتبی کامل است و اگر قرار است تغییر و تحولاتی باشد باید از درون فرهنگ این موسیقی صورت بگیرد نه از بیرون آن».

این پژوهشگر حوزه موسیقی عاشیقی همچنین به آسیب‌شناسی درباره علت کاهش محبوبیت این موسیقی میان مردم به‌ویژه نسل جدید پرداخت و اظهار کرد: «‌متأسفانه امروزه برخی از سنت‌های اصیل و قدیمی عاشیقی توسط استادان این حوزه نادیده گرفته می‌شود. از‌جمله سنت‌های فراموش‌شده «دیِیشمه» است؛ پیش‌تر دییشنه که گفت‌وگو و مناظره‌ای ادبی بود که توسط عاشیق‌ها انجام می‌شد و میان دو یا چند عاشیق به زبان ساز و آواز تقابلی ادبی انجام می‌شد که مخاطب بسیاری نیز داشت». علیزاده تأکید کرد: «امروزه با توجه به گسترش فضای مجازی و توسعه رسانه‌ها در کشور، دییشمه می‌تواند توجهات را به سمت خود جلب کند تا از این طریق امکان لازم برای ذائقه‌سازی جهت گرایش به سمت موسیقی عاشیقی فراهم شود». او در بخش پایانی صحبت‌های خود به ویژگی‌های موسیقی عاشیقی منطقه شمال غرب کشور اشاره کرد و گفت: «با توجه به تعداد بسیار هاواها (آهنگ‌ها) و داستان‌ها، این موضوع در کنار تعداد زیاد استادان عاشیقی، آذربایجان شرقی را به مرجعی برای سنت عاشیقی تبدیل کرده است».