فروپاشی و بازسازی علم

روایت یک بازسازی پس از فروپاشی

لورن گراهام و آیرینا دژینا

ترجمه امیر ناظمی و آرامه بندری

اتحاد جماهیر شوروی از تأثیرگذارترین قطب‌های علمی جهان بود و فروپاشی ناگهانی آن سبب سردرگمی در دنیای علم شد. مؤلفان کتاب «روایت یک بازسازی پس از فروپاشی» نشان می‌دهند چه ارتباطی میان ساختار سیاسی دولت و شیوه هدایت علم وجود دارد، اگرچه لورن گراهام نویسنده کتاب تأکید دارد که کتاب بر حوزه علوم طبیعی متمرکز است، موضوعات دیگری همچون علوم اجتماعی، آموزش عالی، کمک‌های بین‌المللی، فرار مغزها و سیاست‌های فناوری نیز به‌صورت غیرمستقیم در کتاب بررسی شده‌اند. «روایت یک بازسازی پس از فروپاشی» که حاصل همکاری یک نویسنده آمریکایی ساکن کمبریج با یک نویسنده روس ساکن مسکو است، روایتی جزئی‌نگر از تحولات دوران پساشوروی به دست می‌دهد، و در عین حال، تأثیر پایان جنگ سرد بر اوضاع علم را بررسی می‌کند. نگاه جزئی‌نگر مؤلفان شواهد و مثال‌هایی از چالش بازسازی بعد از فروپاشی را در بردارد و بدون این جزئیات درک چرایی اتفاقات آن دوره ممکن نبود.‌ این کتاب نشان می‌دهد که طی یک دهه و نیم اخیر روسیه از دورانی پرتلاطم عبور کرده است. فروپاشی شوروی و از میان رفتن بودجه دولتی تهدیدی برای نابودی علوم روسیه بود که به حضور سازمان‌ها و بنیادهای خارجی در روسیه منجر شد؛ سازمان‌هایی که نجات نظام علم و فناوری روسیه را در دستور کار خود داشتند. روایت لورن گراهام و آیرینا دژینا، نویسندگان کتاب از آن دوران، این واقعیت را آشکار می‌کند که داستان سال‌های بعد از فروپاشی شوروی به بحران‌های مالی محدود نمی‌شود بلکه اختلالات ایجادشده در طی بحران‌ها زمینه‌ای برای مشاهده اجزای نظام علمی روسیه شدند. این تحولات، ارتباط بین نظام سیاسی و اقتصادی جامعه و زیرساخت‌های علمی را آشکار کرد و در عین حال نشان داد که اتحاد جماهیر شوروی نظامی علمی را توسعه داد که نمونه بارز سیاست‌های کلی شوروی یعنی تمرکزگرایی و اقتدارگرایی بود. اما از دیدِ مؤلفان «روایت یک بازسازی پس از فروپاشی»، تنظیم نظام سیاسی و اقتصادی جدید پیچیده‌تر و دردناک‌تر از آن بود که بسیاری از پژوهشگران روس تصور می‌کردند: فرار مغزها، از میان رفتن بودجه علوم، مدیریت نظام مالی و حقوقی جدید، از چالش‌های مهم پیش‌روی علوم پساشوروی بود.