کم‌کاری‌های صدا و سیما در مقابله با تحریفها
سریال «معاویه»، که با حمایت مالی گسترده عربستان تولید شده، نمونه‌ای از تلاش‌های رسانه‌ای برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی است که با روایتی خاص از تاریخ صدر اسلام، واکنش‌های زیادی را برانگیخته است. اما در دنیایی که مرزهای رسانه‌ای از بین رفته، آیا ممنوعیت رسمی می‌تواند تأثیر این روایت را کاهش دهد، یا باید به روشنگری و تولید محتوای جایگزین اندیشید؟
به گزارش گروه رسانه ای شرق،ساترا، نهاد نظارت بر محتوای صوت و تصویر در ایران، اعلام کرده که پخش و دوبله‌ی سریال «معاویه» در تمامی پلتفرم‌های داخلی ممنوع است. این تصمیم در واکنش به حساسیت‌های تاریخی و رویکردهای سیاسی خاص این سریال اتخاذ شده، اما آیا این اقدام می‌تواند از تأثیرگذاری اثر جلوگیری کند؟ در دنیای امروز که رسانه‌های دیجیتال مرزهای نظارتی را به چالش کشیده‌اند، چنین محدودیت‌هایی بیشتر به محدودسازی رسمی منجر می‌شود تا حذف واقعی یک اثر از فضای عمومی. اگر قرار است با روایت‌های تحریف‌شده مقابله شود، راهکار اصلی نه در ممنوعیت، بلکه در روشنگری علمی و تولید محتوای جایگزین است.
چرا سریال «معاویه» حساسیت‌برانگیز شد؟
سریال «معاویه» با سرمایه‌گذاری هنگفت عربستان سعودی، تلاشی آشکار برای ارائه‌ی چهره‌ای متفاوت از بنی‌امیه و رهبران آن است. در این اثر، معاویه به‌عنوان شخصیتی سیاستمدار، مدبر و تأثیرگذار به تصویر کشیده شده که توانست قدرت را در دوره‌ای پرآشوب تثبیت کند. اما این روایت در تضاد با بسیاری از منابع و واقعیتهای تاریخی است که معاویه را فردی دارای رویکردهای قدرت‌طلبانه و سیاست‌های دوگانه معرفی کرده‌اند.
این موضوع تنها واکنش شیعیان را برنینگیخته، بلکه بسیاری از علمای اهل سنت نیز نسبت به آن انتقاد کرده‌اند. برخی از این علما معتقدند که بازنمایی تاریخ نباید در خدمت منافع سیاسی روز باشد و تغییر در روایت‌های مستند تاریخی، موجب تحریف واقعیت خواهد شد. در همین راستا، رسانه‌های منتقد در کشورهای مختلف نیز این سریال را بخشی از تلاش عربستان برای تغییر تصویر تاریخی بنی‌امیه دانسته‌اند.
عربستان و راهبرد جدید رسانه‌ای؛ روایت‌سازی یا مهندسی افکار؟
در سال‌های اخیر، عربستان سعودی سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در تولید آثار سینمایی و تلویزیونی داشته است. از ساخت مستندهای تاریخی گرفته تا تولید سریال‌های پرهزینه، همه نشان از یک راهبرد بلندمدت برای تأثیرگذاری بر درک تاریخی جوامع اسلامی دارد. سیاست جدید رسانه‌ای این کشور در راستای آنچه «دیپلماسی فرهنگی» خوانده می‌شود، در تلاش است تا بنی‌امیه را از یک حکومت مستبد و جنگ‌طلب، به یک نظام سیاسی مقتدر و مصلح تبدیل کند.
انتخاب ماه رمضان برای پخش سریال «معاویه» نیز کاملاً هدفمند است. این ماه، زمان اوج توجه مسلمانان به مفاهیم دینی و تاریخی است و فرصتی طلایی برای تأثیرگذاری عمیق بر افکار عمومی به شمار می‌رود. این همان الگویی است که هالیوود در پروژه‌های سینمایی خود برای تأثیرگذاری فرهنگی به‌کار می‌گیرد و اکنون عربستان نیز در تلاش است تا از این مدل بهره‌برداری کند.
لزوم ورود فعال رسانه‌ی ملی به نقد و تحلیل علمی
ممنوعیت یک اثر، گرچه به‌عنوان اقدامی بازدارنده در کوتاه‌مدت عمل می‌کند، اما در درازمدت نمی‌تواند تأثیر روایت‌های تحریف‌شده را کاهش دهد. تجربه نشان داده که تولیدات بحث‌برانگیز حتی در صورت محدودیت‌های رسمی، از طریق شبکه‌های ماهواره‌ای و اینترنتی به دست مخاطبان می‌رسند. ازاین‌رو، ضروری است که رسانه‌ی ملی برای روشنگری در مورد ابعاد مختلف سریال معاویه رویکردی فعالانه اتخاذ کند.
برگزاری نشست‌های نقدو بررسی و رسانه‌ای با حضور کارشناسان شیعه و اهل سنت، یکی از راهکارهای مؤثر در این زمینه است. چنین نشست‌هایی می‌توانند به بررسی دقیق ابعاد تاریخی و اعتقادی این اثر پرداخته و نقاط ضعف و تحریف‌های آن را برای مخاطبان روشن کنند. علاوه بر این، رسانه‌های داخلی باید به تولید مستندهای تحلیلی بپردازند که به‌صورت علمی و مستند، روایات صحیح تاریخی را در برابر روایت‌های تحریف‌شده قرار دهند.
همچنین، تولید سریال‌ها و آثار نمایشی جایگزین یکی از مهم‌ترین راهکارهای مقابله با این روند است. تجربه‌ی موفق ساخت سریال‌ها و آثاری همچون «یوسف پیامبر» و«محمد(ص)» نشان داده که ارائه‌ی روایتی جذاب و مستند از تاریخ، می‌تواند تأثیرگذاری رسانه‌ای بالایی داشته باشد. در این زمینه، ساخت آثاری که با تحقیق دقیق تاریخی همراه باشند، نه‌تنها می‌تواند پاسخ مناسبی به تولیدات رسانه‌ای جهت دار و هدفمند باشد، بلکه به آگاهی عمومی نیز کمک خواهد کرد.
فراتر از ممنوعیت، به‌سوی روشنگری رسانه‌ای
رسانه‌ی ملی ایران در برابر چنین پروژه‌هایی وظیفه‌ای سنگین دارد. درحالی‌که برخی کشورها سرمایه‌های کلانی را برای تغییر روایت‌های تاریخی هزینه می‌کنند، ایران به‌عنوان کشوری با پیشینه‌ی غنی تاریخی ، تمدنی و مذهبی نباید در این میدان منفعلانه عمل کند. برگزاری میزگردهای تلویزیونی، تولید محتوای مستند و حتی ایجاد پروژه‌های سینمایی ، ازجمله راهکارهایی هستند که می‌توانند در برابر چنین جریان‌هایی به روشنگری بپردازند.
نکته‌ی مهم این است که واکنشها نباید صرفاً محدود به پاسخ‌دهی به یک سریال خاص باشد. سریال معاویه آخرین اثر تولید شده با هدف تحریف تاریخ اسلام نخواهد بود بنابراین، سیاست رسانه‌ای ایران به عنوان کشوری مهم و تاثیر گذار در جهان اسلام باید فراتر از واکنش‌های موردی باشد و به‌سوی تدوین یک استراتژی بلندمدت حرکت کند.
