ترکیه به دنبال تصرف نوروز
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در تازه‌ترین ادعای فرهنگی خود، «نوروز» را به‌عنوان جشن مشترک جهان تُرک معرفی کرده است؛ اما این ادعا، نمونه‌ای دیگر از سیاست مصادره فرهنگی آنکارا در سال‌های اخیر است.
به گزارش گروه رسانه ای شرق؛ نوروز، جشنی ریشه‌دار در تاریخ ایران و منطقه‌ای گسترده از آسیای مرکزی تا خاورمیانه است؛ جشنی که سال‌ها پیش با مشارکت چند کشور به‌عنوان میراث ناملموس جهانی کشورهای حوزه نوروز از طرف ایران ثبت شد.
نوروز، یکی از کهن‌ترین جشن‌های بشری، قرن‌ها است که در ایران و کشورهای حوزه تمدنی‌اش همچون تاجیکستان، افغانستان، ازبکستان، ترکمنستان، پاکستان و حتی مناطقی از قفقاز و بالکان برگزار می‌شود. این جشن، بیش از آنکه به یک قوم یا ملت خاص محدود شود، بخشی از هویت مشترک مردمانی است که تحت تأثیر تمدن ایرانی زندگی کرده‌اند. حالا اردوغان با ادعای جدیدی تلاش می‌کند این میراث فرهنگی را به نام «جهان تُرک» ثبت کند، در حالی که نه‌تنها هیچ سند تاریخی این ادعا را تأیید نمی‌کند، بلکه خود واژه نوروز به زبان فارسی است و مفهوم آن ریشه در فرهنگ ایرانی دارد.
این نخستین بار نیست که ترکیه تلاش می‌کند عناصر تمدنی ایران را به نام خود مصادره کند. از مولانا گرفته تا خوشنویسی و حالا نوروز، سیاست آنکارا در سال‌های اخیر تلاش برای تصاحب دستاوردهای تمدن‌هایی بوده که امروز در مرزهای ترکیه قرار ندارند اما در گذشته بخشی از هویت تاریخی منطقه بوده‌اند.
نوروز، جشنی با ریشه‌های ایرانی
نوروز، جشن آغاز سال نو در تقویم خورشیدی، سنتی است که پیشینه آن دست‌کم به ۳۰۰۰ سال پیش و دوران هخامنشیان می‌رسد. این جشن، نه فقط در ایران بلکه در سراسر قلمرویی که روزگاری تحت نفوذ تمدن ایرانی بود، گرامی داشته می‌شود. تاجیک‌ها، افغان‌ها، کردها، آذری‌ها و بسیاری از اقوام دیگر، نوروز را جشن می‌گیرند اما این جشن همواره با هویت ایرانی پیوند داشته است.
در سال ۲۰۱۰، نوروز به‌عنوان میراث ناملموس جهانی در فهرست یونسکو ثبت شد و کشورهای ایران، افغانستان، هند، تاجیکستان، ازبکستان، پاکستان، ترکمنستان، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان و ترکیه در این پرونده مشارکت داشتند. این ثبت جهانی، به‌وضوح نشان می‌دهد که نوروز متعلق به یک فرهنگ مشترک است که ایران در مرکزیت آن قرار دارد.
جالب است که حتی در ترکیه، نوروز بیشتر در میان کردها جشن گرفته می‌شود تا ترک‌ها و این جشن در تاریخ جمهوری ترکیه تا مدت‌ها مورد بی‌مهری و محدودیت‌های حکومتی قرار داشت. به‌عنوان مثال در سال ۱۳۹۴ دولت ترکیه برگزاری مراسم عمومی نوروز را در آنکارا، استانبول و هفت استان کردنشین ممنوع اعلام و علت آن را هم مسائل امتیتی با کردها بیان کرد اما حالا اردوغان می‌خواهد با یک رویکرد جدید و بدون توجه به گذشته این جشن را بخشی از میراث تُرک معرفی کند.
ترکیه و تاریخ‌سازی فرهنگی
این اولین بار نیست که ترکیه سعی در مصادره میراث فرهنگی دیگر ملت‌ها دارد. یکی از مشهورترین نمونه‌های این سیاست، تلاش برای معرفی مولانا به‌عنوان یک شاعر و اندیشمند تُرک است. جلال‌الدین محمد بلخی، معروف به مولانا، در بلخ (واقع در افغانستان امروزی) متولد شد و تمام آثار خود را به زبان فارسی سرود. بااین‌حال، ترکیه که میزبان آرامگاه او در قونیه است، سال‌هاست که سعی می‌کند او را به‌عنوان یک شخصیت تُرک معرفی کند.
از سوی دیگر، موسیقی مقامی و هنر خوشنویسی نیز در این روند تاریخی‌سازی فرهنگی از سوی آنکارا مورد هدف قرار گرفته‌اند. این سیاست نه‌تنها به‌دلیل فقر تاریخی ترکیه در برخی حوزه‌های فرهنگی است، بلکه نتیجه فاصله گرفتن این کشور از هویت عثمانی و تلاش برای یافتن ریشه‌های جدید در یک روایت ملی‌گرایانه تُرک‌گرایانه نیز هست.
چرا ترکیه به این سیاست متوسل شده است؟
سیاست فرهنگی ترکیه در سال‌های اخیر، بیش از آنکه بر واقعیت‌های تاریخی استوار باشد، بر اساس نیازهای سیاسی داخلی و خارجی شکل گرفته است. از یک‌سو، ترکیه با بحران‌های هویتی روبه‌رو است؛ کشوری که سال‌ها تحت سیاست‌های سکولاریستی کمالیستی از فرهنگ سنتی خود فاصله گرفت و حالا دولت اردوغان سعی دارد با بازگشت به سنت‌ها، هویت ملی‌گرایانه تُرکی را تقویت کند.
سیاست ترکیه در مصادره عناصر فرهنگی دیگر ملت‌ها، بیش از آنکه ریشه در واقعیت‌های تاریخی داشته باشد، ناشی از نیازهای سیاسی و هویتی آنکارا است. ترکیه، که سال‌ها تحت سیاست‌های سکولاریستی و اروپاگرایانه آتاتورک قرار داشت، در دوران اردوغان به‌دنبال بازتعریف هویت خود بر اساس یک ترکیب جدید از اسلام‌گرایی و ملی‌گرایی تُرکی است.
از سوی دیگر، ترکیه در رقابت‌های منطقه‌ای به دنبال افزایش نفوذ خود است. پروژه جهان تُرک که توسط دولت اردوغان دنبال می‌شود، به‌دنبال ایجاد یک اتحاد فرهنگی، زبانی و اقتصادی بین کشورهای تُرک‌زبان مانند آذربایجان، ازبکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و قزاقستان است. ثبت میراث فرهنگی مشترک مانند نوروز، یکی از ابزارهای این سیاست است.
نوروز، میراث ایرانی که دزدیده نمی‌شود
ادعای اردوغان درباره نوروز، نمونه‌ای دیگر از تلاش‌های ترکیه برای مصادره فرهنگی است. اما این سیاست، نه از نظر تاریخی اعتبار دارد و نه در سطح بین‌المللی قابل پذیرش است. در سال‌های گذشته دست‌درازی ترک‌ها به فرهنگ و نمادهای ایرانی تقریبا پاسخ درخوری از سمت مسئولین دریافت نکرده است. شاید همین اغماض‌ها، گزافه‌گویی درباره نوروز را هم به دنبال داشته است. پس لازم است این بار بیشتر از همیشه برای این تحریف‌های تاریخی و جعلی‌سازی‌ها به این همسایه ترک هشدار داده شود.
