چگونه اکوسیستم استارتاپی ترکیه رشد کرد

 ترکیه با جمعیت جوان و دیجیتالی بالا، ستاره درخشان اروپا جنوب شرقی و خاورمیانه است. از نظر موقعیت مکانی، ترکیه یک هاب خوب و جذاب محسوب می‌شود که با هواپیما تنها سه ساعت از مهم‌ترین شهرهای اروپا و بسیاری از شهرهای کلیدی آسیا فاصله دارد. قبل از سال ۲۰۱۰، اکوسیستم استارتاپی ترکیه حرف چندانی برای گفتن نداشت، اما از آن زمان به بعد این اکوسیستم از نظر اندازه و اهمیت رشد کرد و به‌سرعت به یک مرکز کلیدی استارتاپی در منطقه تبدیل شد.

به گزارش «فن‌زی»؛ به‌عبارت‌ دیگر اگر نگاه دقیقی به اکوسیستم استارتاپی ترکیه بیندازیم، متوجه می‌شویم که اکوسیستم استارتاپی ترکیه با ویژگی‌های امروزی‌اش از اوایل سال ۲۰۱۰ شکل گرفته است؛ اکوسیستمی که توسط شتاب‌دهنده‌ها، مراکز رشد، سرمایه‌گذاران فرشته و سرمایه‌گذاران خطرپذیر متعددی حمایت می‌شود. اوایل این سال سرمایه‌گذاری بر استارتاپ‌ها آغاز شد و سرمایه‌گذاران فرشته و خطرپذیر تازه‌ تأسیس محلی شروع به سرمایه‌گذاری بر استارتاپ‌ها کردند.

 عصر یادگیری؛ عصر اتفاقات نو در اکوسیستم استارتاپی ترکیه

مهمترین دوران رشد اکوسیستم ترکیه به «عصر یادگیری» معروف است. چشمگیرترین ویژگی این دوره تلاش استارتاپ‌ها برای دستیابی به معیارهای مورد نیاز جهت جذب سرمایه‌های بیشتر بود. میزان سرمایه‌گذاری در این دوره هر ساله افزایش پیدا کرد و به طور میانگین به حدود ۶۰ میلیون دلار در سال رسید. تا پایان سال ۲۰۱۷ صندوق‌های سرمایه‌گذاری پشت ‌سرهم سرمایه‌گذاری می‌کردند و رکورد تعداد سرمایه‌گذاری‌ها را شکستند. هر چند هنوز هم تعداد سرمایه‌گذاری‌ها بالا است؛ چون اکوسیستم استارتاپی ترکیه ظرفیت‌های زیادی دارد.

 در عصر یادگیری ترکیه، مراکز رشد، مراکز شتاب‌دهی و فضاهای کار اشتراکی بسیاری به وجود آمدند. همچنین در این دوره بود که برای اولین‌بار صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر و شبکه سرمایه‌گذاران فرشته تأسیس شدند. تعداد برنامه‌های شتاب‌دهنده از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۷ تقریباً ۵ برابر شد و به ۳۷ مورد رسید. سرمایه‌گذاران در این زمان رویای جهانی‌ شدن را در سر می‌پرورانند و روش‌های بسیاری را برای رسیدن به این هدف امتحان کردند؛ اما نتوانستند هیچ موفقیت چشمگیری در عصر یادگیری ثبت کنند.

 دوره یونیکورن و دکاکورن‌ها

سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ دوره‌ای بود که سرمایه‌گذاران تلاش کردند وجوه خود را بازیابی کنند و صندوق‌های جدیدی راه بیندازند. در این دوره زینگا (شرکت سازنده بازی‌های آنلاین) با خرید شرکت پیک (شرکت تولیدکننده بازی‌های موبایل) با قیمت ۱.۸ میلیون دلار و همچنین خرید ۸۰ درصد سهام شرکت رولیک (شرکت توسعه‌دهنده بازی) توانست اتفاق مهمی را در این اکوسیستم رقم بزند و به آن رونق ببخشد. با جدی‌تر شدن همه‌گیری کرونا و تحول دیجیتال، بخش‌های زیادی از اکوسیستم استارتاپی ترکیه ۵ یا ۶ سال به جلو حرکت کردند. تجارت الکترونیکی، لجستیک و صنعت بازی به نقطه‌ای رسیدند که اگر کرونا نبود، ۵ یا ۶ سال دیگر به آن نقطه می‌رسیدند.

 افزون بر این، با تبدیل شدن گتیر (شرکت لجستیکی) و دریم گیمز به یونیکورن، عرضه اولیه سهام شرکت هپسیبورادا در نزدک و تبدیل ترندیول به دکاکورن در سال ۲۰۲۱، اکوسیستم استارتاپی ترکیه اوج گرفت و رکورد سرمایه‌گذاری تمام دوران را شکست. همچنین با تبدیل شدن گتیر به دکاکورن در اواخر همه‌گیری، می‌توان گفت که اکوسیستم استارتاپی ترکیه به نقطه اوج خود رسید.

 اگر چه در این دوره تمام جهان با کمبود پول و کاهش ارزش شرکت‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کردند، وضعیت ترکیه تا حدودی متفاوت بود. ارزش شرکت کاهش چندانی در این کشور نداشت؛ زیرا در همان زمان همه‌گیری ارزش‌گذاری استارتاپ‌ها خیلی بالا نبود. فراوانی سرمایه‌گذاران در دوره بذری استارتاپ‌ها نیز به این مسئله کمک کرد. به‌عبارت‌دیگر وجود این سرمایه‌گذاران تضمین کرد که کمبود پول به‌خصوص در این مرحله وجود نداشته باشد.

 حتی یکی از رسانه‌های رسمی ترکیه گزارش داده که علی‌رغم چالش‌های جهانی، اکوسیستم استارتاپی این کشور در سال ۲۰۲۳ به علت طیف متنوعی از منابع مالی و همچنین اقدامات حمایتی دولت، انعطاف‌پذیری خوبی از خود نشان داد. همچنین به گفته استارتاپ واچ، ترکیه در سال ۲۰۲۳ شاهد ۷۲۲ میلیون دلار سرمایه‌گذاری در ۳۲۵ دور بود. البته باتوجه ‌به سرمایه‌گذاری‌های ارز دیجیتال و بدهی‌های قابل تبدیل، رقم کل سرمایه‌گذاری در سال ۲۰۲۳ به ۸۸۹ میلیون دلار می‌رسد که به خاطر رکود جهانی سرمایه‌گذاری خطرپذیر، یک دستاورد قابل‌توجه برای کشور ترکیه است. بر اساس داده‌های استارتاپ واچ، نسبت به سال گذشته تعداد معاملات ۷ درصد و مبلغ کل سرمایه‌گذاری‌ها ۴۷ درصد کاهش یافته است. با این ‌حال اعداد به‌ دست ‌آمده نشانگر وضعیت خوب اکوسیستم استارتاپی ترکیه هستند. باتوجه به کاهش کلی تعداد سرمایه‌گذاری در جهان، ترکیه جایگاه خود را به‌عنوان پیشرو در سرمایه‌گذاری در مراحل اولیه استارتاپی در منطقه منا حفظ کرده و همچنین توانسته رتبه چهارم را در اروپا از آن خود کند.

 دولت ترکیه؛ حامی مالی ۲۱۴۰ استارتاپ پیشا بذری

 دولت ترکیه یک حامی بسیار فعال و قوی از اکوسیستم استارتاپی ترکیه است که برنامه‌ها و سیاست‌های مختلفی را برای کمک به تأسیس و رشد استارتاپ‌ها ارائه می‌دهد. از آغاز سال ۲۰۱۲، سازمان‌های دولتی از توسعه و راه‌اندازی استارتاپ‌های محلی، برنامه‌های شتاب‌دهنده، شبکه‌های سرمایه‌گذاران فرشته، برنامه‌های بین‌المللی‌سازی کسب‌وکارها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر و پلتفرم‌های تأمین مالی جمعی حمایت کردند. چنانچه شورای تحقیقات علمی و فناوری ترکیه (TÜBİTAK) از سال ۲۰۱۲ از طریق برنامه TÜBİTAK BiGG برای دوهزار و ۱۴۰ استارتاپ که در مرحله ایده بودند، بودجه‌ای در نظر گرفت. این برنامه تشویقی در قالب حمایت مالی از استارتاپ‌های مرحله پیشا بذری از سال ۲۰۲۳ ادامه پیدا کرد. سازمان توسعه صنایع کوچک و متوسط ترکیه نیز سال‌هاست که در سطوح مختلف، از مرحله ایده گرفته تا مرحله تحقیق و توسعه، به استارتاپ‌ها کمک‌های مالی ارائه می‌دهد.

 دوره جدید

 هر چند ترکیه در دوره پساکرونا از نقطه اوج خود بسیار پایین‌تر آمد؛ اما همچنان در سطح بالاتری نسبت به قبل همه‌گیری قرار دارد و به سمت سطوح بالاتری نیز در حرکت است. چنانچه قبل از همه‌گیری هیچ صندوق سرمایه‌گذاریی در پورتفولیو خود یونیکورن یا دکاکورن نداشت. اما اکنون ۴ صندوق سرمایه‌گذاری در پورتفولیو خود یونیکورن و دکاکورن دارند.

 تا پایان سه‌ماهه سوم سال ۲۰۲۳، ۲۷۶ صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ترکیه وجود داشت که نیمی از آنها در سال ۲۰۲۲ یا بعد از آن تأسیس شده بودند. به گزارش دیلی صباح مجموع سرمایه این صندوق‌ها ۱.۳ میلیارد دلار است. فراوانی صندوق‌ها نشان می‌دهد که در سال‌های آینده کمبود سرمایه‌گذاری برای استارتاپ‌ها، به‌ویژه در مراحل پیش و پسا بذری وجود نخواهد داشت.

 پلتفرم‌های تأمین مالی جمعی نیز در سال ۲۰۲۱ در ترکیه راه‌اندازی شدند. مقرراتی در سال ۲۰۲۱ تصویب شد که به کارآفرینان در ترکیه امکان دسترسی به تأمین مالی جمعی مبتنی بر سهام را می‌داد. این مقررات تا امروز اجازه تأسیس ۲۱ پلتفرم را داده‌اند. تاکنون ۱۰۸ تأمین مالی در ۹ پلتفرم تکمیل شده است. با توجه ‌به اینکه ۴۴ استارتاپ در ۹ماهه اول سال ۲۰۲۳ در این پلتفرم‌ها سرمایه جمع‌آوری کردند، مجموع سرمایه‌گذاری‌ها در این بازه زمانی به طور میانگین ۳۶۳ هزار دلار بوده است. می‌توان گفت سرمایه‌گذاری جمعی مبتنی بر سهام جایگزین مناسبی برای کارآفرینان در مراحل پیشا بذری و بذری در ترکیه شد.

افزون بر این، مقررات سرمایه‌گذاری خطرپذیر و داستان‌های موفقیت آنها در اکوسیستم، اشتهای شرکت‌ها را برای تبدیل شدن به سرمایه‌گذاران شرکتی در سال‌های اخیر به حداکثر رسانده است. در حال حاضر ۸۰ سی‌وی‌سی در ترکیه وجود دارد که ۵۳ مورد از آنها در سال ۲۰۲۰ به بعد تأسیس شده‌اند. سی‌وی‌سی‌ها در ۳۷ درصد معاملات در ۹ ماه اول سال ۲۰۲۳ شرکت داشتند.

 اکوسیستم استارتاپی ترکیه شاید عمر نسبتاً کوتاهی داشته باشد؛ اما مسیرش را به خوبی و با سرعت پیموده است. این اکوسیستم توانسته نه تنها در آسیا و خاورمیانه بلکه در اروپا نیز بدرخشد. جمعیت جوان این کشور یکی از علل مهم موفقیت ترکیه است؛ اما نباید مقررات و تنظیم‌گری و همچنین حمایت دولت را در این مسیر نادیده گرفت. همچنین تعدد و تنوع مالی باعث شده حتی در دوران رکود هم ترکیه بتواند جایگاه اکوسیستم استارتاپی خود را حفظ کند.