سفره خالی است اما نمایش پابرجاست

شیدا ملکی: همه چیز خوب است اما پول کافی برای توسعه زیرساخت نداریم. اقتصاد دیجیتال در حال توسعه است، اما موقعیت تأمین کالاهای اقتصاد دیجیتال قرمز است. کسب‌وکارها در نمایشگاه الکامپ 1403 با هزینه‌های گزاف شرکت می‌کنند، اما ارز برای تأمین کالاهای زیرساخت خود ندارند. شرکت‌های بزرگ حوزه اقتصاد دیجیتال و صنعت فاوا وزنه‌ای مهم در نمایشگاه الکامپ محسوب می‌شوند. آنها همواره به طور سنتی در رویداد سالانه الکامپ حاضر می‌شوند، این در حالی است که کمتر شاخصی برای این حضور معمول و عادی است. چشم استارتاپ‌ها به چگونگی حضور این شرکت‌ها در الکامپ است. بزرگان صنعت فاوا در شرکت‌هایی هستند که حضورشان نه صرفا معنی حضور، بلکه مهر تأییدی بر حیات اقتصاد دیجیتال است. این اهمیت حضور در شرایطی است که چنین شرکت‌هایی مشکلات جدی در جریان تأمین ارز برای تهیه زیرساخت توسعه خود را مدام تجربه می‌کنند.

چشم همه نگران ارزی که نیست

چالش‌های ارزی در جریان صنعت فاوا یک گلایه و نگرانی صنفی نیست. این یک چالش جدی است که در صورت ادامه بی‌توجهی نسبت به آن بحران‌ها و چالش‌های صنعت فاوا مدام گسترده‌تر خواهد شد. این چالش‌ها از آن جنس نیست که صرفا یک مسئله درون‌کسب‌وکاری باشد. عدم توسعه این صنعت اقتصاد، جریان اجتماعی و البته مقوله جهانی‌شدن را به شکل قابل توجهی تحت‌تأثیر قرار خواهد داد.

شرکت‌های بزرگ صنعت فاوا بنا شده در رویداد بزرگ الکامپ 1403 حاضر شوند. آیا باید شاهد یک اقتصاد دیجیتال یا صنعتی نمایشگاهی باشیم؟ آنچه حضور در نمایشگاه‌هایی به این وسعت را معنی‌دار می‌کند، ظرفیت‌هایی است که برای به نمایش گذاشتن دستاوردها وجود دارد. الکامپ 27 با دستاورد صنعت‌گرانی مواجه است که بر پایه جریان اقتصاد انقباضی برنامه‌های خود را پیش برده است. عبارت نهایی بدون تعارف این است: «ما با هیچ همه چیز خواهیم ساخت».

90 درصد کسب‌وکارها چالش تأمین ارز دارند

طی نشستی که خردادماه 1403، در دفتر نصر تهران برگزار شد، وضعیت تأمین تجهیزات صنعت فاوا «قرمز» توصیف شد. در این نشست تخصصی، حمیدرضا واشقانی‌فراهانی، نایب‌رئیس کمیسیون تأمین تجهیزات کالای فاوا سازمان نصر تهران اعلام کرد بیش از 90 درصد شرکت‌کنندگان در یک نظرسنجی که از سوی این سازمان برگزار شد در دریافت ارز برای کسب‌وکار خود با مشکل‌ مواجه هستند. به باور او عدم تخصیص ارز، چالشی است که در مسیر فعالیت بسیاری از کسب‌‌وکارها مانع ایجاد کرده. همچنین بسیاری از فعالان صنعت فاوا، بانک مرکزی و وزارت صنعت، معدن و تجارت را بانی اصلی وضعیت موجود ارز در صنعت فاوا می‌دانند.

واشقانی‌فراهانی همچنین تأکید کرد: «متأسفانه در بخش رگولاتوری این نگاه وجود دارد که بخش خصوصی به منابع نامحدود مالی دسترسی دارد و با وجود چالش‌های ارزی می‌تواند به کار خود ادامه دهد. در سال جاری وضعیت تخصیص ارز نامناسب بوده است و به صورت قطره‌چکانی کسب‌وکارهای این صنف ارز دریافت کرده‌اند».

در بر همان پاشنه می‌چرخد

سال گذشته در جلسه دیگری که توسط اعضای سازمان نصر به منظور بررسی شرایط اقتصاد درمورد تهیه زیرساخت‌های صنعت فاوا برگزار شد نیز در بر همین پاشنه می‌چرخید. تقریبا یک سال قبل بود که سهیل ترکان، رئیس کارگروه کمیسیون تأمین سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران با بیان اینکه در خصوص اقتصاد دیجیتال و زیرساخت‌های مرتبط ابتدا باید نگاهی به سهم اقتصاد دیجیتال از کل اقتصاد کشور داشته باشیم، گفت: «کشور ما به‌طور فاحشی در رشد اقتصاد دیجیتال از دیگر کشورهای جهان عقب افتاده و این میزان عقب‌افتادگی با توجه به میزان و سرعت رشد اقتصاد دیجیتال در دیگر کشورهای جهان و حتی کشورهای همسایه ایران در چند سال آینده از این مقدار هم بیشتر خواهد شد».

بر اساس توضیحات یک سال قبل ترکان، اقتصاد دیجیتال ایران به شکل مشهودی از جهان عقب افتاده است. اکنون برای کدام عقب‌افتادگی دور هم جمع می‌شویم و نمایشگاه برگزار می‌کنیم؟ آیا آب از سر تأمین مالی صنعت فاوا گذشته که حال با حضور در نمایشگاه الکامپ، هزینه‌ها نگرانی این صنعت را چند برابر نخواهد کرد؟

به نظر می‌رسد در این مدت برای جبران این عقب‌افتادگی یا حتی ثابت نگه‌داشتن وضعیت فعلی، سازمان نظام صنفی رایانه‌ای راهکاری به غیر از سرمایه‌گذاری مضاعف در حوزه زیرساخت‌های فاوا ارائه نداده است. این زیرساخت‌ها مانند شریان‌های اصلی بدن انسان، وظیفه برقراری ارتباط بین نهادها و راهکارهای آنها بر بستر آنلاین را بر عهده دارند و بدون این شریان‌ها این سیستم محکوم به نابودی‌ است.

این صنعت خود زندگی است

نمی‌توان تأمین ابزار و نیازهای یک صنعت را نادیده گرفت و انتظار داشت شرایط مطلوب و مناسب شود. تفاوت صنعت فاوا در جریان تأمین ارز با صنایع دیگر شاید در نوع مواجهه با این صنعت است. شرایطی را متصور شوید که ارز لازم برای تأمین مواد اولیه محصولات لبنی، بهداشتی یا دارویی در اختیار تولیدکنندگان قرار نگیرد. عدم تولید محصول نهایی به شکل فیزیکی و کاملا مشهود در زندگی روزمره جامعه اختلال ایجاد خواهد کرد.

این در حالی است که توقف توسعه صنعت فاوا به شکل دیگری در زندگی روزمره جامعه اثر خواهد داشت. ناگهان یک روز دیگر امکان ارائه خدمات دستگاه‌های POS متوقف می‌شود. چشم باز می‌کنیم و دیگر لندتک‌ها امکان ارائه اعتبار و تسهیلات را نخواهند داشت. در چنین موقعیتی شاید پلتفرم‌های حمل‌ونقل شهری ناگهان فعالیتشان متوقف شود. اما قصه فقط این نیست؛ در این روایت در صورت عدم تأمین ارز برای شرکت‌های حوزه زیرساخت امکان ارائه اینترنت، مخابرات یا موارد این‌چنینی از دست خواهد رفت. نکته جالب توجه این است که یک سال قبل یکی از اعضای نصر معتقد بود در دولت و در میان افراد سیاست‌گذار بعضا درک درستی از عواقب عدم کارکرد درست این زیرساختارها وجود ندارد و همین عامل موجب شده تا اولویت ویژه‌ای به این حوزه داده نشود.

عدم تأمین زیرساخت شرایط را به سمتی پیش خواهد برد که سامانه‌های حیاتی کشور با اختلال مواجه خواهند شد. سامانه بنزین، ثنا و سامانه جامع تجارت فقط برخی از این شریان‌های اصلی هستند. باید این نکته را مورد توجه قرار داد که به دلیل اثرگذاری این مسئله بر تمام سطوح زندگی نمی‌توان به‌سادگی از آن گذر کرد.

خط نامرئی خطر در توسعه صنعت امروز

همچنین مسعود شکرانی، رئیس کمیسیون تأمین تجهیزات کالای فاوا سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران در نشستی که بهار 1403 پیش از آغاز الکامپ 27 با حضور فعالان این صنعت برگزار شد، از نامناسب‌بودن فضای صنعت آی‌تی خبر داد و گفت: «چالش‌هایی در این حوزه وجود دارد که اثرات آن صرفا گریبان‌گیر بخش خصوصی نخواهد شد و بخش دولتی و حاکمیت نیز از آنها ضرر خواهند کرد. عواقب سنگین عدم تأمین به‌موقع تجهیزات آی‌تی برای تمامی بخش‌های کشور، تهدیدهای امنیتی برای شبکه کشور ایجاد خواهد کرد».

بر اساس توضیحاتی که او درباره ضرورت تأمین زیرساخت صنعت آی‌تی اعلام کرد، چنین شرایطی منجر به گرفتن امکان برنامه‌ریزی از صاحبان کسب‌و‌کار، تولد روزانه مجوزها و درگیرکردن ده‌ها نیروی کار برای کُشتی گرفتن با سامانه‌های بی‌سامان و همچنین توسعه شدید قاچاق به دلیل پیچیدگی پروسه معمول واردات خواهد شد و اینها پنج نکته‌ای است که بخش دولتی باید به آن توجه ویژه داشته باشد. یک خط نامرئی خطرناک در مسیر توسعه کشیده شده است. خطی که کافی‌ست از آن عبور کنیم تا صنعتی که با سیلی صورتش را سرخ نگه داشته، ناگهان رنگ ببازد. حضور صنعت‌گران سنتی و جریان فاوا و آی‌تی ایران در نمایشگاه الکامپ 27 به این معنی نیست که شرایط برای توسعه برقرار است. نمی‌توان آمار و اعداد و ارقامی که توسط بخش خصوصی اعلام می‌شود را انکار کرد.

نگرانی از این است که مبادا آنچه به تماشا نشسته‌ایم صرفا یک اقتصاد نمایشگاهی است؟ نمایشگاهی برای نمایش چیزی که شاید یک ماکت غول‌پیکر غیرقابل اجرا است. واقعیت این است که زیرساخت‌های یک صنعت مهم و حیاتی نزدیک به فروپاشی هستند. در این موقعیت دیگر خیلی مهم نیست که تعداد غرفه‌های الکامپ در حال افزایش باشد. این یک ضرورت غیرقابل انکار است که بخش دولتی و جریان‌های قانون‌گذاری باید این قدم‌های نزدیک به فروپاشی صنعت فاوا، آی‌تی و اقتصاد دیجیتال را باور کنند.