موج فعالیت اینترنت آزاد در ایران دوباره داغ شد: استارلینک؛ «فوراً» نه، ولی «حتماً»

استارلینک بار دیگر نقل محافل ایرانی‌ شده است. کاربرانی که کیفیت اینترنت و فیلترینگ خسته‌شان کرده، دل به اینترنت ماهواره‌ای ایلان ماسک بسته‌اند. کارشناسان نیز معتقدند استارلینک دیر یا زود در ایران فراگیر خواهد شد و راه مقابله‌ای هم برای کاهش تقاضا وجود ندارد، حتی اگر اینستاگرام، یوتیوب و تلگرام هم رفع فیلتر شوند. در این میان نقشه‌ای از نقاط فعال استارلینک در ایران هر دو سال یک بار ترند می‌شود که چندان معتبر نیست، اما موضوع فراگیری اینترنت ماهواره‌ای را زیر سوال نمی‌برد.

در هفته گذشته، بحث اینترنت ماهواره‌ای در ایران دوباره داغ شد. یک حساب اینستاگرامی، ویدئویی از راه‌اندازی استارلینک در تهران با منظره برج میلاد منتشر کرد و در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) کاربران با انتشار تصاویری، از نصب استارلینک در مجتمع‌های مسکونی تهران خبر دادند.

کارشناسان نیز به اظهار نظر پرداخته و گفتند استارلینک به زودی حاکمیت اینترنت ایران را از اپراتورها و نهادهای دولتی خواهد گرفت. اتفاقاتی که موجب شد تا سایر کاربران مشاهدات شخصی خود مبنی بر دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای توسط شرکت‌ها و دوستانشان در ایران را بازگو کنند.

استفاده از اینترنت ماهواره‌ای استارلینک شامل یک هزینه اولیه برای خرید تجهیزات و یک هزینه برای سرویس ماهانه آن می‌شود. قیمت دیش یا کیت استارلینک کمتر از 500 دلار (30 میلیون تومان) است و حدود 120 دلار (7.2 میلیون تومان) نیز باید برای اشتراک ماهانه آن پول داد. اما اینترنت ماهواره‌ای در ایران تا چه حد فراگیر شده است؟

نقشه نقاط فعال استارلینک در ایران معتبر نیست

طی 24 ساعت گذشته، اسکرین شاتی از نقشه ایران دست به دست و ادعا می‌شود که نشانگر تعداد نقاط فعال استارلینک در ایران است. این تصویر مربوط به سایت satellitemap.space است که صراحتاً ذکر کرده به استارلینک یا اسپیس ایکس وابسته نیست. اگر سری به این سایت بزنید در انتهای صفحه، جمله "not affiliated with spaceX or starlink" را مشاهده خواهید کرد که به رنگ قرمز نوشته شده است.

«میلاد نوری» فعال حوزه تکنولوژی و کارشناس فناوری اطلاعات در این باره به «شبکه شرق» گفت: «این سایت کاملاً شفاف اعلام کرده که هیچ ارتباطی با استارلینک ندارد. داده‌های آن نیز براساس خوداظهاری کاربران است و بدون اعتبارسنجی منتشر می‌شود. یعنی شما همین الان بدون اینکه تجهیزات استارلینک را داشته باشید، می‌توانید نقطه‌ای را روی نقشه ثبت و اعلام کنید به استارلینک دسترسی دارید. اما نمی‌توان گفت که تمام داده‌های آن صد در صد غلط است.»

اپراتورهای ایرانی مزیت رقابتی ندارند

نوری نیز معتقد است رقابت استارلینک با اپراتورهای ایرانی به شدت بالا گرفته است، چراکه تا پیش از این تنها مزیت رقابتی اپراتورهای اینترنت در ایران به صرف بودن آنها بود. طی سالیان اخیر اما حجم بسته‌های اینترنت کم و کمتر شده، کیفیت کاهش یافته، اختلال‌ها زیاد شده و افراد هر خانواده هزینه نسبتا بالایی برای خرید VPN پرداخت می‌کنند. این عوامل موجب شده تا هزینه‌ای که کاربر ایرانی برای اینترنت پرداخت می‌کند به هزینه‌های سرویس استارلینک نزدیک شود. بنابراین شاید الان رقم راه اندازی و اشتراک استارلینک بالا باشد، اما نباید آن را برای یک نفر در نظر گرفت، به طور مثال 10 واحد در یک آپارتمان می‌توانند از یک استارلینک بدون دغدغه محدودیت حجم و فیلترینگ استفاده کنند.

به گفته این فعال حوزه تکنولوژی، استفاده از استارلینک در ایران روزبه روز بیشتر و به صورت تصاعدی زیاد می‌شود: «در ابتدا افراد مسلط به تکنولوژی و از روی کنجکاوی، تجهیزات استارلینک را تهیه کردند. اما اکنون استفاده از آن به جایی رسیده که یک فرد فعال در حوزه خرید و فروش ملک که شاید چندان اطلاعات تکنولوژی بالایی نداشته باشد، در تبلیغات اینستاگرامی برای فروش واحدهای یک برج مسکونی از اینترنت بدون محدودیت در این ساختمان سخن می‌گوید بدون آنکه اشاره مستقیمی به استارلینک کند.»

او این شرایط را مشابه با وضعیت فعلی در زمینه VPN می‌داند، الان جوانانی هستند که بدون تحصیل مرتبط در رشته کامپیوتر، با مباحث پروکسی، VPN و کانفیگ آشناییت کامل دارند، در صورتی که در هیچ کشوری چنین چیزی وجود ندارد. به زودی نیز افراد زیادی در زمینه راه‌اندازی استارلینک مهارت پیدا می‌کنند و بحث آن در هر جمعی داغ می‌شود.

برای مقابله با استارلینک، دیر شده است

وزارت ارتباطات در دولت سیزدهم برای مقابله با استارلینک تلاش زیادی کرد، یکی از نتایج آن نیز ملزم شدن استارلینک به رعایت قوانین سرزمینی جمهوری اسلامی ایران توسط اتحادیه جهانی مخابرات (ITU) بود. نوری اما این اتفاق را چندان کارساز نمی‌داند: «در گذشته، ارائه خدمات مخابراتی وابسته به حضور مستقیم خدمات دهنده در کشور بود، اما اکنون استارلینک از طریق فضا و راه دور خدمات می‌دهد و دسترسی به آن وجود ندارد.»

به گفته وی استارلینک اگرچه با دولت‌ها همکاری می‌کند، مثل ماجرای فیلتر ایکس در برزیل، اما لزومی نمی‌بیند به دولت ایران پاسخگو باشد. علت آن را شاید بتوان از پست اخیر مدیرعامل تلگرام یافت که نشان می‌دهد درخواست‌ها از سوی ایران از حد معمول بیشتر است. عامل دیگر نیز تحریم‌هاست که پلتفرم‌ها از کاربر ایرانی خود درآمد چندانی ندارند.

این کارشناس فناوری اطلاعات همچنین معتقد است برای جلوگیری از تقاضای روزافزون استارلینک، دیر شده و نمی‌توان آن را با یک دستورالعمل یا رفع فیلتر چند سایت حل کرد: «الان برخی امیدوارند با رفع فیلتر شبکه های اجتماعی در دولت آقای پزشکیان، اقبال مردم به استارلینک و اینترنت ماهواره‌ای کمتر شود. اما قضیه ممنوعیت ماهواره و ویدئو دوباره تکرار خواهد شد.»

از هول حلیم توی دیگ نیفتید

طی چند روز اخیر و با داغ شدن بحث اینترنت ماهواره‌ای در ایکس، حساب‌های کاربری مختلفی مدعی فروش تجهیزات استارلینک در ایران شدند. مردم در این شرایط باید مراقب باشند تا در دام کلاهبردارها نیفتند. نوری در این باره به شبکه شرق گفت: «سال 1401 که موج فیلترینگ جدیدی به راه افتاد، استارلینک نیز نقل محافل شده بود. کانال‌های تلگرامی تصویری از استارلینک را روی فرش ایرانی یا ساختمانی در ایران نشان می‌دادند و به واسطه آن کلاهبرداری می‌کردند.»

او با اشاره به اینکه کارشناس‌ها از فراگیری استارلینک در آینده‌ای نزدیک خبر می‌دهند، تأکید کرد منظور از «به زودی»، دو تا سه سال آینده است. مردم باید مراقب باشند که به بهانه اینترنت ماهواره‌ای قربانی کلاهبرداران نشوند. کلاهبرداری که احتمالاً پیگیری قانونی آن نیز سخت خواهد بود؛ چراکه اولا خرید کالای قاچاق است و دوماً فروشندگان معمولاً از روش‌های غیرقابل شناسایی مثل رمزارزها برای دریافت وجه استفاده می‌کنند.