فضاهای کار اشتراکی با چه مشکلات و چالش‌هایی مواجهند؟
رشد تیم‌های نوپا در میانه طوفان
در مردادماه امسال انجمن فضاهای کار اشتراکی در گزارشی «فیلترینگ» و «مشکلات کمبود سرمایه» را بزرگ‌ترین چالشهای پیش‌روی فضاهای کار اشتراکی در ایران معرفی کرد. در سال‌‌‌های نه‌چندان دور به یاد داریم که چطور فضاهای اشتراکی رونق داشتند و تیم‌های نوپا به امید رشد و توسعه با اجاره فضایی، فعالیت خود را آغاز می‌‌کردند، اما این روزها هرازچندگاهی خبری از تعطیلی یا ایجاد مشکل برای آنها از سوی نهادهای قانون‌گذار می‌شنویم. از نظر فعالان این حوزه، اساسی‌ترین چالش آنها، آگاهنبودن دولت و نهادهای سیاست‌‌گذار از ماهیت فضای کار اشتراکی، نبود قوانین واحد و رفتار سلیقه‌ای است. البته از نظر برخی اقداماتی از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری صورت گرفته، که کافی نیست.
بهناز توحیدی-روزنامه‌نگار: در مردادماه امسال انجمن فضاهای کار اشتراکی در گزارشی «فیلترینگ» و «مشکلات کمبود سرمایه» را بزرگ‌ترین چالشهای پیش‌روی فضاهای کار اشتراکی در ایران معرفی کرد. در سال‌‌‌های نه‌چندان دور به یاد داریم که چطور فضاهای اشتراکی رونق داشتند و تیم‌های نوپا به امید رشد و توسعه با اجاره فضایی، فعالیت خود را آغاز می‌‌کردند، اما این روزها هرازچندگاهی خبری از تعطیلی یا ایجاد مشکل برای آنها از سوی نهادهای قانون‌گذار می‌شنویم. از نظر فعالان این حوزه، اساسی‌ترین چالش آنها، آگاهنبودن دولت و نهادهای سیاست‌‌گذار از ماهیت فضای کار اشتراکی، نبود قوانین واحد و رفتار سلیقه‌ای است. البته از نظر برخی اقداماتی از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری صورت گرفته، که کافی نیست.
وزارت علوم نگاه موجر و مستأجری به فضاهای کار اشتراکی نداشته باشد
اوایل مهرماه بود که خبر تعطیلی فضای کار اشتراکی «فینووا» منتشر شد. به نظر می‌رسد کسب‌وکارها در کنار دست‌وپنجه نرم‌کردن با مشکلات، گاه مجبورند تسلیم شوند و فعالیت خود را متوقف کنند. فرشاد جعفرپور، دبیر انجمن فضاهای کار اشتراکی ایران در گفت‌وگو با «فن‌زی» به چالش‌هایی که موجب مشکلات فضاهای کار اشتراکی می‌شود، پرداخت و گفت: «فضای کار اشتراکی یک فعالیت اقتصادی و اجتماعی است. اقتصادی از این منظر که اگر فضاهای کار اشتراکی را صرفا به چشم یک کسب‌وکار ببینیم، هم برای صاحب مجموعه و هم کسب‌وکارهایی که در این فضا مستقرند، کاملا منطقی و توجیه‌پذیر است. از سوی دیگر اگر به شکل فعالیت اجتماعی ببینیم، باعث رشد و توسعه افراد حاضر در فضای کار اشتراکی و تیم‌های مستقر در این مراکز می‌شود. این رشد هم در لایه توسعه دایره مخاطبان آنها و هم در لایه توسعه مهارت‌های فردی قابل تعریف است». او ادامه داد: «باید پذیرفت یکی از بزرگ‌ترین اثرات فضاهای کار اشتراکی توسعه مهارت‌های فردی دانشجویان و آماده‌کردن این افراد برای بازار کار است، اما متأسفانه نبود آگاهی نسبت به این موضوع موجب شده با تعطیلی برخی از فضاهای کار اشتراکی مستقر در دانشگاه‌ها مواجه شویم».
از منظر جعفرپور بحث تعطیلی فضاهای کار اشتراکی فعال در دانشگاه‌ها که نظر رسانه‌ها را به خود جلب کرده است، ماحصل ناآگاهی مدیران در وزارت علوم از ماهیت فضای کار اشتراکی و تأثیراتی است که این فضاها روی منابع انسانی دانشگاه‌ها (دانشجوها) و در ادامه روی اقتصاد کشور می‌گذارند: «فضاهای کار اشتراکی در دانشگاه‌ها، در اصل حلقه واسط بین دانشجویان و بازار کار هستند. به‌جرئت می‌توان گفت دانشجویان با فعالیت در این فضاها می‌توانند مهارت‌های نرم (soft skill) خود را توسعه دهند و با آمادگی بیشتری وارد بازار کار شوند و فعالیت حرفه‌ای خود را آغاز کنند. دانشگاه‌های ما به‌خوبی مهارت سخت (hard skill) را به دانشجویان آموزش می‌دهند، اما تمرکز روی توسعه مهارت‌های نرم در دانشگاه‌های ما بسیار کمتر وجود دارد».
دبیر انجمن فضاهای کار اشتراکی با بیان اینکه وزارت علوم نباید نگاه موجر و مستأجری به فضاهای کار اشتراکی مستقر در دانشگاه‌ها داشته باشد، گفت: «چون قبل از هرچیز باعث انحراف دانشگاه‌ها از مسیر اصلی خود می‌شود و در ادامه فضاهای کار اشتراکی لاجرم باید شکل کسبوکاری به خود بگیرند و عینا مشابه یک فضای کار اشتراکی فعال در خارج از دانشگاه به حیات خود ادامه دهند».
از منظر جعفرپور، وزارت علوم با حمایت از فضاهای کار اشتراکی و افزایش تعامل با این مراکز می‌تواند امکان حضور و فعالیت دانشجویان در این مجموعه‌ها را ایجاد کند و همین امر نیز باعث رشد توانمندی‌های فردی دانشجویان خواهد شد. او بزرگ‌ترین چالش فضاهای کار اشتراکی را آگاهنبودن دولتمردان و نهادهای قانون‌گذار با ماهیت فضای کار اشتراکی و تأثیرات این فضاها بر اقتصاد کشور دانست و گفت: «نتیجه این ناآگاهی، افزایش هزینه فضاهای کار اشتراکی است که در نتیجه باعث عدم تمایل افراد برای توسعه این مراکز می‌شود».
جعفرپور در پاسخ به این پرسش که آیا تغییر دولت باعث تغییرات نشده، بیان کرد: «از آنجا که هنوز شاهد انتصابات جدید در سطح دولت هستیم، نمی‌توان انتظار تغییر یا اصلاح بنیادی در این مدت‌زمان کوتاه داشت، اما از معاون علمی و فناوری ریاست‌جمهوری انتظار می‌رود برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان کشور توجه جدی به این مراکز داشته باشند».
یکی دیگر از چالشهای فضاهای کار اشتراکی به اعتقاد جعفرپور، نبود قوانین واحد و رفتار سلیقه‌ای با فضاهای کار اشتراکی است. او در این مورد توضیح داد: «عدم پذیرش هزینه‌های جاری فضاهای کار اشتراکی توسط مأموران سازمان امور مالیاتی یا بازرسی مأموران سازمان تأمین اجتماعی از فضاهای کار اشتراکی به شکل سنتی و بدون توجه به حضور هم‌زمان چندین شرکت در یک فضا و بسیاری از موارد مشابه موجب کندشدن چرخ توسعه این مراکز شده است».
او در مورد اینکه چه اقدامی موجب آگاهی دولتمردان می‌شود، گفت: «نقش رسانه‌ها در آگاهی‌بخشی به دولت را به هیچ وجه نباید نادیده گرفت». جعفرپور در پاسخ به پرسش دیگری درمورد اینکه آیا سیاست وجود بی‌شمار فضای کار اشتراکی، سیاست درستی است، گفت: «طبق آخرین آمار درحال حاضر تقریبا ۲۰۰ فضای کار اشتراکی فعال در سطح کشور وجود دارد، اما مطابق با مطالعاتی که انجام شده، به پنج هزار فضای کار اشتراکی در سطح کشور نیاز داریم. پس هنوز چنین فضاهایی لازم است».
اقداماتی انجام شده، اما کافی نیست
شرایط اقتصادی، حمایت‌های کم مالی و نبود شناخت کافی از مفهوم کار اشتراکی از نظر ایمان ارسطو، مدیرعامل فضای کار اشتراکی پلنت، یکی از مهم‌ترین چالشهای این فضاها هستند. این موارد در گزارش انجمن فضاهای کار اشتراکی هم اشاره شده و به نظر می‌رسد در این مدت هم هنوز اتفاق خاصی نیفتاده است.
ارسطو در گفت‌وگو با «فن‌زی» با اشاره به مشکلاتی که با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، گفت: «یکی از چالشهای اصلی ما، آگاهنبودن و شناخت کافی کارآفرینان و کسب‌وکارها درباره مفهوم و مزایای فضاهای کار اشتراکی است. بسیاری از افراد به‌ویژه در شهرستان‌ها یا مناطق کمترتوسعه‌یافته، هنوز با این مدل کار آشنا نیستند و ممکن است ترجیح دهند از فضاهای سنتی و مستقل استفاده کنند». او ادامه داد: «فضاهای کار اشتراکی همچنین برای ادامه فعالیت خود نیاز به حمایت‌های مالی و سرمایه‌گذاری دارند. در ایران، به‌ویژه در شرایط اقتصادی کنونی، تأمین منابع مالی یکی از مشکلات جدی است. کم‌بودن تسهیلات مناسب، اعتبار لازم و حمایت‌های دولت، باعث ایجاد فشار بر این فضاها می‌شود. دراین مورد، بحران‌های اقتصادی، رکود بازار و نوسانات قیمت را هم اضافه کنید که باعث شده بسیاری از کسب‌وکارها به دنبال کاهش هزینه‌ها باشند. در این شرایط، برخی کسب‌وکارها ممکن است تصمیم بگیرند از فضاهای کار اشتراکی خارج شوند یا حتی فعالیت خود را متوقف کنند».
ارسطو از دیگر مشکلات فضاهای کار اشتراکی، به رقابت شدید بین آنها اشاره می‌کند: «با افزایش تعداد فضاهای کار اشتراکی و ورود برخی کافه‌ها، دانشگاه‌ها و سازمان‌ها به این حوزه، رقابت بین آنها افزایش یافته است. اگر فضاهای کار نتوانند در این رقابت پایدار بمانند و ارزش افزوده‌ای برای اعضای خود ایجاد کنند، ممکن است مجبور به تعطیلی شوند».
مدیرعامل پلنت، در ادامه صحبت‌های خود راه‌حل‌هایی هم برای این چالش‌ها برشمرد و گفت: «باید برای آشنایی با مفهوم و مزایای فضاهای کار اشتراکی کارگاه‌ها و همایش‌هایی برگزار شود. این رویدادها می‌توانند شامل جلسات آموزشی، بیان موفقیت‌های کسب‌وکارهای نوپا و تجارب کاربران فعلی این فضاها باشند».
به گفته ارسطو دولت و مؤسسات مالی باید بسته‌های حمایتی برای فضاهای کار اشتراکی ارائه دهند، این موضوع می‌تواند شامل وام‌هایی با بهره کم یا تسهیلات اجاره باشد. همچنین می‌توان به این فضاها امکانات مالیاتی تسهیل‌دار داد که به آنها کمک می‌کند تا هزینه‌ها را کاهش دهند.
آن‌طور که مدیرعامل پلنت تأکید می‌کند، فضاهای کار اشتراکی باید به طور مداوم کیفیت خدمات خود را ارتقا دهند و در این مورد بیان کرد: «این موضوع می‌تواند شامل زیرساخت‌های بهتر، تجهیزات مدرن، اینترنت پرسرعت و ایجاد فضاهای آرام و مناسب برای کار باشد. همچنین ارائه خدمات جانبی مانند مشاوره‌های کسب‌وکار می‌تواند جذابیت این فضاها را افزایش دهد».
ارسطو اعتقاد دارد تقویت ارتباطات و شبکه و تغییر نگرش‌های فرهنگی و نوآوری در مدل‌های کسبوکاری می‌تواند به تقویت فضاهای کار اشتراکی منجر شود. او در این مورد توضیح داد: «ایجاد فضای ارتباطی بین اعضای این فضاها، مانند برگزاری رویدادهای شبکه‌سازی و همکاری‌های گروهی، می‌تواند باعث تشویق به استفاده از این مراکز شود. این رویدادها می‌توانند فرصتی برای تبادل تجربیات و فرصت‌های همکاری بین اعضا فراهم کنند. نهادهای اجتماعی و فرهنگی هم باید به تبلیغ و ترویج فرهنگ کار اشتراکی بپردازند. ایجاد محتواهای آموزشی و رسانه‌ای در این زمینه، می‌تواند به تغییر نگرش عمومی نسبت به فضاهای کار اشتراکی کمک کند». او ادامه داد: «فضاهای کار اشتراکی همچنین باید به دنبال نوآوری در مدل‌های کسب‌وکار خود باشند. به عنوان مثال، ارائه فضاهای کار اشتراکی تخصصی برای صنایعی خاص، می‌تواند باعث تقویت رقابت‌پذیری آنها شود».
البته ارسطو اعتقاد دارد دولت هم نقش مهمی در حمایت از فضاهای کار اشتراکی و حل مشکلات آنها دارد. یکی از این کمک‌ها پیشنهاد وام‌های کم‌بهره است: «دولت می‌تواند برنامه‌هایی برای ارائه وام‌های کم‌بهره یا بدون بهره به فضاهای کار اشتراکی طراحی کند تا آنها بتوانند هزینه‌های اولیه و جاری خود را پوشش دهند».
تأسیس صندوق‌های حمایتی هم از جمله راه‌حل‌های پیشنهادی مدیرعامل پلنت است: «این صندوق‌ها برای سرمایه‌گذاری در فضاهای کار اشتراکی می‌تواند به تأمین منابع مالی این مراکز کمک کند».
ارسطو معتقد است اعطای معافیت‌های مالیاتی و تسهیلات مالی دیگر برای فضاهای کار اشتراکی می‌تواند به کاهش هزینه‌ها و افزایش سودآوری آنها کمک کند.
مدیرعامل پلنت در ادامه افزود: «دولت می‌تواند برنامه‌های آموزشی و مشاوره‌ای برای کارآفرینان و کسب‌وکارهای نوپا برگزار کند تا آنها با فضای کار اشتراکی آشنا شوند و ظرفیت‌های آنها را بهتر درک کنند. بحث سرمایه‌گذاری موضوع مهمی است که دولت با تشویق شرکت‌های بزرگ و سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری در فضاهای کار اشتراکی، می‌تواند به تقویت این مراکز کمک کند».
ارسطو با بیان اینکه دولت می‌تواند به بهبود زیرساخت‌های عمومی مانند حمل‌ونقل، اینترنت پرسرعت و امکانات دیگر در نواحی‌ای که فضاهای کار اشتراکی در آنها فعالیت می‌کنند، کمک کند، گفت: «دولت همچنین می‌تواند با ایجاد دسترسی آسان و ارزان شتاب‌دهنده در ساختمان‌های بلااستفاده دولتی جذابیت این فضاها را برای کارآفرینان افزایش دهد».
او در پاسخ به این پرسش که تاکنون دولت کدام‌یک از موارد گفته‌شده را عملی کرده است، گفت: «در زمینه تأمین مالی و اعتبارات و کمک‌های مالی و توسعه زیرساخت‌ها اقدامات خوبی از سوی معاونت علمی فناوری ریاست‌جمهوری صورت گرفته، اما کافی نیست».
در هفته‌‌های اخیر برای چندساعتی درگاه‌های دیجی‌کالا با درخواست مرکز توسعه تجارت الکترونیک بسته شد، در همان زمان ستار هاشمی، وزیر ارتباطات در پستی در شبکه اجتماعی ایکس، حمایت از کسب‌وکارهای شاخص اقتصاد دیجیتال را وظیفه و راهبرد اصلی دولت اعلام کرد. این موضوع درحالی است که با تغییر دولت هم هنوز آن‌طور که فعالان این حوزه انتظار داشتند، مشکلات برطرف نشده و چالشهای فضاهای کار اشتراکی هم همچنان پابرجاست. شاید هم به قول سخنگوی دولت چهاردهم «باید صبوری کنیم».
