معاون وزیر ارتباطات: حکمرانی فضای مجازی به معنی فیلترینگ نیست / مدیرعامل کپ: فیلترشکن‌ها مسدود شود

رفع فیلترینگ واتس‌اپ و گوگل‌پلی براساس مصوبه جدید شورای عالی فضای مجازی که هنوز هم به صورت رسمی منتشر نشده، در شبکه‌های مختلف صدا‌وسیما به یکی از بحث‌های داغ در چند روز اخیر تبدیل شده است. شب گذشته (7 دی) هم شبکه خبر میزبان یکی از مخالفان جدی رفع فیلترینگ در شورای عالی فضای مجازی یعنی رسول جلیلی به همراه حمید فتاحی، معاون وزیر ارتباطات بود. البته در این گفت‌وگو مهدی انجیدنی، مدیرعامل پیام‌رسان بومی گپ هم به صورت آنلاین و از طریق تماس تصویری اسکایپ حضور داشت و به مخالفت جدی رفع فیلتر واتس‌اپ و گوگل‌پلی پرداخت.

رسول جلیلی و مهدی انجیدنی در این گفت‌وگو در یک جبهه، فشار دولت برای رفع فیلتر از سکوهای محبوب خارجی را زیر سوال بردند و اعلام کردند تا زمانی که این سکوها با ایران مذاکره نکرده و قوانین کشور را نپذیرفته‌اند، نباید رفع فیلتر شوند. از سوی دیگر این دو نفر تاکید کردند که از راه‌های مختلف می‌توان جلوی فعالیت این سکوهای خارجی در کشور را گرفت. به عنوان مثال انجیدنی پیشنهاد داد که جلوی ارسال پیامک یا تماس صوتی این پیام‌رسان‌های خارجی به کاربران داخل ایران گرفته شود یا  به صورت کلی فیلترشکن‌ها مسدود شود تا کاربران از طریق فیلتر‌شکن را هم به این سکوها نداشته باشند.

همچنین رسول جلیلی هم تاکید کرد که مجلس برای باید خرید و فروش فیلترشکن را جرم‌انگاری کند و وزارت ارتباطات برای بستن فیلتر‌شکن‌ها با توجه به اینکه امکانش وجود دارد همکاری کند، همانطور که در دوره گذشته وزارت ارتباطات در این زمینه تمکین می‌کرد.  آن طرف ماجرا حمید فتاحی با تاکید بر اینکه معتقد به حکمرانی فضای مجازی است تاکید کرد که حکمرانی فضای مجازی تنها به معنی فیلترینگ نیست. او تاکید کرد استفاده 80 درصدی مردم از فیلترشکن نشان می‌دهد که این حکمرانی ما در فضای مجازی با شکست مواجعه شده است.

سکوهایی رفع فیلتر شده‌اند که سازندگانشان دشمن ایران هستند

در ابتدای این نشست رسولی جلیلی،  عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی، به مخالفت با رفع فیلتر واتس‌اپ و گوگل‌پلی بدون در نظر گرفتن پیش‌ شرطی برای آنها پرداخت. رسول جلیلی که از مخالفان همیشگی رفع فیلترینگ در کشور بوده همزمان با رفع فیلتر این دو پلتفرم در شبکه اجتماعی بومی ویراستی این اتفاق را به نوشیدن جام زهر تشبیه کرده بود و گفته بود که این اتفاق دشمنان ایران را شاد کرده است.

جلیلی با اعلام اینکه مصوبه شورا در مورد رفع فیلتر واتس‌اپ و گوگل‌پلی هنوز ابلاغ نشده و قابلیت اجرا ندارد، گفت: «بحث این است که آیا بدون پیش شرط و بدون مذاکره و حکمرانی فضای مجازی و انطباق حکمرانی فضای مجازی با این دوسکو به ویژه  واتس‌اپ و گوگل‌پلی که آمریکایی هستند، این اتفاق قابل انجام است یا نه. کاملا درست است که  باید رضایت رئیس جمهور که به عده‌ای وعده داده‌اند و رضایت کسانی که قول گرفته بودند باید تامین شود،  ولی در کنارش برای همه آحاد جامعه موضوع حکمرانی قانونمند فضای مجازی یک موضوع جدی و مسئله است. اگر قانونی در فضای مجازی گذاشته نشود و از این فضا محافظت نشود مردم ضرر می‌کنند.»

او ادامه داد: «تجربیات گوناگونی با سکوهایی که حکمرانی آنها دست دشمن بوده داشته‌ایم. برای مثال بحث پیجرهایی که در لبنان اتفاق افتاد. درست است که مسئله نرم‌افزاری نبود، ولی حکمرانی آن دست کسی بود که توانست در روز مبادا با یک فرمان آن اتفاق ناگوار را رقم بزند. در سال 91 با یک فرمان یک اپلیکشن از روی گوشی میلیون‌ها ایرانی حذف شد. این تصمیم را نه دولت ایران گرفت نه هیچ نهاد دیگر. تصمیم یک شرکت آمریکایی بود ( گوگل) این به معنی این است که تصمیم را ما نمی‌گیریم، بلکه صاحب سکو می‌گیرد.»

او با تاکید اینکه نباید بدون مذاکره راه را برای فعالیت سکوهای خارجی بازگذاشت اعلام کرد: «حرف من در ویراستی این بود که ما یک طرفه بدون اینکه مذاکره‌ای کنیم، بدون اینکه در مصوبه به آن اشاره کنیم (هرچند که مصوبه ابلاغ نشده و قابلیت اجرا ندارد) چنین تصمیمی به بازگشایی این دو پلتفرم گرفتیم. نمی‌توان نامشروط، اجازه فعالیت سکویی که صفر تا صدش متعلق به دشمن است و دشمنی‌اش را در یک سال اخیر با ترور، تجاوز و آسیب رساندن به برخی مراکز ما نشان داده، را داد.»

به گفته او باید به نیازهای مردم در این زمینه پاسخ داد اما این پاسخ نباید بدون شرط باشد، از طرفی نیاز‌های مردم از طریق دیگری هم قابل رفع است.

تعریف حکمرانی فضای مجازی باید مشخص شود

در ادامه این گفت‌وگو حمید فتاحی، معاون وزیر ارتباطات و رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی تاکید کرد که برای حکمرانی بهتر در فضای مجازی باید تعریف دقیقی در این زمینه ارائه داد.

او در این مورد گفت: «حکمرانی خوب تردیدناپذیر است، چه در فضای حقیقی و مجازی. مولفه‌های حکمرانی مشخص است.  تنها یک دکمه فیلترینگ را نمی‌توان معادل حکمرانی در فضای مجازی دانست، اتقاقی که عملا در سال‌های گذشته در کشور رخ داده است. ما همه آنچه به عنوان حکمرانی به آن اشاره می‌کنیم، خلاصه به مسدودسازی کرده‌ایم.»

او ادامه داد: «در نظر نگرفتن سایر مولفه‌ها ما را به نتیجه نخواهند رساند. تمام نکاتی که دکتر جلیلی اعلام و نسبت به آن دغدغه داشتند، از طریق فیلترشکن‌ها در اختیار کاربران قرار دارد. اگر آسیبی در این فضا می‌بینید به این خاطر است که با ابزارهای فیلترینگ نتوانسته‌ایم حکمرانی در این فضا را اجرا کنیم.»

به باور او یکی از مهمترین نوع حکمرانی چه در فضای حقیقی و چه مجازی،  توجه به مردم است. او تاکید کرد که اگر به این مولفه مهم توجه نشود،  عملا به نتیجه لازم نخواهیم رسید.

فتاحی در پاسخ به این سوال مجری که اگر این سکوها محتوای ضد امنیت، خشونت، ضد اخلاقی و ... منتشر کنند ، ابزاری برای برخورد با آن داریم؟ توضیح داد: «با یک معادله چند مجهولی مواجه هستیم. در یک پدیده حقیقی هم که ابزار حکمرانی را داریم امروز می‌بنیم که با اختلال در حکمرانی مواجه هستیم. حالا در فضای مجازی که فناوری هر روز در حال تغییر است نمی‌توان یک حکم کلی داد. این یک معادله چند مجهولی است که در حل این معادله نگاه کاربر را نگاه امنیت آفرین و در مسیر حکمرانی باید ببینیم.»  او تاکید کرد که فیلترینگ شکست خورده و پیمایش‌های مختلف و آمارها نشان می‌دهد که استفاده از سکوهای خارجی قبل و بعد از فیلترینگ چقدر بوده است. به گفته فتاحی در حال حاضر بیش از 80 درصد کاربران برای دسترسی به سکوهای فیلترشده از فیلترشکن استفاده می‌کنند.

پیامک‌ها و فیلترشکن‌ها مسدود شود

مهدی انجیدنی به عنوان یکی دیگر از حاضران در این گفت‌وگو هم به مخالفت با بازگشایی واتس‌اپ و گوگل‌پلی پرداخت. او که مدیرعامل پیام‌رسان بومی گپ و شبکه اجتماعی ویراستی است در این گفت‌وگو به عنوان مدیر رسانه معرفی شد. انجیدنی سال 1401 و در اوج محدودیت‌های اینترنتی از ویراستی به عنوان شبکه اجتماعی بومی رونمایی کرد که بی‌شباهت با توییتر (ایکس فعلی) نیست. همچنین سه سال بعد هم مشخص شد که امیر محمدزاده لاجوردی که در دولت سیزدهم معاون وزیر و رئیس رگولاتوری بود از بنیان‌گذاران ویراستی است.

او در این گفت‌وگو در پاسخ به مجری که چرا در شبکه اجتماعی شخصی خود به مخالفت با رفع فیلتر واتس‌اپ و گوگل‌پلی پرداخته است گفت: «صحبت از مخالفت با رفع فیلترینگ یا موارد مشابه نیست، صحبت از اعمال قوانین بین المللی در حکمرانی فضای مجازی است. آنچه در فضای مجازی گفتم چیزی است که در سراسر دنیا اتفاق می‌افتد. در تمام کشورها برای اینکه به کسب و کارهای خارجی اجازه فعالیت در کشوری را بدهند، قوانین خاصی را وضع می‌کنند.»

او ادامه داد: «داشتن نمایندگی از یک کسب‌وکاری خارجی در تمام کشورها روال است حتی کشورهای اطراف ایران و کشورهای کوچک. همین چند وقته پیش بود که یکی از اپراتورهای ارتباطی به خاطر مشکلی واتس‌اپ را مشمول پرداخت جریمه و پیروی از قوانین بین‌المللی کرد. این اقدام در چندسال اخیر هم در کشور پیگیری شد ولی الان باز برگشته‌ایم به روال قبل و اجازه داده‌ایم یک کشور آمریکایی بود ن رعایت ضوابط و تعهد به داده‌های کاربران ایرانی، در کشور فعالیت کند.»

انجیدنی یکی دیگر از نگرانی‌های خود در مورد فعالیت بدون شرط پلتفرم واتس‌اپ و گوگل‌پلی را به خطر افتادن کلان‌داده‌ها عنوان کرد و گفت:‌ «همه اینها به کنار مهمترین دغدغه‌ای که کشورهای جهان در حوزه حضور کسب‌وکارها در کشورشان دارند، موضوع کلان داده است که هم این موضوع ارزشمند است و هم خطرناک. چیزی که به آن پرداخته نشده این است که واقعا تکلیف کلان داده که از کشور خارج و به دست شرکت آمریکایی قرار می‌افتد،  چه می‌شود و چه تدبیری شده است. هیچ‌کدام از اینها مشخص نیست.

حمید فتاحی در واکنش به این صحبت‌های انجیدنی اعلام کرد که دغدغه او درست است، اما نباید از یک موضوع درست نتیجه اشتباه گرفت. او در این زمینه توضیح داد:‌ «الان که کاربران از طریق ابزار فیلترشکن به سکوهای خارجی متصل می‌شوند، دوجا دسترسی به کلان داده کاربران پیدا می‌کند. درست است که به هر حال در بخش حکمرانی باید به کلان‌داده‌ها توجه شود، اما با این روشی که ما اتخاذ کردیم و افزایش فیلترینگ همه سرویس‌ها نمی‌توان جلوی درز اطلاعات کاربران را گرفت.»

او ادامه داد: «پیمایش مراکز علمی و تحقیقاتی معتبر نشان می‌دهد که در حال حاضر بیش از 80 درصد کاربران ایرانی به فیلترشکن دسترسی دارند. این اتفاق در کنار به خطر انداختن اطلاعات کاربران و آلوده‌ شدن دستگاه همراهشان به بدافزار، در چند سال اخیر فضا را برای حملات سایبری هم  افزایش داده است.»

رسول جلیلی در پاسخ به فتاحی اعلام کرد برای کاهش خطرات افزایش استفاده از فیلترشکن باید آنها مسدود شوند. او در این مورد گفت:‌ «کسی مدافع وضع موجود نیست و افزایش استفاده از فیلترشکن نگران کننده است. اما این مشکل هم قابل حل است. مجلس به راحتی می‌تواند استفاده از فیلترشکن را جرم‌انگاری کند. مجلس و دولت‌های مختلف در این زمینه کوتاهی کرده‌اند. ما خودمان اجازه به وجود آمدن این شرایط شده‌ایم و حالا این گونه در مورد آن حرف می‌زنیم.»

انجیدنی هم در این زمینه اعلام کرد که فیلترشکن‌ها آسیب زیادی به اطلاعات کاربران می‌زنند، اما برای جلوگیری از آن می‌توان سه کار مشخص انجام داد. او در این زمینه گفت: «از لحاظ فنی به راحتی می‌توان جلوی فعالیت فیلترشکن‌های را گرفت و آنها را محدود کرد و تجارب سال‌های گذشته نشان می‌دهد این کار شدنی است. البته بگویم اگر همه سکوها هم رفع فیلتر شوند میزان استفاده از فیلترشکن کاهش پیدا نمی‌کند، چرا که بخشی از پلتفرم‌ها و سرویس‌ها به خاطر تحریم به کاربران ایرانی سرویس نمی‌دهند و کاربر ایرانی مجبور به استفاده از فیلترشکن است.»

او سه راه را برای حل مشکل در این زمینه پیشنهاد داد: ابتدا بستن تمام فیلترشکن‌ها، دوم ارائه وی‌پی‌ان قانونی برای دور زدن تحریم‌های ایران و سوم بستن سیستم پیامک یا تماس صوتی پیام‌رسان‌های خارجی به کاربران داخل ایران که قوانین کشور را رعایت نمی‌کنند. به باور او با این کار حتی دیگر نیاز به فیلتر سکو هم نیست، چرا که با مسدودسازی پیامک به راحتی می‌توان جلوی ثبت‌نام و حضور کاربران ایرانی در این سکوها را گرفت.

انجیدنی همچنین تاکید کرد که همیشه موافق فعالیت سکوهای خارجی در داخل کشور بوده چون باعث رقابت و رشد یک صنعت در کشور می‌شود.

مذاکره قابل انجام است

در بخشی از این گفت‌وگو مجری این سوال را مطرح کرد که آیا اساسا در شرایط فعلی امکان مذاکره با سکوهای خارجی برای شروع فعالیت در کشور وجود دارد.

حمید فتاحی در این مورد گفت:‌ « مذاکره‌هایی در این زمینه از دوره‌های قبلی شروع شده بود،‌ ولی سکوها سیاست‌هایی دارند که در نهایت باعث شده در کشور با فیلتر مواجه شوند. در حال حاضر هم راهی برای مذاکره با صاحبان این سکوها که اکثرا آمریکایی هستند وجود  ندارد، با این حال امکان فعالیت سایر  پلتفرم‌ها در چارچوب قوانینی که در تمام دنیا پیاده‌سازی می‌کنند، حتما وجود دارد.»

برخلاف نظر فتاحی، رسول جلیلی تاکید کرد که قطعا امکان مذاکره چه با طرف آمریکایی چه غیرآمریکایی وجود دارد حتی اگر با شکست مواجه شود.

او در این مورد گفت: «در همین زمینه ما با استارلینک از طریق یک نهاد بین‌المللی مذکره کردیم و نتیجه خوبی هم گرفتیم. خوب است وزارت ارتباطات دولت چهاردهم هم سیاست‌های وزارت ارتباطات دولت سییزدهم را دنبال کند.» او ادامه داد: «نباید به این امید که آنها تمکین نمی‌کنند،‌ مذاکره نکنیم. مسئله ما این است که قبل مذکره با این حرف غلط که می‌گویند مذاکره نمی‌کنند، باب مذاکره را مسدود می‌دانیم این در حالی است که ما جمهوری اسلامی ایران هستیم.»