گفت‌وگو با مدیرعامل حرکت اول، صندوق خطرپذیر همراه اول، در مورد آخرین سرمایه‌گذاری‌اش:
طلسم ورود دیجی‌کالا به بورس را می‌شکنیم
بعد از خرید بخشی از سهام تپسی توسط گلرنگ، دومین خبری که در یک ماه گذشته مانند بمب در اکوسیستم استارتاپی کشور صدا کرد، خرید ۴۰ درصد از سهام دیجی‌کالا از سوی همراه اول بود. احتمال خرید سهام دیجی‌کالا توسط همراه اول از اواسط فروردین سال جاری مطرح بود، ولی در نهایت بعد از اما و اگرهای بسیار چندی پیش دیجی‌کالا در اطلاعیه‌ای به تفاهم رسیدن با همراه اول در خرید سهامش را تأیید کرد.
سونیتا سراب‌پور: بعد از خرید بخشی از سهام تپسی توسط گلرنگ، دومین خبری که در یک ماه گذشته مانند بمب در اکوسیستم استارتاپی کشور صدا کرد، خرید ۴۰ درصد از سهام دیجی‌کالا از سوی همراه اول بود. احتمال خرید سهام دیجی‌کالا توسط همراه اول از اواسط فروردین سال جاری مطرح بود، ولی در نهایت بعد از اما و اگرهای بسیار چندی پیش دیجی‌کالا در اطلاعیه‌ای به تفاهم رسیدن با همراه اول در خرید سهامش را تأیید کرد. محمدمهدی عباسخانی، مدیرعامل صندوق خطرپذیر حرکت اول، به عنوان بازوی سرمایه‌گذاری همراه اول می‌گوید سرمایه‌گذاری این شرکت در دیجی‌کالا یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری‌های این شرکت بوده. او معتقد است با این سرمایه‌گذاری دیجی‌کالا می‌تواند از زیرساخت‌های دیجیتال همراه اول استفاده کند و در نهایت برگ برنده همراه اول از این کار رسیدن به درآمد بیشتر است. همچنین او در گفت‌وگو با «فن‌زی» تأیید می‌کند یکی دیگر از دلایل اصلی ورود همراه اول به سرمایه‌گذاری در دیجی‌کالا خارج‌شدن سرآوا از این شرکت و شکستن طلسم چند سال این شرکت برای ورود به بورس است. با عباسخانی در مورد جزئیات خرید بخشی از سهام دیجی‌کالا و مشکلات و مصائب سرمایه‌گذاری در اکوسیستم استارتاپی کشور گفت‌وگو کرده‌ایم.
از خرید سهام دیجی‌کالا شروع کنیم. چه شد که به فکر خرید سهام یکی از بزرگ‌ترین خرده‌فروشی‌های آنلاین کشور افتادید. چطور این اتفاق افتاد و چگونه وارد این گفت‌وگو شدید که بخواهید سهام دیجی‌کالا را خریداری کنید؟
همان‌طور که می‌دانید، حرکت اول بازوی سرمایه‌گذاری خطرپذیر همراه اول است. همراه اول از سال ۱۳۹۷ یک برنامه استراتژی پنج سال مدون کرد، بخشی از آن در مورد بیزینس لاین‌های جدیدش بود و سرمایه‌گذاری در حوزه استارتاپی کشور و به نوعی ورود به بازار اقتصاد دیجیتال. دلیل این برنامه هم این بود که دیگر در حوزه تلکام اپراتورها در دنیا بیشتر از سطح ایجاد زیرساخت برای توسعه شبکه به سمت این رفته‌اند که از این زیرساخت‌ها استفاده کنند و سرویس ارائه دهند. همراه اول هم به‌تبع در این مسیر قرار گرفته است و در پنج سال گذشته تلاش کرده که از زیرساخت‌هایش برای توسعه سرویس‌های دیجیتال استفاده کند.
بخشی از حوزه دیجیتال سرمایه‌گذاری خطرپذیر بود که به خاطر همین همراه اول، حرکت اول را ایجاد کرد و با این الگو که با نگاه الگوی مالی، تمرکز خودش را روی بحث درآمدهای آتی در حوزه اقتصاد دیجیتال بگذارد. به‌تبع سرمایه‌گذاری در این حوزه شروع شد. ما در این مدت روی موارد زیادی سرمایه‌گذاری کردیم؛ در این پنج سال نزدیک به ۱۴۰۰ شرکت را بررسی کردیم که منجر به ۱۵ سرمایه‌گذاری شد. تا قبل از دیجی‌کالا بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری ما از لحاظ عددی «فلای‌تودی» بود که در حوزه گردشگری و آژانس آنلاین فعالیت می‌کند و بعد در حوزه لجستیک روی «میاره» و «اوبار» سرمایه‌گذاری کردیم و در قدم بعدی «آچاره» هم یکی دیگر از سرمایه‌گذاری‌های جدی ما در این حوزه بود.
درواقع ما با نگاه گرفتن افزایش سرمایه به عنوان شاخه کوچکی از بیزینس‌لاین همراه اول و نگاه افزایش درآمدی وارد سرمایه‌گذاری شدیم. در این مدت هم پول تزریق می‌کردیم هم اسمارت‌مانی؛ یعنی به لحاظ حوزه مالی، منابع انسانی و... به شرکت‌های استارتاپی کمک می‌کردیم تا همچنان که پول وارد این شرکت‌ها می‌شد، زیرساخت‌هایشان را هم قوی‌تر کنند که فضا برای رشدشان مهیا شود. اتفاقی که افتاد این است که ما از دو استارتاپ تاکنون به عنوان سرمایه‌گذار خروج کرده‌ایم. سال گذشته از «جاجیگاه» خروج کردیم و امسال هم از «نت‌باکس» خارج شدیم. با این نگاه ورود به سرمایه‌گذاری دیجی‌کالا به عنوان یکی از شرکت‌هایی که رشد یافته و همچنان در حال توسعه بود، وارد مذاکره شدیم تا بتوانیم روی آن سرمایه‌گذاری کنیم.
یعنی شما برنامه‌ریزی کرده بودید که از چند استارتاپ خارج شوید و بعد وارد یک شرکت بزرگ‌تر مانند دیجی‌کالا شوید؟
سرمایه‌گذاری در شرکت‌ها براساس سایز آنها برای ما خیلی محدودیت ایجاد نمی‌کرد. همین الان از طریق هاب‌های دانشگاهی که داریم از زنجیره اول ایده سرمایه‌گذاری می‌کنیم تا کمک‌های مالی اولیه (Seed Money) و سرمایه‌گذاری‌های متوسط و بزرگ وارد می‌شویم. البته خواسته خودمان این است که سرمایه در لایه متوسط برود، ولی لایه بالاتر یا پایین‌تر هم ما را محدود نکرده است. پس نگاه ما برای ورود به دیجی‌کالا به عنوان ورود یک سرمایه‌گذاری بود.
اگر از این دو شرکت هم خروج نمی‌کردید وارد سرمایه‌گذاری روی دیجی‌کالا می‌شدید؟
بله این در سیاست همراه اول بود که وارد این سرمایه‌گذاری بشویم.
چرا دیجی‌کالا برای سرمایه‌گذاری شما جذاب بود؟
دلیلش این بود که دیجی‌کالا بازه‌های زمانی مختلف برای رشد را خوب طی کرده بود و یکی از بازیگران اصلی اقتصاد دیجیتال کشور بود و اعتقاد ما بر این بود که همراه اول ظرفیت‌هایی دارد که می‌تواند همچنان به رشد دیجی‌کالا کمک کند. سرمایه‌گذاری در دیجی‌کالا را ما از جنس اسمارت‌مانی نگاه می‌کنیم. همراه اول همین الان نزدیک به ۷۰ میلیون کاربر دارد که بیشتر از ۵۰ میلیون آن در لحظه از خدمات این شرکت استفاده می‌کنند. بنابراین با این دیتابیس و سرمایه کاربرانی که دارد و البته سرویس‌های دیجیتالی که در دیجی‌کالا است، ما اعتقاد داریم که این سرمایه‌گذاری منجر به رشد دیجی‌کالا و نهایتا اثر درآمدی و افزایش سرمایه خوبی برای گروه همراه اول می‌شود.
در اطلاعیه‌ای هم که برای این خرید از سمت دیجی‌کالا منتشر شد، به این نکته اشاره شده بود که این بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری انجام‌شده در تاریخ اقتصاد دیجیتال کشور است و هدف از همکاری جدید همراه اول و دیجی‌کالا، هم‌افزایی ظرفیت‌ها و زیرساخت‌های موجود در جهت توسعه اکوسیستم اقتصاد دیجیتال کشور خواهد بود، منظور از این جملات چیست؟ شما پولی دادید و سهامی خریدید. قرار است این هم‌افزایی و استفاده از زیرساخت‌ها چگونه اتفاق بیفتد؟
همراه اول همین الان زیرساخت‌های بسیاری در حوزه‌های خارج از تلکام مانند حوزه‌های ابری و هسته دیجیتال ایجاد کرده است. این می‌تواند در اختیار دیجی‌کالا قرار بگیرد. در این زمینه دیجی‌کالا دارایی به آن معنا ندارد.
ولی دیجی‌کالا در خیلی از حوزه‌های دیجیتال مانند فناوری مالی، لجستیک، محتوا، بازاریابی و... ورود پیدا کرده و زیرمجموعه‌های خاص خودش را ایجاد کرده است. چطور قرار است شما برای دیجی‌کالا زیرساخت ایجاد کنید؟
مثلا در حوزه‌ای مانند ابری زیرساختی ندارد و در حال استفاده از زیرساخت شرکت‌های دیگر است. این می‌تواند یک آورده از سمت همراه اول باشد تا زیرساخت‌هایش را در اختیار دیجی‌کالا بگذارد. بخش دوم مربوط به رشد دیجی‌کالا است که به هر حال براساس گزارش سال دیجی‌کالا این شرکت یک سقفی کاربر دارد، اگر کاربران همراه اول به عنوان مشتریان جدید این شرکت اضافه شود، دیجی‌کالا یک رشد سه تا چهار برابری را تجربه خواهد کرد. سمت همراه داده زیاد است، دیجی‌کالا شرکتی است که از این داده‌ها می‌تواند به‌خوبی برای رشدش استفاده کند. از هر منظر که به این معامله نگاه کنید تلفیق این دو شرکت منجر به رشد دیجی‌کالا خواهد شد که در نهایت هم به رشد درآمدی همراه اول کمک می‌کند.
طبق اطلاعیه دیجی‌کالا در مورد خرید این سهام «طی این توافق، بنیان‌گذاران و تیم راهبری دیجی‌کالا همچنان مدیریت اجرایی و راهبری شرکت، تدوین استراتژی کسب‌وکار و انتخاب مدیران ارشد را برعهده خواهند داشت. پس از این توافق، کماکان هیچ سهامداری به‌تنهایی کنترل شرکت را در اختیار نخواهد داشت». در اینجا سهم حرکت اول چه خواهد بود؟ چون چیزی که می‌دانیم این است که شما در هر شرکتی سرمایه‌گذاری می‌کنید یک صندلی از هیئت‌مدیره را در اختیار می‌گیرید.
نگاه ما به سرمایه‌گذاری در دیجی‌کالا و هر شرکتی نگاه سرمایه‌گذاری خطرپذیر است. ما عمدتا وقتی به شرکت‌ها وارد می‌شویم بین ۱۵ تا ۳۰ درصد از سهام و یک صندلی از هیئت‌مدیره و امضای دوم را می‌گیریم تا در سطح هیئت‌مدیره کنترل را داشته باشیم و به هیچ وجه وارد کار اپراتوری نمی‌شویم. این موضوع در همه مواردی هم که سرمایه‌گذاری کردیم، اجرا شده است. در دیجی‌کالا هم با همین سیاست وارد شده‌ایم، ما وارد کارهای اجرایی دیجی‌کالا به هیچ عنوان نخواهیم شد، فقط در لایه هیئت‌مدیره یک نفر را معرفی می‌کنیم. البته به لحاظ قانون تجارت چون ۴۰ درصد سهام دیجی‌کالا را در اختیار داریم، دو نفر در لایه هیئت‌مدیره خواهیم داشت. اتفاقا شرط ما با همه شرکت‌هایی که برای سرمایه‌گذاری وارد می‌شویم از جمله دیجی‌کالا این است که ما از کارآفرین تعهد می‌گیریم که باید چند سال در شرکت باشد و به شرکت خدمت کند و این‌طور نباشد که بعد سرمایه‌گذاری از تیم خارج شود، چون به هر حال ما روی تیم سرمایه‌گذاری می‌کنیم. تمام هویت تیم به آدم‌هایی بستگی دارد که آن را مدیریت می‌کنند و اگر اینها رها کنند و بخواهند بروند، عملا ارزش شرکت از بین می‌رود. پس یکی از دلایل ما برای سرمایه‌گذاری خود تیم کارآفرینی است. به‌تبع در دیجی‌کالا نیز همین شرط را داشتیم و در قرارداد سرمایه‌گذاری هم شرط ماندگاری و انجام فرایند‌ها مانند گذشته ذکر شده است.
شما به این نکته اشاره می‌کنید که در شرکت‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنید تا این پول در اکوسیستم سرمایه‌گذاری شده و باعث رشد شود، ولی به باور بسیاری از کارشناسان و فعالان حوزه، حداقل در مورد دیجی‌کالا به نظر می‌رسد این سرمایه‌ای که برای خرید سهام همراه اول پرداخت کرده فقط برای خروج سرمایه‌گذاری مانند سرآوا بوده و قرار نیست این پول مجدد به دیجی‌کالا برگردد و در مسیر رشد آن استفاده شود.
ورود ما به سرمایه‌گذاری‌ها به سه شکل است؛ یا عمدتا با افزایش سرمایه وارد می‌شویم یعنی پول را به شرکت می‌بریم تا شرکت بزرگ شود، یا پول را می‌دهیم و فقط سهم را خریداری می‌کنیم و به شرکت وارد می‌شویم، یا به صورت ترکیبی از این دو مدل وارد شرکت‌ها می‌شویم. این سه مدل را عمدتا در تمام شرکت‌هایی که وارد شدیم، داشته‌ایم. در مورد دیجی‌کالا فقط به عنوان خریدار سهام وارد شرکت شدیم. جاهایی که به عنوان خریدار سهام رفته‌ایم، باورمان بر این است که آن‌قدر ظرفیت‌هایی از سمت گروه همراه داریم تا در اختیار شرکت سرمایه‌پذیر بگذاریم که در نهایت باعث رشد شرکت شود.
حتی این را هم بدانید سرمایه‌ای که به شرکت داده‌اید و سهام خریده‌اید، به خود شرکت تزریق نمی‌شود؟
به هر حال این یک معامله است. اعتقاد ما این است مسیری که رفته‌ایم و وارد سهامداری دیجی‌کالا شده‌ایم، حتما شرکت، در آینده برای توسعه نیاز به افزایش سرمایه‌دارد که این جذب سرمایه چون شرکت خیلی بزرگ است و عددی که برای سرمایه‌گذاری نیاز دارد بسیار زیاد است، یک الگوی آن، این می‌شود که برود و از بازار سرمایه جذب سرمایه کند. بنابراین جزو برنامه‌های ما این است که شرکت را در مسیر IPO قرار بدهیم تا توسعه آتی‌اش را از بازار سرمایه به دست بیاورد.
درواقع یکی از دلایلی هم که حرکت اول، سهام سرآوا را خریده است، این بوده که بتواند مشکل ورود دیجی‌کالا به بورس را حل کند.
دقیقا همین‌طور است.
به جز اینکه تلاش می‌کنید دیجی‌کالا وارد بورس شود، اگر در طول مسیر دیجی‌کالا نیاز به سرمایه داشته باشد، شما این سرمایه را به این شرکت تزریق خواهید کرد؟
قاعدتا دیجی‌کالا برای بزرگ‌تر شدنش نیاز به جذب سرمایه هم دارد. با توجه به اینکه برنامه IPO شدن آن را در دستور کار قرار داده‌ایم، مسلما سعی می‌کنیم که جذب سرمایه از طریق بازار سرمایه اتفاق بیفتد.
براساس اطلاعاتی که در کدال آمده است، مالک تمامی سهام خریداری‌شده دیجی‌کالا در اختیار حرکت اول نیست. در واقع ۲۰ درصد از ۴۰ درصد سهام در اختیار شرکت کسب‌وکارهای نوپای حرکت اول است. ۱۰ درصد به صورت مستقیم متعلق به همراه اول است. شرکت‌های سرمایه‌گذاری توسعه نور دنا و همراه کسب‌وکارهای هوشمند نیز هرکدام پنج درصد سهام را در اختیار دارند. چرا این اتفاق افتاده است؟
چون ما دو صندلی در هیئت‌مدیره داریم، پس یک شرکت به‌تنهایی نمی‌تواند دو صندلی حقوقی داشته باشد. البته سیاست‌های همراه بر این بود که بتواند از ظرفیت‌های بیشتر دیجیتال در دیجی‌کالا استفاده کند. چون کسب‌وکارهای هوشمند شرکتی است که تمرکزش روی سرویس‌های مرتبط با هسته فعالیت همراه اول است. برای اینکه بتوانیم از این ظرفیت استفاده کنیم و روی رشد دیجی‌کالا تأثیر بگذاریم، آن را هم سهامدار کردیم. از طرف دیگر شرکت سرمایه‌گذاری نور دنا هم چون در بازار بورس فعال است، فکر می‌کنیم تجربه بازار بورس این شرکت می‌تواند به دیجی‌کالا در راه ورود به بورس کمک‌کننده باشد. برای اینکه بتوانیم از همه ظرفیت‌های گروه همراه به‌خوبی استفاده کنیم، تصمیم گرفتیم که چهار شرکت در دیجی‌کالا سهم‌دار باشند.
شما روی یک کسب‌وکار دیگر در خاورمیانه سرمایه‌گذاری کردید که حوزه کار آن مشابه دیجی‌کالا است. این در پرتفولیو شما به نوعی موازی‌کاری نیست که روی دو شرکت فعال در تجارت الکترونیک سرمایه‌گذاری کنید و اتفاقا یکی از آنها یعنی دیجی‌کالا تصمیم دارد به بازار منطقه هم وارد شود؟
ما کارمان سرمایه‌گذاری است و همین الان هم در خاورمیانه سرمایه‌گذاری کرده‌ایم و فقط در سوریه نبوده است. اکنون در یک صندوق سرمایه‌گذاری در امارات به عنوان یکی از پارتنرها وارد شده‌ایم و به آن سرمایه تزریق می‌کنیم، این صندوق روی شرکت‌های مختلف سرمایه‌گذاری می‌کند. چون نگاه ما سرمایه‌گذاری است، هرجا که فرصت سرمایه‌گذاری باشد، وارد می‌شویم. اعتقادمان هم این است که پول بیشتری که به عنوان سرمایه در حرکت است در خود ایران سرمایه‌گذاری کنیم، ولی اگر ظرفیت برای جذب به اندازه کافی در ایران وجود نداشته باشد و فرصت‌های خوبی در خارج از ایران باشد، حتما در آنجا سرمایه‌گذاری می‌کنیم.
با توجه به اینکه دیجی‌کالا سیاست ورود به بازار خاورمیانه را دارد، این برنامه را ندارید که از آن شرکت خاورمیانه‌ای خارج و تمرکزتان را روی دیجی‌کالا بگذارید؟
نه، شاید ما در یک حوزه خاص در سه کشور وارد سرمایه‌گذاری شویم، اینها با هم منافاتی ندارد. اتفاقا باورمان بر این است که این شرکت خارجی می‌تواند به بازار منطقه دیجی‌کالا در خاورمیانه کمک کند.
اگر از بحث سرمایه‌گذاری روی دیجی‌کالا خارج شویم، نکته‌ای که وجود دارد در مورد خود حرکت اول به عنوان بازوی سرمایه‌گذاری همراه اول است. روزی که اساس‌نامه حرکت اول تصویب شد، هزار میلیارد سرمایه برای این شرکت در نظر گرفته شده است. الان همه این هزار میلیارد را روی اکوسیستم سرمایه‌گذاری کرده‌اید؟ رقم جدیدی در این زمینه برای حرکت اول تصویب نشده است؟
ما حدود ۱۲۰۰ میلیارد در ایران و خارج از ایران سرمایه‌گذاری کردیم، البته به جز سرمایه‌گذاری اخیرمان در دیجی‌کالا که این سرمایه‌گذاری در برنامه پنج‌ساله دوم حرکت قرار می‌گیرد. البته ما یک برنامه توسعه‌ای برای حرکت اول داشتیم که طبیعتا باید در پنج سال دومش به عدد حدود پنج همت می‌رسید و با توجه به فرصتی که در دیجی‌کالا به وجود آمد، همین الان تا حدودی به این برنامه رسیده‌ایم.
به عنوان یک سرمایه‌گذار خطرپذیر، مشکل جذب سرمایه‌گذاری در اکوسیستم استارتاپی کشور را در چه می‌بینید؟
نکته مهم این است که بنیه اقتصاد دیجیتال ایران بسیار ضعیف است، پول زیادی به این اکوسیستم وارد نشده است.
چرا؟
یکی از دلایلش می‌تواند به مسائل اقتصادی کشور بازگردد که ریسک‌های سرمایه‌گذاری را بالا می‌برد. شرکت‌ها و انجل اینوستورها ترجیح می‌دهند پول‌هایشان را جاهایی ببرند که ریسک کمتری داشته باشد. اگر دقت کنید بخشی از این سرمایه وارد بازار سکه، طلا، دلار و ساختمان شده است. اگر شرایط اقتصادی پویا بود، خیلی از این سرمایه‌ها به جای رفتن به سمت خرید ساختمان، وارد این اکوسیستم می‌شد. شرایط اقتصادی در همه اجزای اقتصاد اثر می‌گذارد، چه بازار سرمایه، چه بازار اقتصاد دیجیتال. طبیعتا اگر شرایط اقتصادی خوب باشد، و ریسک سرمایه‌گذاری تا حد نرمالی قابل پذیرش باشد، این مسیر هم باز خواهد شد. قانون جهش تولید دانش‌بنیان خیلی کمک کرده که شرکت‌های بزرگ از جمله صنایع فعال در حوزه فولاد، پتروشیمی و... مسیری را باز کنند که بخشی از پول‌های این شرکت‌ها را به زنجیره ارزش خودشان در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان بیاورند و آنجا سرمایه‌گذری کنند. این اتفاق بسیار خوبی است و برای جبران کمبود در اکوسیستم نوآوری کشور کمک‌کننده است. البته فقط این قانون نمی‌تواند تمام مشکلات را حل کند، اگر شرایط اقتصادی خوب باشد خیلی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری علاقه‌مند می‌شوند مانند گذشته به این حوزه وارد شوند و سرمایه‌گذاری کنند.
الان هم صندوق‌های سرمایه‌گذاری زیادی داریم، ولی هم سرمایه‌ای که به این صندوق‌ها تزریق می‌شود کم است و هم این صندوق‌ها روی استارتاپ سرمایه‌گذاری نمی‌کنند.
بعضی از سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند روی شرکت‌های دارایی‌محور سرمایه‌گذاری کنند. به این دلیل که مطمئن هستند سودی دریافت می‌کنند. درست است که سرمایه این صندوق‌ها هم بسیار کوچک است. به نظر من اگر قرار باشد در حوزه سرمایه‌گذاری اتفاق خاصی رخ دهد، باید شرکت‌های بزرگ مانند ایرانسل، همراه اول، گلرنگ، گروه انتخاب، میهن، ماموت، صنایع بزرگ تولیدی و... وارد این حوزه شوند و سرمایه مورد نیاز اکوسیستم را تأمین کنند.
به نظر شما ورود این شرکت‌ها که از آنها با نام شرکت‌های اقتصاد متداول یا همان شرکت‌های سنتی یاد می‌شود با توجه به اینکه با ادبیات این اکوسیستم آشنا نیستند نگران‌کننده نیست؟
به هر حال باید پول به این اکوسیستم وارد شود. تا مادامی که پول به این اکوسیستم تزریق نشود این حوزه رونق نمی‌گیرد. اتفاقا ایجاد فرهنگ کارآفرینی و استارتاپی مشوق‌هایی بوده که شرکت‌های بزرگ به این سمت بیایند و من به این ورود خوش‌بین هستم. الان مثلا فولاد مبارکه اصفهان، ایرانسل، انتخاب و... یک CVC ایجاد کرده‌اند، این مسیری است که باید طی شود، زیرا دولت که نمی‌تواند به این حوزه پول وارد کند. در هیج جای دنیا دولت این کار را نمی‌کند. وام‌دادن هم از طرف دولت مشکلی را حل نمی‌کند، فقط جمعیت شرکت‌های مقروض به بانک‌ها بیشتر می‌شود. در نتیجه دولت باید مسیر را هموار کند و در این مسیر هموار شرکت‌ها و صندوق‌های خصوصی باید وارد شوند و سرمایه‌گذاری کنند. کاری که در سال‌های اخیر شروع شده کار خوبی است. کامل نیست، باید حتما فیدبک‌ها گرفته و نقاط ضعف برطرف شود.
شرکت‌های اقتصاد متداول باید چه مسیری را طی کرده و از چه مدلی برای ورود به سرمایه‌گذاری در اکوسیستم استارتاپی استفاده کنند؟
مدل سرمایه‌گذاری خطرپذیر بهترین مدل است. حداقل شرکت‌های بزرگ در لایه ارزش خودشان این صندوق‌ها را ایجاد کنند. مثلا شرکت‌های پتروشیمی در لایه شرکت‌های استارتاپی که در این بخش فعالیت می‌کنند صندوق سرمایه‌گذاری ایجاد کنند. یا شرکت‌های بزرگ سلامت در این بخش ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری کنند. هر حوزه می‌تواند توسط همان شرکت بزرگ و سنتی با کمک صندوق سرمایه‌گذاری به اکوسیستم نوآوری سرمایه تزریق کند.
استارتاپ‌ها برای ورود به بورس موانع زیادی جلوی پایشان است و خروج از شرکت‌ها هم به‌سختی و با گذشت سال‌های طولانی رخ می‌دهد. به عنوان بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار این اکوسیستم در سال ۹۹، این چالش‌ها نگرانتان نمی‌کند؟ به هر حال در حال تزریق سرمایه به بازار هستید، اما وضعیت خروج هنوز هم مشخص نیست.
این یک مسیر است و باید هموار شود. الان مسیر ساده نیست. یک دلیلش این است که خیلی از زیرساخت‌های کشور ما در حوزه مالیاتی، حسابرسی و... هنوز با قوانین روز دنیا آشنا نیستند. شرکتی که برندی برای خودش دارد و پلتفرمی ساخته که تأثیرگذار است، اما اتاقی برای خودش ندارد، توجیه‌کردن یک مأمور مالیاتی یا بیمه برای اینکه این شرکت است و کارش ارزشمند، بسیار سخت است. البته کارهای زیادی تاکنون انجام شده است، اما این کارها کافی نیست و هنوز شرکت‌ها با این بخش‌ها مشکلاتی دارند و نتوانسته‌اند برند و نیروی انسانی متخصص خود را به عنوان یک دارایی نامشهود به اداره امور مالیات ثابت کنند. با این حال شرکت‌های بزرگ باید بیایند و این مسیر را هموار کنند. ما هم یکی از برنامه‌های جدی‌مان در سال‌های گذشته همین بوده است.
